جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جیمز بلمی، از مستشرقان برجسته معاصر، با اتخاذ رویکردی اصلاحی در تحلیل واژگان قرآنی، مدعی است که برخی از واژه‌های این متن مقدس دچار تحریف یا تصحیف شده و نیازمند بازخوانی و اصلاح هستند. او در پژوهش‌های خود، به‌ویژه در مقالاتی که در مجلات زبان‌شناسی سامی منتشر کرده، برخی واژگان قرآن را مورد بازبینی قرار داده و معانی متفاوتی برای آن‌ها پیشنهاد کرده است. از جمله این واژگان، «أَبًّا»، «لَمَّا» و «جِبْتِ» هستند که بلمی با تکیه بر روش زبان‌شناسی تطبیقی و تحلیل تاریخی، آن‌ها را دارای معانی متفاوت از برداشت‌های رایج در تفاسیر اسلامی دانسته است. این پژوهش با رویکرد تحلیلی-انتقادی، استدلال‌های بلمی را از سه منظر اساسی بررسی می‌کند: نخست، میزان انطباق پیشنهادهای او با قواعد زبان‌شناسی تاریخی و شواهد متنی؛ دوم، ارزیابی قرائن درون‌متنی و سیاق آیات قرآن؛ و سوم، مقایسه دیدگاه او با منابع تفسیری و لغوی کهن. یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که هرچند رویکرد بلمی در برخی موارد دارای نوآوری‌های قابل توجهی است، اما تحلیل‌های او به دلایلی همچون بی‌توجهی به بستر کلی زبان عربی، نادیده گرفتن تطورات معنایی واژگان در سیر تاریخی خود، و عدم انسجام با سایر شواهد درون‌قرآنی، با کاستی‌های جدی روبه‌رو است. افزون بر این، برخی فرضیات وی مبتنی بر گمانه‌زنی‌های زبان‌شناختی است که فاقد پشتوانه متنی و مستندات تاریخی کافی هستند. نتایج پژوهش بر اهمیت دقت در تحلیل‌های زبان‌شناختی متون مقدس تأکید دارد و نشان می‌دهد که تفسیر واژگان قرآن نمی‌تواند صرفاً بر مبنای فرضیه‌های اصلاحی و بدون درنظر گرفتن چارچوب کلی زبان عربی و ساختار سیاقی آیات صورت گیرد. ازاین‌رو، نقد و بررسی دیدگاه‌های اصلاحی در حوزه زبان‌شناسی قرآنی، مستلزم توجه هم‌زمان به روش‌های زبان‌شناختی، تفسیری و تاریخی است تا از تفسیرهای نادرست و تحمیل معانی غیرمعتبر بر متن قرآن جلوگیری شود.

مستشرقان بسیاری در دوره‌های متفاوت به بررسی قرآن از جنبه‌های مختلف پرداخته‌اند. ازجمله مواردی که قدمت زیادی هم ندارد و در دورۀ معاصر به بیان و بررسی آن پرداخته شده است، تغییر و جایگزینی برخی واژه‌های قرآن به دلیل وقوع خطا و اشتباه، البته از منظر آنان،ـ در مصحف عثمانی است. جِیمز اندرو بِلَمی طلایه‌دار این نظریه است که تعدادی از واژگان قرآن (به‌زعم خود ۳۰ واژه)، غلط نامیده و سپس بررسی و نقد کرده است و پس از آن، به فرض خود اصلاح کرده است. یکی از آن موارد، واژۀ «اترک» در آیۀ ۲۴ سوره دخان است که براساس ادعای بلمی، به دلیل اشتباه کاتب، دچار تغییر و تصحیف شده‌ است و صحیح آن (به‌زعم وی)، واژۀ «انزل» بوده است که باید تصحیح و در قرآن جایگزین شود! مبنای نظریۀ بلمی بر این است که کتابت قرآن بر تواتر شفاهی متن قرآن تقدم دارد و کتابت حاکم است و برای این ادعا، هیچ سند و سابقۀ تاریخی ارائه نمی‌کند. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی، به نقد دیدگاه بلمی پرداخته شده است و در انتها صحیح‌بودن واژۀ قرآنی «اترک» و اشتباه بلمی در تصور وقوع خطا در متن قرآن و مبنای حاکمیت کتابت بر قرائت شفاهی آن، رد و خلاف آن اثبات می‌شود.

جیمز بِلَمی از مستشرقان تجدیدنظرطلب، بر این باور است که در متن قرآن اشتباهاتی رخ داده که معلول خطای کاتبان وحی است. وی در مقالاتش مبتنی بر روش «نقد متنی» به بررسی و تصحیح این خطاهای نوشتاری پرداخته است. او با استناد به وجود اختلاف در قرائت «و قیله» در آیه 88 سوره زخرف و تلاش ناموفق مفسران برای تعیین نقش نحوی آن، ادعا می‌کند شکل صحیح آن «و قبله» است. به‌زعم او مستنسخ یا مصحح به جابه‌جایی این آیه با آیه قبل پی برده و با اضافه‌نمودن این عبارت، ترتیب صحیح این دو آیه را متذکر شده است. در پژوهش حاضر با روش تحلیلی - انتقادی به بررسی دیدگاه بلمی پرداخته و ثابت می‌شود که نه‌تنها برای همه قرائات گزارش‌شده، ترکیب نحوی صحیح وجود دارد؛ بلکه اعمال فرضیه او، در سیاق آیات این سوره خدشه وارد می‌سازد. همچنین با تتبع در منابع قرائات و اختلافات رسم‌الخطی و بررسی احتمال ورود اضافات به متن قرآن و سرایت خطا در استنساخ، نشان داده می‌شود که پیشنهاد وی از استواری و اتقان لازم برخوردار نیست

موضوع مقاله حاضر، نقد دیدگاه جیمز بلمی در ارتباط با لفظ «أمّة» در دو آیه 8 سوره هود و 45 سوره یوسف است. وی با شیوه نقد متن، به تغییر، اصلاح و تصحیف واژگانی از قرآن اقدام کرده است. جیمز بلمی با استناد به ادلّه‌‌ای، خطا بودن لفظ «أمّة» در این دو آیه را مدعی شده است و کلمه «أمد» را جایگزین کرده است که به ادعای خودش، تشابه ظاهری زیادی با یکدیگر دارند و با سیاق آیه سازگارتر است. دلایل مورداستناد وی در اثبات این ادّعا، بیان معنای «حین» و «مدت» توسط مفسران در آیه 8 سوره هود و وجود اختلاف قرائت میان مفسران در آیه45 سوره یوسف است. این ادّعا و ادله آن با روش پدیدارشناسانه و با استفاده از منابع تفسیری و لغوی موردتحلیل و نقد واقع شد. موارد نقد در سه بخش، بررسی زبان‌شناختی، بررسی تناسب بافتی و بررسی موارد مشابه به تفصیل بیان شدند. نتایج این بررسی‌های سه‌گانه نشان داد هیچ‌گونه تغییر و تصحیفی در این واژه اتفاق نیفتاده است که نیاز به اصلاح آن باشد و مطالعات جیمز بلمی در زمینه نقد و اصلاح واژگان قرآن، نتیجه آسیب‌هایی همچون تأثیر پیش‌فرض‌های کتاب مقدس، درک ناقص از ویژگی‌های قرآن، جستجوی ناقص، عدم تسلط به ادبیات قرآن و عرب است که منجر به اظهار نظرهای ذوقی و به دور از شواهد و دلایل علمی در تصحیح برخی واژگان شده است.