جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسایلی که از دیر بازذهن بشر را به خود مشغول داشته است، سعادت می‌باشد. سعادتمندی، آرزوی دیرینه‌ی بشر است که کمترکسی یافت می‌شود که درباره‌ی آن نیدیشیده باشد. انسان، همواره تمایل دارد که بداند آیا روزی به سعادت نایل می‌شود یا نه و اگر آری چگونه و با چه وسایل و ابزاری. در این میان فلاسفه با حضوری فعال، مباحثی در این زمینه مطرح نموده‌اند تا این مساله را باز گشایی کنند. معمولا افراد برای یکدیگر آرزوی خوشبختی می‌کنند و گویی آن را غایت نهایی بشر محسوب می‌کنند به نحوی که اگر فرد، به آن نایل شود، دیگر از غیر بی نیاز می‌شود.یکی از انگیزه‌هایی که منجر به نگارش این رساله شد، دغدغه و سوالات فردی بود. فیلسوفان بسیاری به این مسئله پرداخته‌اند ولی مادر صددیم با گزینش دو فلیسوف ایمانویل کانت و باروخ اسپینوزا تحقیق خود را در این مسیر به انجام برسانیم.رساله پیش رو، حول محورهایی می‌گردد که بدون طرح آنها، درک مقوله سعادت مشکل خواهد بود.هدف این است که پیرامون سعادت سخن بگوئیم و این موضوع را تبیین و تحلیل عقلانی کنیم. امید است فتح بابی باشد، در جهت مباحثات و مناظرات و تحقیق های بیشتر و بهتر در این راستا.واژگان کلیدی: اخلاق، سعادت، اراده، اختیار، فضیلت، خیر و شر و رذیلت.

ایمانوئل کانت (Immanuel kant) فیلسوف شهیر آلمانی، در مبانی اندیشه خود، به بحث اخلاق توجه کرده است. وی با ترسیم منظومه فکری خود، بر این باور است که اخلاق مداری فراتر از هر گونه امر طبیعی یا مافوق طبیعی است. وی با تلاشی که در راستای خلوص اخلاق به انجام رسانده، بر این رای حکم کرده که تنها و تنها اراده خیر است که می تواند به دور از هر شائبه غیر اخلاقی باشد. امام محمدباقر(ع) از جمله ائمه معصومی است که در آموزه های خود، بر موضوع اخلاق مداری تاکید فراوان کرده است. امام باقر در مقایسه با کانت، از مرحله ای متعالی تر در اخلاق، سخن به میان می آورد. بررسی دیدگاه های امام باقر(ع) و کانت، ما را به فهم صحیح تری از نسبت اخلاق و دین نیز رهنمون می کند.

مارتین هایدگر در کتاب کانت و مسألۀ مابعدالطبیعه، با چشم پوشی از تفاسیری که غالباً نقد عقل محض را یک پروژۀ معرفت شناسانه دانسته اند، آن را به منزلۀ اثری هستی شناسانه شرح می کند. وی می کوشد تا معلوم کند که چگونه تمام پاره های این اثر کانت (با محوریت حیث زمانی به عنوان بستر شاکله سازی تخیّل) اصالتاً به مسئلۀ اساسی هستی متناهی انسان یا دازاین (به منزلۀ شرط یا بنیان امکان دیگر موجودات) ناظر است. از نظر هایدگر، ایمانوئل کانت همانا مؤسّس هستی شناسی بنیادین دازاین است، گرچه به سبب گرفتاری در غلّ و زنجیر سنّت یا فرادهش فلسفی (به ویژه فلسفۀ دکارت) در بدایت این طریق متوقّف گشته و از ادامۀ آن بازمانده است؛ بدینسان، می توان گفت که به گمان هایدگر، نقد عقل محض و هستی و زمان برادرخواندۀ یکدیگرند، بدین معنا که هر دو از دغدغه ای واحد زاده اند و به راهی واحد گام نهاده اند. در مقالۀ حاضر به ویژه با رجوع به کانت و مسئلۀ مابعدالطبیعه و هستی و زمان منحصراً و مختصراً به تحلیل و تشریح و ارزیابی این خوانش هستی شناسانه پرداخته ایم تا ببینیم کانت چگونه و به چه معنا مؤسّس راه هستی شناسی بنیادین دازاین بوده و چرا و به کدامین جهت از ادامۀ آن بازمانده است. در این راه ناگزیریم که رویکرد انتقادی ارنست کاسیرر به خوانش هایدگر از کانت را نیز اجمالاً معرّفی کنیم.

کتابنامه: ص. ۳۰۴-‎۲۹۷؛ همچنین بصورت زیرنویس // شناخت در گسترده ترین معنا، برترین نمود جان انسان است، تا بدانجا که اوج آدمی در گرو آن می باشد. بنابراین نخستین مساله ای که انسان در تمام بحث های علمی با آن روبرو است، مساله شناخت و معرفت است و اندیشمندان، عرفا و فلاسفه بسیاری در این زمینه پژوهش های گرانسنگی به انجام رسانیده اند، اما در این رساله به علت گستردگی مباحث شناخت به بخشی از آن که ابزار شناخت باشد، بسنده شده است. انسان تمام علوم و شناخت های خود را از طریق ذهن و ابزار ویژه آن تحصیل می کند، از این رو تحقیق در باب ابزار ویژه آن تحصیل می کند، از این رو تحقیق در باب ابزار شناخت ضروری است. هدف این رساله، بررسی ابزار شناخت از دیدگاه مرتضی مطهری و ایمانوئل کانت می باشد و محور اصلی نوشتار، پی گیری این فرضیه است که ابزار معرفت از نظر این دو متفکر اختلافاتی دارد. این دو فیلسوف نامی که در دو نقطه عالم زیسته اند و متعلق به دو سنت، فلسفی مهم می باشند و هر یک ر حوزه خود تاثیر گذار بوده اند، بررسی آراء آنها در این باب راهگشا خواهد بود. در این رساله، پس از بیان کلیاتی چون شناخت شناسی و مساله معرفت، به آرا این دو در مساله ابزار شناخت فراهم آید. در بحث از محورهای اصلی رساله، سخن با تاریخچه ابزار شناخت و بیان عقاید عقلیون و حسیون دنبال شده است. گروه نخست حس را قابل تحویل به ناهمه می دانند و دسته دوم به ناهمه را به حس باز می گردانند. سپس ابزار شناخت از نظر مطهری و کانت مورد بررسی مقایسه و نقد واقع شده است. استاد مطهری به پنج ابزار شناخت که عبارت است از: حس، عقل، شهود باطنی، فطرت و وحی معتقد هستند، که هر کدام بنا به اقتضای مورد و با توجه به ماهیت معلوم مورد استفاده واقع می شوند. به نظر ایشان کار حواس ایجاد زمینه و اعداد نفس برای ابداع صورت های حسی پدیدارهای مادی است و آن شرط لازم، نه شرط کافی شناخت است. و شناخت بسیاری ار امور فی نفسه و حقایق از جمله جوهر مادی اشیاء بر عهده عقل است ایشان علاوه بر این دو ابزار به شهود باطنی و فطرت و وحی نیز توجه داشته اند، به گونه ای که فطرت را ام المسائل معارف اسلامی و وحی را نیز راه شناخت و سعادت بشر معرفی کرده است. اما از نظر کانت، ذهن از سه قوه حس، فهم و عقل تشکیل شده است که کاملا از همدیگر متمایز و مستقل و غیر قابل تحویل به یکدیگر هستند. وی با تفکیک حس از فاهمه دو دسته امور ماتقدم را پذیرفته است و امور ما تقدم خاص حس یا زمان و مکان و مفاهیم محض فاهمه یا مقولات که چهار مقوله اصلی کمیت، کیفیت، نسبت و جهت هستند. عقل از نظر وی فاقد توان شناختی است و فقط در کلیت بخشی و نظم دهی اندیشه به فاهمه مدد می رساند. از نظر وی این دو ابزار( حس و ناهمه) فقط امور طبیعی قابل شناسایی است و شناخت متافیزیک با این دو ابزار غیر ممکن است. وی راه شناخت حقایقی چون خدا و نفس را شهود اخلاقی می داند که مربوط به عقل عملی است. در خاتمه در خور ذکر است که با روشن شدن به شباهت ها و تفاوت ها است که در نهایت به فهم حقیقت نزدیکتر می شویم. در نتیجه در پایان این نوشتار به این مطلب توجه شده، نتیجه گیری شده است. تا فتح بابی باشد برای تلاش بیشتر دانش پژوهان در این زمینه. در قسمت ضمائم گزارشی کوتاه از زندگانی این دو متفکر ارائه شده است، به امید اینکه از این طریق، الگوی مناسب تری در فهم ابزار شناخت از منظر آنها حاصل گردد.

از مباحث مطرح در اخلاق هنجاری تعیین ملاک درستی و نادرستی اعمال است. دو نظریه عمده در این باب وجود دارد: غایت گرایی اخلاقی که معتقد است خویی و بدی نتایج تنها ملاک تعیین کننده درستی و نادرستی اعمال است، و وظیفه گرایی اخلاقی که معتقد است درستی و نادرستی اعمال ناشی از ذات آنهاست و خوبی و بدی نتایج یا اصلا دخالتی ندارند و یا تنها ملاک نیستند وباید با توجه به شرایط تصمیم گرفت که نتیجه دخالت دارد یا نه. قاضی عبدالجبار، ایمانوئل کانت و دیوید راس سه وظیفه گرایی هستند که ما در این رساله نظراتشان را مقایسه می کنیم. کانت شاخص ترین چهره وظیفه گرایی معتقد است نتایج اعمال به هیچ وجه دخالیتی در درستی ونادرستی اعمال ندارد. ارزش اخلاقی اعمال به این است که آنها را به خاطر وظیفه بودن و بر اساس احترام به قانون اخلاقی انجام داد. عملی که به خاطر خوبی نتیجه اش انجام می پذیرد فاقد ارزش اخلاقی است. کانت معتقد است اصول اخلاقی مستنتج از امر مطلق، مطلق و استثناناپذیرند وشرایط و نتایج عمل موجب لغو آنها نمی شود. دیوید راس بعد از کانت برجسته ترین چهره وظیفه گرایی است. راس مخالف مطلق گرایی کانتی است و معتقد است شرایط عمل در درستی ونادرستی آنها دخیل هستند. اصول اخلاقی تنها در نگاه نخست مطلق هستند و در مقام عمل ممکن است در تعارض با اصول اخلاقی مهمتر لغو شوند. راس وظایف اخلاقی را به دو بخش وظایف در نگاه نخست و وظایف در مقام عمل تقسیم می کند. وظایف در نگاه نخست وظایفی هستند که با توجه به ذات آنها اقتضای درستی و وظیفه بودن دارند. اما در مقام عمل ممکن است با توجه به وجوه نادرست ساز موجود در شرایط عمل از اقتضای اولیه خود بازبمانند و عمل دیگر که دارای اهمیت بیشتری است وظیفه بالفعل گردد. قاضی عبدالجبار اعمالی را متصف به حسن و قبح می داند که دارای صفت زائدی علاوه بر وجودشان باشند و این صفت زائده را وجهی که عمل بر آن وجه واقع شده است و به تعبیری سازنده عنوان عمل است بیان می کند. برخی از اعمال دارای علل و وجوه مطلق حسن و قبح هستند که علم به آن وجوه در علم به حسن و قبح کفایت می کند. اینها اصول محسنات و مقبحات هستند مانند عدل و ظلم. اما برخی ازاعمال نیز دارای وجوه و عناوینی هستند که علم به حسن و قبح آنها ضروری نبوده و شرایط عمل تعیین کننده آنهاست. به تعبیر دیگر حسن و قبح آنها در نگاه نخست است. عبدالجبار و راس نتایج عمل را یکی از عوامل تعیین کننده درستی و نادرستی وظایف در نگاه نخست می دانند. به نظر ما دو اصل، ملاک درستی و نادرستی اعمال هستند: اصل وظیفه و اصل نتیجه. اصل وظیفه ابتدا تعیین کننده وظیفه در نگاه نخست ماست. بعد از تعیین وظیفه در نگاه نخست، باید به نتیجه عمل نیز توجه کرد. اگر نتیجه بدی نداشته باشد آن عمل وظیفه درست و بالفعل ماست. اگر نتیجه بدی در کار باشد باید به مقایسه اهمیت وظیفه و شدت بدی نتایج پرداخت. اگر شدت بدی نتایج خیلی بیشتر از اهمیت ذاتی عمل باشد این وظیفه در نگاه نخست لغو می شود. ولی اگر اهمیت ذاتی وظیفه خیلی مهمتر از نتایج بد آن باشد آن وظیفه فعلیت و تنجز خواهد یافت. سنجش ومقایسه اهمیت وظایف و نتایج به اجتهاد فاعل اخلاقی موکول است و با توجه به پیچیدگی شرایط،قواعد خاصی در این باره نمی توان داد. هر چه از علم بیشتری برخوردار باشد نظر صائب تری خواهد داشت.

پژوهش شامل موراد ذیل است زندگینامه و آثار کانت، اهمیت مکان و زمان از نظر کانت، زمان و مکان از دیدگاه لایب نیتس، نیوتن و کانت، نقش زمان و مکان در حساسیت استعلایی، تعریف شهود، تقسیمات شهود، تعریف حساسیت وماده و صورت معرفت، تبیین های متافیزیکمی و استعلایی زمان و مکان، اثبات ماتقدم ( کلیت و ضرورت ) شهودی و تالیفی بودن آنها ذهنی بودن زمان و مکان، پدیدار و ذات ناشناخته و ضرورت ایدئالیسم، بحث زمان و شاکله سازی، که با پرداختن به قوه ی خیال و کارکردهای آن، آشکال و بدون و ساطت شاکله ؛ اطلاق مفاهیم بر ادراکات حسی امکان پذیر نیست. نقش زمان ومکان در ریاضیات، اهمیت ریاضیات از نظر گاه فیلسوفان پیش از کانت، آراء سه نحله ی مهم فلسفه ی ریاضی، انتقاد ایر بر کانت،