جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سروش دباغ از جمله نواندیشانی است که مفاهیمی را برساخته و به مدد آن به سر وقت دینداری در جهان امروز رفته است. از “عرفان مدرن و سالک مدرن” سخن می­گوید؛ بی قراری، افسردگی و اضطراب در جهان جدید را می بیند و از “تنهایی معنوی” سخن به میان می­آورَد. در این دنیای صنعت زده و غفلت زده که کمتر دستی به دعا برداشته می­شود از “نیایش سالک مدرن پرده” بر می­دارد. از “متافیزیک نحیف” سخن می­گوید که می­تواند از مؤونه­های فلسفی مانع شود. از “کورمرگی” و “مرگ هراسی” می­گوید تا مهابت مرگ، التفات بر زندگی را از آدمی نستاند؛ “ذهن آگاهی” را مورد توجه قرار می­دهد تا بشر مدرن از اسارت ذهن رهایی یابد و خود را در دام آن گرفتار نکند. “آلیناسیون دینی” را معرفی می­کند تا نشان دهد که برخی تفاسیر دینی کمتر قرابتی با حقیقت دین دارد و زوائدی بر گرد آن تنیده است که نیاز مکرّر به پیراستن دارد. از “طنز الهیاتی” می­گوید تا مواجهه با مصائب زندگی، باب کفر بر خالق را نگشاید و به لطافتی از آن درگذرد. این زمان است که دباغ، مؤلفه­های “ایمان شورمندانه” و “ایمان از سر طمأنینه” را باز می­گوید و نشان می­دهد که با همه­ی ناملایماتِ عالم و با همه­ی انتقادات بر دین و دینداری، می­توان همچنان زیستن در سایه­ی آموزه­های دینی را تجربه کرد و احوال خوشی به دست آورد. برخی از این مفاهیم اگر چه نسب­نامه­ای در گذشته­ی اندیشه­ورزی هم داشته­اند اما نحوه­ی استفاده دباغ از آنها تازگی دارد و صبغه­ای دگر یافته­ و جامه­ای نو به تن کرده است.

گاه از مدار خود خارج شده است. عقل و منطق و استدلال که می‌باید متاعِ مبارکِ شیعی لقب می‌گرفت و بدان جهد بلیغ می‌شد، بعضاً به حاشیه رفته است. پای تقلیدِ صِرف در میان آمده و درها به روی تحقیق، نیم بسته مانده است. غافل از اینکه تقلید هم آدابی دارد و مقامی می‌طلبد. بر هر رَطب و یابسی نمی‌توان و نمی باید که مُهر تقلید نهاد و در مقابل آن دَم فرو بست و سخنی در میان نیاورد. بر سخن گذشتگان و رأی پیشینیان نمی‌توان که یکسره قلم مقبولیت کشید و رأی نهایی را از لسان آنان طلبید.

گویی ساختارِ عالم معنا در جهانِ مدرن تحوّلی بنیادین یافته است. مواجهه با آن رنگ و بویی دگر پیدا کرده است. سابق بر این، سالک خود را در عصر حضور فاش امر الهی می‌یافت. با مجاهدتهای نفسانی می‌توانست رؤیت امر قدسی را نصیب ببرد. آن ساختار اما برقرار نمانده و عصر غیبتِ امر الهی رخ نموده است. برخی از اندیشمندان ویژگی جهان جدید را اختفای خداوند می‌دانند. در این عصر، خداوند حضور و تجلّی بر انسان ندارد. در این عصری که به غیبت و اختفای الهی حکم می‌کند، دیگر نمی‌توان به ایمانی اندیشید که در عصر ابراهیم (ع) رخ می‌داده است. چرا که ساختار جهان جدید، متمایز از آن چیزی است که در زمانه ابراهیم (ع) واقع می‌شده است. در این ساختارِ جدید، ابتدا می‌باید حضور و غیبت خداوند را به نحو دقیقی ترسیم کرد و سپس قدم در طریق سلوک گذاشت. آرش نراقی کوشیده است تا بر بنای مقتضیات این عصر، ایمان ورزی را ترسیم کند و مؤلفه‌های آن را به دست دهد.

راه بلندی در پیش است. اینکه نابرابری‌ها کاسته شود، برخی جفاها فروکش کند، بعضی قساوت‌ها سر بر نیاورَد. و زن هنوز هم یکی از قربانیان مظلوم این نابرابری‌هاست. وقتی که پدری قساوت تام می‌ورزد و سر از بدن دخترش جدا می‌کند؛ وقتی انواع نامهربانیها در حق دخترکی می‌رود که به غیر دلخواه جهاز بر دارد و به خانه شوی رود، وقتی دختری خردسال به عقد سالخورده‌ای در می‌آید تا نزاع دو طایفه را به پایان رساند و خون بس اعلام گردد؛ زن به یکی از قربانیان بدل می‌گردد.

در مواجهه با متون دینی و تاریخ مسلمانی می‌باید از مواردی مدد گرفت. باید پای اموری را به میان آورد تا فهم صحیح از رسالتِ نبی حاصل آید. چیست آن معیارها و به کدامین امور می‌باید چنگ انداخت و فهم دینی را منضبط و روشمند ساخت؟