جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سوره‌ی مبارکه‌ی مائده از سوره‌های مدنی است که محتوای آن غالباً در تشریح و تبیین احکام اسلامی است. بنابراین بدیهی است که نسبت به سایر سوره‌ها به ­خصوص، سوره‌های مکی، دارای ویژگی‌های خاصی باشد. پژوهش حاضر با بهره ­گیری از ابزار سبک‌شناسی و روش توصیفی تحلیلی می­ کوشد ویژگی­های برجسته‌ی سبک این سوره را مورد مطالعه قرارد دهد و کارکرد هر یک از لایه­های سبکی را در تبیین معنای مورد نظر تبیین نماید تا از این رهگذر کارکرد عناصر سبک­ساز و ویژگی‌های برجسته‌ی سبک زبانی- بیانی این سوره را نشان دهد. برآیند پژوهش نشان می­دهد که یکی از مهم­ترین ویژگی‌های سبک این سوره خطاب قرار دادن مؤمنان با «نداء» به واسطه‌ی عبارت «یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا» است که در این سوره از بسامد بالایی برخوردار است و این امر بیان­گر رحمت الهی و تکریم مؤمنان است. سبک چینش جملات در این سوره، با مفاد سوره و محتوای تشریعی با جملات کوتاه و طلبی آن همسویی و تناسب دارد. افزون بر این در بسیاری از آیات ترتیب جملات آهنگین بوده و وفور جملات فعلیه باعث پویایی و حیات سبک این سوره شده است. از دیگر ویژگی‌های سبکی این سوره گونه­ های مختلف تکرار و کارکرد شایسته­ ی موسیقی معنوی آن در تبیین معانی آیات است.

شیخ بهایی از دانشمندان بزرگ عصر صفوی است که در زمینه‌هایمختلف علمی صاحب­نظر بوده است. یکی از جنبه‌های شخصیتی او که در شعرش متجلّی شده سلوک و گرایش عرفانی اوست. شیخ بهایی اندیشه­های عرفانی خود را از منابع اصیل آن یعنی قرآن، احادیث نبوی(ص) و اهل بیت(ع) دریافت کرده است؛ که در این میان انس ایشان با صحیفۀ سجادیه و آشنایی با آثار عرفای ایرانی نقش به­سزایی در شکل‌گیری اندیشه­های عرفانی او داشته است. جستار پیش­رو با هدف شناخت بن­مایه­های عرفانی در اندیشۀ شیخ بهایی و با روش تحلیل محتوا بخشی، سروده­های عربی او را مورد نقد و تحلیل قرار داده است. یافته‌های پژوهش نشان می­دهد که مضامین عرفانی در اشعار عربی شیخ بهایی شامل طیف وسیعی از معانی می‌شود که مهم­ترین آنها محبت و عشق، ریاستیزی، شراب روحانی، وصال، شهود عرفانی و سماع است. بن‌مایۀ اشعار عرفانی او را می‌توان در عشق و تزکیۀ نفس خلاصه کرد که منجر به کسب علم شهودی و حضوری می‌شود و او را از مدرسه و جلسات درس بی‌نیاز می‌سازد.

انسان کامل از جمله موضوعاتی است که اهل عرفان مطرح نموده‌اند و مفاد آن تجلی صفات کمالی خداوند در انسان است. برترین نمونه­ای که برای این موضوع معرفی می‌شود وجود مقدس نبی اکرم(ص) است که آینۀ صفات خدایی است؛ این مفهوم نزد عرفا، به حقیقت محمدیّه معروف است. ابن جابر اندلسی از جمله شاعرانی است که دیوان خود را با مدایح نبوی آراسته و در آن دیدگاه­های عرفانیخود را بیان داشته که از جملۀ این مضامین و معانی عرفانی مقولۀ انسان کامل و حقیقت محمدیّه است که نمود بارزی در اشعار او یافته است. پژوهش حاضر با روش تحلیل محتوا به بررسی سروده­های عرفانی ابن جابر پرداخته و محورهای مختلف مرتبط با انسان کامل و حقیقت محمدیّه را در اشعار او بررسی و تحلیل نموده است. برآیند پژوهش نشان می­دهد که پیامبر از منظر ابن جابر حقیقتی است ورای صورت خود در زمان و مکان خاص، و به نوعی دارای هستی جهانی، ازلی و ابدی است و با ذات مقدّس حق نسبتی خاص دارد. او نبی اکرم(ص) را اولین مخلوق خداوند و سرچشمۀ نور و هدایت معرفی می­کند و به تبیین اختصاصات و برتری ایشان بر سایر انبیا می­پردازد و قضیۀ معراج یا راه رفتن پیامبر در هوا را از جمله مقامات منحصر به فرد ایشان معرفی ­می­کند.

وحدت وجود يکي از مفاهيم کليدي در عرفان و تصوف اسلامي است و همواره بخشي از نظرات و آرا عرفا را به خود اختصاص داده است. عقيده وحدت وجود قائل به آن است که وجود حقيقي تنها از آن خداوند است و ساير کائنات و موجودات جلوه اي از وجود باري تعالي هستند. اين رويکرد عرفاني در ادبيات عربي بازتاب گسترده اي يافته و شاعران عارف مسلک آن را به گونه هاي مختلف در شعر خود بيان داشته اند. از جمله از اين شاعران عبدالغني نابلسي عارف، شاعر و نويسنده دوره عثماني است که موضوع وحدت وجود در شعر او جايگاه ويژه اي دارد و بن مايه اصلي سروده هاي او در ديوان موسوم به «ديوان الحقائق و مجموع الرقائق» را تشکيل مي دهد. پژوهش حاضر با روش تحليل محتوا، به بررسي جنبه هاي مختلف مضمون وحدت وجود در شعر عبدالغني نابلسي پرداخته است. برآيند پژوهش نشان مي دهد که وحدت وجود در شعر نابلسي داراي سه لايه اصلي است، تجلي ذات خداوندي در مظاهر هستي، يگانگي روح انسان با روح خداوندي و به تعبيري ديگر فناي في اله، و لايه سوم شامل استدلال ها و تمثيل هايي است که شاعر در دفاع از اين عقيده بيان نموده است.