جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله عدل و عدالت از دیرباز یکی از مهم‌ترین و گسترده ترین مباحث اندیشه اسلامی بوده است‌که هریک از اندیشمندان اسلامی در ابعاد مختلف اعتقادی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی به آن پرداخته‌اند. اهمیت عدالت از جهت سیاسی- اجتماعی از آن رو است‌که اجرای عدالت در جامعه، ضامن اجرای تمام تلاش‌های انسان در دست یابی به موفقیت و سعادت است. به همین جهت است که یکی از اهداف انبیا الهی و و از جمله پیامبر گرامی اسلام و معصومین(ع)، برپایی این امر الهی بوده است. چنانچه در قرآن کریم و روایات مختلف، در ابعاد مختلف به اجرای این امر مهم اشاره شده است. یکی از منابع مهمی که به این مسئله پرداخته ، نهج البلاغه است که مسئله عدالت را به فراخور بحث های مختلف در این کتاب بیان کرده است. این کتاب به عنوان یکی از مهمترین منابع در زمینه اجرای عدالت در جامعه است‌که تبیینی از مسئله عدالت و نحوه اجرای آن توسط زمامداران و مسئولیت خطیر آنها در این رابطه ارائه داده است. همچنین، نهج البلاغه، اذهان را بدین سو معطوف می‌ کند که بزرگترین هدف اجرای تشکیل حکومت اسلامی، برپایی عدالت در جامعه است. اما، عدالت تنها مسئله‌ای سیاسی نیست‌که در نهج البلاغه بدان اشاره شده باشد؛ بلکه به جنبه‌های متعددی از آن اشاره رفته است. از آنجا که بررسی های زبان شناسی و به تبع آن نشانه شناسی از مباحث پایه ای برای سایر بررسی ها(کلامی، فقهی، اخلاقی، سیاسی و..)در متون محسوب می شود. لذا در این پژوهش حاضر بنا داریم تا به واکاوی عدالت در نهج البلاغه بر پایه مطالعات معنا بپردازیم. لازم به ذکر است که در عصر حاضر که توجه به مساله «معنا» رشد قابل توجهی یافته، می توان مفاهیم را از منظرهای مختلفی با رویکرد به مطالعات معنا بررسی نمود.برای نمونه مقصود از اصطلاح خوانش، فرایند رسیدن به یک« معنا» از متن است. اصطلاح تاویل به معنای مطالعه هر آنچیزی است که «درباره یک معنا» به وجود می آید، معناشناسی روش های مطالعه و شناخت و بررسی معناست، نشانه شناسی مطالعه«فرایند دلالت»«معناورزی» و یا «معناپردازی» است و در آن فرایند ساخت و یا ایجاد معنا در یک متن بررسی می شود. دست آوردهای این دانش نشان می دهد برای ساخت معنا حداقل سه مولفه وجود دارد گاه بر اساس فرایند جانشینی مبتنی بر یک شباهت (استعاره) معنا تولید می شود و گاه نیز بر اساس فرایند همنشینی مبتنی بر مجاورت(مجاز) یک معنا ساخته می شود سومین عنصر قاب است. یعنی همان شیوه های مختلف بیان (متن و انواع آن ،فیلم و..). بر این اساس، در پژوهش حاضر کوشش می شود عدالت در نهج البلاغه با رویکرد نشانه شناسی بررسی شود؛ بر این اساس، از یک طرف به معناورزی عدالت(با تاکید بر استعاره ) برای فهم بهتر و دقیق تر از معنای آن پرداخته می شود و از طرف دیگر کوشش می شود تا نشان دهد معنای عدالت در جهت معناورزی و تبیین چه موضوعاتی به کار گرفته شده است. به عبارت دیگر امام علی (ع) چگونه عدالت را معناورزی نموده است و دلالتش را در ذهن مخاطبان تحقق بخشیده است و از طرف دیگر امام در تبیین چه مسائل و موضوعاتی از معنای عدالت استفاده نموده است. برای نمونه امام برای تبیین معنای عدالت از رویکرد جانشینی مبتنی بر شباهت که در اصطلاح استعاره نامیده می شود بهره برده است و برای معناورزی عدالت از استعاره هایی همچون متعادل بودن دوکفه ترازو، دو طرف یک بار، برابری و تساوی ، راه مستقیم و... استفاده نموده اند. همچنین حضرت از عدالت در جهت تبیین خداشناسی، نبوت، مهدویت و...استفاده نموده اند. برای مثال در خطبه زیر امام برای تبیین معنای عدالت از شیوه راه رفتن بهره گرفته اند(یعنی شیوه متعادل در زندگی) همچنین ایشان از معنای عدالت برای آموزش مفهوم مهدویت بهره برده اند. : « حَتَّی تَقُومَ الْحَرْبُ بِکُمْ عَلَی سَاقٍ بَادِیاً نَوَاجِذُهَا مَمْلُوءَهً أَخْلَافُهَا حُلْواً رَضَاعُهَا عَلْقَماً عَاقِبَتُهَا أَلَا وَ فِی غَدٍ وَ سَیَأْتِی غَدٌ بِمَا لَا تَعْرِفُونَ یَأْخُذُ الْوَالِی مِنْ غَیْرِهَا عُمَّالَهَا عَلَی مَسَاوِئِ أَعْمَالِهَا وَ تُخْرِجُ لَهُ الْأَرْضُ أَفَالِیذَ کَبِدِهَا وَ تُلْقِی إِلَیْهِ سِلْماً مَقَالِیدَهَا فَیُرِیکُمْ کَیْفَ عَدْلُ السِّیرَهِ وَ یُحْیِی مَیِّتَ الْکِتَابِ وَ السُّنَّهِ منها کَأَنِّی بِهِ قَدْ نَعَقَ بِالشَّامِ وَ فَحَصَ بِرَایَاتِهِ فِی ضَوَاحِی کُوفَانَ فَعَطَفَ عَلَیْهَا عَطْفَ الضَّرُوسِ وَ فَرَشَ الْأَرْضَ بِالرُّءُوسِ قَدْ فَغَرَتْ فَاغِرَتُهُ وَ ثَقُلَتْ فِی الْأَرْضِ وَطْأَتُهُ بَعِیدَ الْجَوْلَهِ عَظِیمَ الصَّوْلَه» (سیدرضی،1379، خ138)؛ در آینده آتش جنگ میان شما افروخته می گردد، و چنگ و دندان نشان می دهد، با پستان هایی پر شیر، که مکیدن آن شیرین، امّا پایانی تلخ و زهر آگین دارد، به سوی شما می آید. آگاه باشید فردایی که شما را از آن هیچ شناختی نیست، زمامداری حاکمیّت پیدا می کند که غیر از خاندان حکومت های امروزی است (حضرت مهدی «عجل اللّه تعالی فرجه الشریف») عمّال و کارگزاران حکومتها را بر اعمال بدشان کیفر خواهد داد، زمین میوه های دل خود (معادن طلا و نقره) را برای او بیرون می ریزد، و کلیدهایش را به او می سپارد، او روش عادلانه در حکومت حق را به شما می نمایاند، و کتاب خدا و سنّت پیامبر (صلّی اللّه علیه و آله و سلّم ) را که تا آن روز متروک ماندند، زنده می کند.گویی او را می بینم که از شام فریاد بر می آورد، و با پرچم هایش پیرامون کوفه را پر می کند، و چونان شتر خشمگین به کوفه یورش می آورد، زمین را با سرهای بریده فرش می کند، دهانش گشاده، گام هایش را سخت و سنگین بر زمین می کوبد، تاخت و تاز او بی امان و پایدار و هجوم او سخت و دشوار است.