جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دین، مقولۀ جدایی­ناپذیر جامعه است. هر دینی دستورهایی دارد که بنابه سطوح و رده­های گوناگون جامعه، تفسیر و تحلیل می­شود. جامعه هم­نوا با دین پیش­می­رود و بیشتر نیازهای خود را از آموزه­های دینی می­جوید. دراین­خصوص، جامعه­شناسی رفتاری هم­نوا و موازی با دین دارد، یعنی نظریات جامعه­شناختی را تافتۀ جدابافته­ای از دین فرض­نمی­کند. ازطرف­دیگر، در تاریخ ایران (و بیشتر سرزمین­ها)، پدیده­ای به­نام «عرفان» داریم. با اینکه در دیدگاه اول، ممکن­است این­گونه به­نظررسد که عـــرفان یا تصوف، خلاف خواسته­های جامعه حرکت­کرده­است و نظریات آنارشیستی دارد؛ اما با تحلیل تمام دیدگاه­های عرفانی در تمام رده­های تاریخ، می­توان این­ادعا را ردکرد و گفت که: عرفان (تصوف)، دین و جامعه­شناسی در یک­راستا حرکت­کرده­اند. یافته­های پژوهش حاضر که به­روش تحلیلی ـ توصیفی انجام­یافته، نشان­می­دهد عارفانی مانند سنایی غزنوی، عطار نیشابوری، مولوی و هم­فکران آنان، نظریه­های عرفانی دارند که می­توان آن­ها را در ذیل جامعه­شناسی مطالعه­کرد. مهم­ترین­فرضیه­ای که می­توان در این­نقد و بررسی عنوان­کرد این است که عرفان و تصوف اسلامی ایران، برپایۀ نیازهای جامعه شکل­گرفته و سعی دارد نظریات خود را براساس موازین اجتماعی ارائه­دهد.

تصوف، عرفان و به ­تبع آن، کشف و شهود عرفانی، ارتباط تنگاتنگی باهم داشته­ اند. مفسران آثار صوفیه، در مفاد اقوال و تجربه ­های عرفانی پژوهش کرده، به مواردی دست یافته ­اند که ذیل مفهومی به نام «شهود» یا «کشف» مطالعه می­شود. یافته­ های پژوهش حاضر که به روش تحلیل توصیفی و با استفاده از ابزار «تحلیل محتوایی» انجام یافته، نشان می­دهد که عرفا و زهّادی مانند ابراهیم ادهم، حسن بصری، رابعه عدویه، ابوهاشم صوفی، و افرادی چون بایزد بسطامی، ابوالحسن هجویری، ابوالحسن خرقانی و... در دوره­ای از تاریخ تصوف و عرفان ایران ظهور کرده­ اند که زمینه مناسبی برای طرح زهد و ارتباط آن با کشف و شهود را مهیا کرده است.مهم­ترین ­فرضیه­ ای که می­توان در این­ نقد و بـررسی عنوان کرد این است که عارفان و متصوفان توانسته­ اند با بیان شیوا و خالی از هرنوع پیش ­داوری یا مداخله نفسانیات شخصی، پس از زمینه­ سازی مفهومی به­نام «زهد»، به تجربیات خاصی دست یابند که فقط در بستر مطالعاتی عرفانی، می­ توان تحلیل و تفسیر کرد.

>دین، پدیده­ای اجتماعی است و تمام جوامع بشری، امروزه دارای دین هستند و نوع دین آنها، مسیر زندگی، طرز تفکر و نگرش کلی آنان را تشکیل می­دهد. به همین­جهت دین، ارتباط تنگاتنگی با جامعه و اجتماع دارد. از سوی دیگر، دین و یا تفسیر هنری دین که «عرفان» خوانده می­شود، همواره با انسان بوده و طی سده­ های مختلف زندگی بشری، همراه با تکنولوژی و طرز تفکر انسان رشد کرده و گاه جامه عوض کرده و به شکل­های جدیدتر و تفسیرهای نوین­تر تن درداده است. با نگاهی به جوهره دین و عرفان، مشاهده می­شود که هریک بنابه مشرب خود، انواع تساهل­ها یا مداراهایی را برای جامعه انسانی همواره کرده است، یعنی دین برای جامعه دارای تساهل و مدارا است و یا جامعه، چنین­ تمهیدی را برای دین مهیا می­کند. در این­ پژوهش، به بررسی دین، ارتباط آن با عرفان، جامعه و تساهل یا مداراهایی که دین برای جامعه ایجاد می­کند، می­پردازیم.