جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پيدايش مدعيان پيامبري و نجات دهنده هم کيشان از ظلم و ستم و يوغ حکمرانان، هميشه و در تمام دوران تاريخي و در همه اديان و مذاهب وجود داشته است. در قوم يهود نيز عقيده به منجي و هدايت کننده يهوديان سابقه داشته و چندين بار اتفاق افتاده است. يکي از اين مدعيان که در امپراتوري عثماني ادعاي مسيحايي کرد و به پيامبر دروغين معروف شد، شبتاي صوي است. وي در امپراتوري عثماني که يکي از کانون هاي فعال يهوديان بود به فعاليت پرداخته و فرقه رازآميز دونمه را بنيان نهاد. در اين مقاله سعي شده است که علت و چگونگي ورود يهوديان به امپراتوري عثماني به عنوان مقدمه، زمينه هاي پيدايش جنبش شبتاي صوي و اهداف، فعاليت ها، عقايد و نقش پيروان اين جنبش در حکومت عثماني مورد تحقيق و بررسي قرار گيرد.

فرقه «دونمه» یک فرقه یهودی _ اسلامی است که شکل‌گیری آن، ریشه در ادعاهای دروغین عارف‌نمایی یهودی به نام «شبتای صوی» دارد. او که در تاریخ ادیان به عنوان یک یهودی مسلمان شده شناخته می‌شود، در دوره یهودی بودن حیات خویش با کمک پیامبر دروغین دیگری به نام «ناتان غزّه‌ای» ادعای پیامبری و سپس خدایی نمود و با جذابیتی که در ابعاد مختلف شخصیتش وجود داشت به سرعت پیروانی را به گرد خود فراهم آورد. لیکن پس از آن‌که از سوی علمای یهود مورد تکفیر قرار گرفت، با فشار سلطان عثمانی، به ظاهر مسلمان گشت و به «محمد افندی» تغییر نام داد و در همین وضعیت نیز درگذشت. اما این پایان جریان شبتایی نبود و برخی از پیروان یهودی وی با طرح ادعاهایی جدید، مقدمات تشکیل فرقه‌ای را فراهم آوردند که «دونمه» نامیده می‌شود. این فرقه نه تنها آسیب‌های فراوانی را بر یهودیت وارد نمود، بلکه در سقوط حکومت عثمانی و حاکمیت اسلام در ترکیه نیز نقش به‌سزایی داشته است. در این مقاله سعی شده تا ضمن تبیین شخصیت شبتای‌صوی به عنوان خاستگاه اصلی این جریان؛ رابطه میان این مدعیان دروغین و تاسیس فرقه دونمه، و تاثیر آن بر جامعه یهودی و اسلامی مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.

دین یهود مانند دیگر ادیان، فرقه و انشعابات متعددی دارد. دونمه واژه‌ای ترکی به معنای از دین برگشتگان یا مرتدان، یکی از فرقه‌های دین یهود است. این واژه را ترکان مسلمان بر پیروان شبتای اطلاق کردند که به پیروی از او اسلام آوردند. شاخصه اصلی این فرقه باطنی بودن آن است؛ به این ترتیب که پیروان آن در ظاهر مسلمان اما در باطن به دین یهود هستند. این فرقه مانند تمامی فرق دیگر اصول و عقایدی دارد و به آداب و رسومی پایبند است. آشنایی با اصول و مبانی و آداب و رسوم این فرقه از اهمیت بالایی برخوردار است. چرا که همین باطنی بودن، ضرورت بحث و تحقیق درباره این فرقه را دوچندان می‌کند. افزون بر اینکه این فرقه امروزه در ترکیه فعالیت داشته و در حیات سیاسی و اجتماعی مردم آن کشور و حتی منطقه تاثیرگذار است.