جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شیخ محمد هادی بن امین طهرانی ( 1253تا1321ق) از عالمان شیعی است که در قرن سیزده و چهارده می‌زیسته است. وی در تهران متولد شده، بعد از گذراندن مقدمات در آن شهر به مدرسه فعال و پررونق آن عصر یعنی اصفهان هجرت می‌کند و استفاده زیادی در فقه و اصول و کلام و فلسفه از محضر علمای بزرگ آن عصر، در اصفهان همچون سید محمد باقر خوانساری، آقا سید حسن مدرس میبرد. در دوران وی مدرسه اصفهان هنوز به صدر المتألهین گرایش تام و تمام پیدا نکرده بود و جریانهای رقیب ملا صدرا همچون ملا رجبعلی تبریزی در کنار جریان ملا صدرا حضور پر رنگ داشته، حیات علمی خود را حفظ کرده بود. وی با این شرایط در اصفهان تحصیل کرد و بعد برای بهره از دروس فقه و اصول اساتید به‌نام نجف همچون شیخ انصاری به آن دیار مهاجرت کرد. وی بعد از وفات میرزای شیرازی به تدریس در نجف پرداخت و حلقه شاگردانی تشکیل داد که به تبیین و ترویج افکار او پرداختند ولی به خاطر صراحت لهجه و انتقادهای تندی که به دیدگاههای رایج آن زمان به‌خصوص در فقه و اصول بر افکار شیخ انصاری داشت، مورد تکفیر قرار گرفت. ماجرای تکفیر از این جا شروع می شود که یکی از شاگردان میرزای رشتی در حضور وی درخواست می‌کند تا ظرف چای شیخ هادی را تطهیر کنند و میرزا سکوت می‌کند و از این سکوت، حضار تأیید میرزا را استفاده می‌کنند. در مکتب شیخ هادی با واسطه و بی واسطه شاگردانی پرورش یافتند که از جمله مهمترین این شاگردان می‌توان به محسن کوهکمری ، علی اصغر خَطائی ، میرزا صادق مجتهد تبریزی ، سید علی بهبهانی و جواد تارا اشاره کرد. این مجموعه اندیشمندان، افکار ممتاز و مشترکی را ارائه کردند که در ضمن آثارشان می توان این افکار را مشاهده کرد بنابراین می توان ایشان را یک جریان فکری دانست که احتمال داده می‌شود ادامه جریان فکری رقیب ملاصدرا در مکتب اصفهان است و همچنین احتمال می دهیم که خوانشی ممتاز از فلسفه سینوی باشد ولی با این وجود از جریان های همسو امتیازهایی دارد. به عنوان مثال این تمایزات درالهیات بمعنی الاخص در معرفت فطری و تفسیری که از آن ارائه می کنند و همچنین تفسیری که از صفات ذاتی الهی و صفات فعل ارائه کرده اند و یا تفاسیری که برای قواعد مشهور فلسفی بیان داشته اند و آنها را با مبنای فکری خود منطبق کرده اند همانند قاعده « الشیء مالم یجب لم یوجد » و سلب اصالت از وجود و ماهیت، آشکار می شود. ایشان معتقد هستند که معرفت صانع عین معرفت مصنوع به خویش است و طریقی برای معرفت خالق بجز این راه وجود ندارد یعنی طریق معرفت صانع شناخت از طریق خلق اوست و این شناخت هم همان شناخت مخلوق به نفس خویش است . در صفات صانع نیز معتقد هستند که کامل بالذات است و حتی در مرتبه تحلیل نیز نمی توان صفتی اثباتی برای او تصور کرد و هر آنچه به عنوان صفت برای صانع در نصوص وارد شده است تعبیر کنایی بر سلب نقائص از اوست و معرفت توحیدی فطری رسیدن به این شناخت است . در مرتبه صفات فعل نیز اعتقاد دارند که اتصاف باری به صفت فعل ممکن است و این صفات اموری هستند که از جانب فعل او انتزاع شده و به صانع نسبت داده می شود و تمامی مخلوقات به کثراتشان مخلوق خداوند سبحان هستند و هر آنچه غیر او فاعل نامیده می شود از معدات تلقی می شوند. بنابراین شناخت این گروه در کنار دیگر جریانها و اینکه تمایز فکری این گروه با جریان های مشابه در آن دوره چیست، اهمیت به سزایی دارد. خصوصا که اهتمام به بحث توحید در آثار ایشان پررنگ است لذا ما در صدد شدیم تا دیدگاههای ایشان در باب توحید را به بحث بنشینیم . روش ما در این پژوهش تحلیلی _ توصیفی است که با تکیه بر روش تاریخ اندیشه به بررسی مبانی و افکار شیخ هادی و شاگردان وی می پردازیم ؛ روش مذکور تلاشی است برای ترسیم حیات فکری _ اجتماعی اندیشه ها و تطورات آن در طی زمان ؛ ویژگی ممتاز این روش ، توجه به تحقق تاریخی اندیشه ها در ذهن اندیشمندان است و بر دنیای درونی اندیشه تمرکز می کند و نه جهان بیرون از حیات علمی لذا ما با این نگاه به بازیابی مقاصد ایشان و در پاره ای موارد به بازسازی اندیشه های ایشان می پردازیم .

شیخ هادی طهرانی (1253 - 1321 ق) از عالمان کمتر شناخته‌شده امامی است که در بسیاری از علوم دینی از کلام گرفته تا تفسیر، آرای متمایز و بدیعی را مطرح کرده است. او از جمله دانشمندان جریان‌سازی است که هم در زمان حیات و هم پس از آن، طرفدارانی از اهل نظر و دقت را با خود همراه کرده است. او و شاگردانش در جایگاه یک جریان فکری و کلامی از جمله در موضوع امام‌شناسی، دارای دیدگاه‌های متمایزی هستند که تا کنون بررسی نشده است. پرسش نوشتار حاضر این است که وی در مباحث امام‌شناسی چه دیدگاه‌هایی را ارائه کرده است؟ این مقاله با روش توصیفی در پی نشان‌دادن مطالبی است که شیخ هادی طهرانی و گاهی برخی از شاگردان او درباره امام و امامت مطرح کرده‌اند. در این نوشتار نشان داده می‌شود شیخ هادی، امامت را ربوبیت تنزیلی می‌داند و مقام امامت را حقیقت نبوت معرفی می‌کند؛ همچنین باور دارد امام دارای اقتضای نبوت است و تا زمانی که مانع نباشد، این اقتضا فعلیت می‌یابد و نیز تنها طریق معرفت به خدا را امام می‌دانند.