جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله‌ی علم در بسیاری متون متقدم و متأخر شیعه، مسئله‌ای محوری است، تا آنجا که می‌توان گفت شیعه طرحی خاص خویش از علم دارد. منظور از «طرح علم» اینجا مجموعه مباحثی است که علم را تعریف می‌کند، علم حقیقی را از شبه‌علم متمایز می‌کند، غرض و منفعت از آن را معین می‌سازد و آن را معرف حقیقت آدمی قرار می‌دهد. پرداختن به طرح علم سنت پیوسته‌ای در تاریخ اسلام به ویژه در تصوف دارد که مشهورترین نمونه‌ی آن کتاب «احیاء علوم دین» غزالی است. چنین آثاری همواره حقیقت علم را در معرض خطر فراموشی و تحریف از سوی دانشمندان زمانه ‌دیده و کوشیده‌اند نشان دهند که علم حقیقی چیزی ورای اشتغال رسمی به علوم و الفاظ و مفاهیم آن‌ها است، نحوه‌ی وجود دانشمند است که همچون احوال و اخلاق و رفتار او جلوه‌گر می‌شود. در این مقاله نشان داده‌ایم که علماء متقدم و متأخر شیعه آثار مشابه مهم و برجسته‌ای در بحث از طرح علم دارند و به آن همچون مسئله‌ای اساسی برای شیعه می‌نگریستند، تا آنجا که می‌توان در کنار تشیع فقهی به مفهومی چون تشیع علمی قائل شد. گرچه روش این مقاله تحلیلی است نه تاریخی، عمق و گستره‌ی این مباحث در متون شیعه، احتمال گسترش مباحث مربوط به علم را در تصوف از ناحیه‌ی این متون شیعی برجسته می‌کند، به ویژه که بعضی علماء متأخر شیعه نیز بر آبشخور شیعی مباحث کتابی چون «احیاء علوم دین» تأکید کرده‌اند.