جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیماری‌های روحی و روانی از جمله بیماری‌هایی است که توجّه به آن در جوامع امروزی مغفول مانده است. در این پژوهش برآنیم تا با روش توصیفی- تحلیلی و براساس شیوه مستندات کتابخانه‌ای به این سوال مهم پاسخ دهیم که بیماری‌های روحی و روانی در نهج‌البلاغه کدام‌اند؟ و شیوه درمان آن چگونه است؟ از این رو دامنه این پژوهش مبتنی بر امراض نفسانی ناامیدی، غفلت، عجب و کبر خواهد بود. براساس یافته‌های تحقیق، بسیاری از این بیماری‌ها در بستر دین جزو صفات ذمیمه محسوب می‌شود که مانع خودشناسی و معرفة‌الله می‌شود. براساس نگرش امام علی علیه السلام، منشأ ایجاد این امراض، در دو مقوله خودشناسی و خداشناسی جای دارد. به طوری‌که برای درمان چهار مرض فوق، از سلاح صبر و توکل به مبدأ وجودی، اطاعت و ذکر خداوند، تدبّر در امور نظام هستی و پی بردن به عظمت پروردگار و در نهایت توجّه به آفرینش انسان از ماده‌ای ناچیز و اساس قراردادن اصل تواضع و خشوع بهره می‌برد. از رهگذر عمل به برخی تعالیم و نسخه تجویزی حضرت امیر علیه السلام، توجّه به معرفت نفس منجر به معرفةالله شده و این امراض در مسیر نیل به آرمان‌های بشریت و کمال مطلوب رفع می‌شود.

پژوهش حاضر مطالعه‌ای توصیفی‌تحلیلی است. در این پژوهش، لفظ و مفهوم صالح و مقام صالحین در قرآن کریم بررسی شده‌اند. پژوهشگر در پی پاسخگویی به این پرسش‌هاست که واژه «صالح» در قرآن کریم چه مفاهیمی را در بر می‌گیرد و عمل صالح در قرآن به چه معناست. نتایج پژوهش نشان دادند واژه «صالح» در قرآن، معانی مختلفی را در بر می‌گیرد. از منظر قرآن کریم و تفاسیر مختلف، مشخص شد تمامی تفاسیر بر این عقیده‌اند که صالحین دارای مقام و جایگاه والایی ازنظر قرآن هستند. با توجه به اینکه صلاح ذات، قدر و منزلتش بالاتر از صلاح عمل است و چون چنین است، پس اینکه حضرت سلیمان اول درخواست کرد که موفق به عمل صالح شود و سپس درخواست کرد صلاح ذاتی‌اش دهد، درحقیقت درخواست‌هاى خود را درجه‌‌بندى کرده و از پایین گرفته به سوى بالاترین درخواست‌ها رفته است. کارصالح به‌تنهایی کافی نیست و ورود به گروه صالحان مهم است. گاهی کار صالح است، ولی عاقبت انحرافی پیش می‌آید و شخص عاقبت به خیر نمی‌شود. گاهی کار صالح است، ولی یک نوع تک‌روی در آن است و شخص حاضر نیست با بندگان خدا همراه باشد.

اسلام برای سعادت دنیوی و اخروی بشر، هدف بعثت انبیاء را در تشکیل جامعه آرمانی می‌داند که مبتنی بر اصول و قواعد الهی باشد. یکی از اهداف والای حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام، تشکیل حکومت الهی و به‌تبع آن ایجاد چنین جامعه‌ای تلقی می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی تحلیلی، در پی پاسخ‌گویی به این سؤال اساسی است که از منظر نهج‌البلاغه، جامعه آرمانی چه ویژگی‌هایی دارد؟ و حضرت علی علیه السلام چه استراتژی‌هایی را برای نیل به این جامعه بیان می‌دارند؟ برنامه‌ریزی بر اساس استراتژی‌های تعیینی ائمه معصومینb، اصلاحات همه‌جانبه، شفافیت امور و پاسخگویی و درنتیجه برقراری عدالت اجتماعی در همه ابعاد آن، ضرورت رابطه مستقیم ولایت با جامعه، توجه و اهتمام توأمان به ابعاد معنوی و مادی در جامعه، جاری شدن و حاکمیت قرآن و لزوم مردم‌سالاری و دموکراسی دینی از یافته‌های این پژوهش به شمار می­رود. در مجموع می‌توان گفت نیل به جامعه آرمانی با چنگ زدن به ریسمان الهی و به‌کارگیری دستورات و استراتژی‌های پیامبر صلی الله علیه و آله و ائمه معصومین علیهم السلام به دست می‌آید.

مسلمانان، قرن‌ها با تأسّی از قرآن و روایات و عمل به مضامین بهداشتی اسلام، سلامت جسمانی خود را تضمین کرده‌اند. در این پژوهش، به روش توصیفی ‌ـ تحلیلی برآنیم تا به این سؤال بنیادی پاسخ دهیم که توصیه‌های قرآنی و روایات در بهداشت و سلامت جسمانی شامل چه مؤلّفه‌هایی هستند؟ همچنین، این شاخص‌ها تا چه حد با یافته‌های علم پزشکی مدرن همسویی دارد؟ بر اساس یافته‌های تحقیقِ مرکز ثقل حوزة سلامت جسمانی، «بهداشت»، تغذیه محسوب می‌شود و از نگاه قرآن، سلامت تغذیه با امور معنوی و جهان‌بینی توحیدی در ارتباط است که به خوردنی‌های حلال و طیب، توصیه کرده، از خوردنی‌های حرام، مانند گوشت خوک و الکل (شراب) پرهیز نموده‌است. در حوزة بهداشت فردی نیز طهارت و نظافت، یک اصل مهم تلقی می‌شود و در حوزة بهداشت جنسی نیز قرآن و ائمه در موارد متعددی قوانین بهداشت جنسی را بیان کرده‌اند، تا از انحرافات جنسی و ابتلای انسان به بیماری‌های جنسی و جسمی و پیامدهای آن‌ها پیشگیری نماید. بنابراین، بهداشت در این سه حوزه در قرآن و روایات، جایگاه والایی دارد که در این پژوهش به آن‌ها اشاره خواهد شد.

یکی از مسائل چالش‌برانگیز انسان درگذشته و حال مشکلات روحی و روانی بوده که موجب پیدایش انواع تباهی‌های روزافزون جامعه انسانی، دانسته می‌شود که بسیاری از گناهان و فسادهای اخلاقی و خوی های زشت که از هرکسی مشاهده می‌شود، علتش یک نوع بیماری روانی است که او را ناگزیر به عمل غیرانسانی نموده است. علامه در المیزان، بیماری روانی را، تلبس دل به‌نوعی شک و شبهه می‌داند که جریان ایمان به خدا و اطمینان به آیات او را کدر و ایمان را به شرک مخلوط می‌سازد و سلامتی دل در آن است که قلب در مستقری قرار گیرد که خلقتش در همان مستقر بوده است. در قرآن کریم بحث شرک به‌طور گسترده مطرح‌شده است و یکی از مهم‌ترین موانع رشد اخلاقی و به‌عنوان یک بیماری اعتقادی و روحی در کنار بیماری‌های جسمی به شمارمی رود به همین علت هدف مقاله حاضر به روش توصیفی –تحلیلی، به دنبال تبیین موانع رشد اخلاقی انسان از بعد انحرافات اخلاقی و راه‌حل‌های آن است که نتایج حاصل از این پژوهش بیانگر آن است که تکرار عمل صالح و مداومت بر آن، توجه، توبه، تدریج در تعدیل رفتار، محو زمینه‌های رذایل اخلاقی، تهذیب نفس، راه‌حل‌هایی از انحرافات مذکور است. درمجموع می‌توان گفت که علامه در المیزان معتقد است که انسان موجود مختار و آزاد است و آگاهانه می‌تواند تغییر جهت دهد و با نیشتر «اصلاح» غده رذایل اخلاقی را از پیکره روح درآورد و این‌زمانی میسر خواهد بود که به راه‌حل‌های مذکور که برگرفته از نسخه شفابخش قرآن هست عمل نماید.

انسان‌ کامل، فارغ از شیوۀ تبیین، از آموزه‌های مشترکِ عرفای اسلامی است. وجوه اشتراک و اختلاف این ایده در قالب طرح نمونۀ قدسی از انسان یا انسان کامل مطرح­می‌شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی به بررسی تطبیقی ایدۀ مزبور در آراء اندیشمند و مفسر شیعی معاصر، منصور براعتی و متصوفه اختصاص­دارد. براعتی، مفسر شیعی و ابن‌عربی، پدر عرفان نظری متصوفه، عقیده­دارند انسانِ کامل، خلیفۀ حق و واسطۀ او با مردمان است. اگر این واسطه از میان برخیزد، عالم متلاشی­شده و آخرت آغازمی‌شود. وجود پیامبر اکرم(ص) به عنوان عقل اول و کامل‌ترین انسان در جهان هستی، از دیگر نتایج فکری مشترک براعتی و متصوفه است. تمامی موجودات عالم هستی از فرشتگان و انبیا و سایر انسان‌ها، تحت­امر و ارادۀ این عقل اول قراردارند. از تفاوت‌های بارز دو ایده این است که براعتی عقیده دارد مصداق انسان کامل در وجود انبیای الهی و امامان معصوم تجلی­می‌یابد و دیگر انسان‌ها نیز به­تناسب ظرفیت و استعدادهای درونی به­واسطه انسان‌های کامل، در مسیر رشد و کمال‌ قراردارند. ولی در تصوف علاوه­بر انبیای مکرم، پیران و اقطاب صوفیه نیز در دستۀ انسان کامل جای­دارند.

فضل، واژه و اصطلاحی دینی- قرآنی و نیز یکی از صفات خداوند است. مفسران و راویان بسیاری به ابعاد گوناگون این مفهوم اشاره کرده‌اند و بر اساس آیات قرآن، کیفیت و نحوه بهره مندی از آن را برشمرده‌اند. در این بین، مفسران عرفانی که نمود فضل الهی را همسو با مسلک صوفیانه خود دیده‌اند، بحث‌های متعددی را بر اساس کتاب الله مطرح نموده‌اند. در این تحقیق، با عنایت به روش توصیفی- تحلیلی، کاربست وجوه فضل در تفسیرهای عرفانی و آراء مفسران، بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که مهم‌ترین وجوه فضل الهی در این آثار عبارت‌اند از 1. برتری دادن که شامل زیربخش‌هایی چون برتری دادن انسان به دیگر موجودات؛ برتری دادن پیامبران بر دیگر موجودات؛ برتری دادن قوم یهود بر دیگر قوم‌ها و برتری مجاهدان بر ترک‌کنندگان جهاد می‌شود 2. رزق و روزی 3. نعمت‌های الهی 4. پاداش الهی که مهم‌ترین آن، رضوان الهی است و 5. توبه. در نگاه مفسران، فضل الهی بر عدل الهی ارجحیت دارد که مبین پیشی گرفتن شفقت حق تعالی بر قهریت اوست.

شرایط و مقتضیّات سیاسی در هر عصری ایجاب می­‌نماید که محققان در پی پاسخگوئی به مسائل و مشکلات زمانه خود برآیند و این پژوهش نیز، با ارائۀ­ تصویری از اندیشه سیاسی بلند امام علی علیه السلام و عملکرد ایشان در ارتباط با مردم، در صدد پی بردن به سیرۀ علوی در عرصه­ سیاست عصر امروز می­باشد. از آن جا که سیاست، عرصه­ای آفت­‌خیز است که اگر با حراست نفس و حاکمیّت اخلاق همراه نباشد، مدیران و کارگزاران جامعه را در دام آسیب­‌های اخلاقی گرفتار می­‌نماید؛ لذا سعی بر این شده تا با الهام از کلام امام علی علیه السلام در نهج­‌البلاغه، دریچه­‌ای نو به سوی مدیران جامعه، جهت شناخت آسیب­‌های اخلاقی در عرصۀ سیاست و اجتماع، و تلاش در رفع این آسیب­‌ها، گشوده شود. روش مطالعه در این پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی بر اساس رویکرد کتابخانه­‌ای بوده است. در این پژوهش تنها سه متغیّر تأثیرگذار در جامعه؛ یعنی ظلم و بی­‌عدالتی، خشونت­ ورزی، دروغ­‌گویی و فریب­‌کاری، از منظر نهج­ البلاغه مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است که محصول این آسیب­‌ها در جامعه، به وجود آمدن شرایط نامساعد اجتماعی و اقتصادی بوده که نه تنها سرمایه­ اجتماعی یعنی بی­‌اعتمادی مردم را نسبت به حکومت دینی فراهم می­‌کند، بلکه مشروعیّت نظام سیاسی را نیز، خدشه­‌دار می­­‌نماید.

قرآن دارای ماهیت ویژه زبانی است که در سراسر آن با تعدد متکلّم و مخاطب و به بیانی دیگر با چرخش و شکست مخاطب مواجه هستیم. سنّت و الگوی «مخاطبه با کلام‌ الله» حاکی از همین ویژگی زبانی است که در سیره معصومین(ع) متجلی بوده است. معصومین(ع) به هنگام قرائت، ارتباط دو سویه با قرآن برقرار کرده و در مقام گفت‌وگو و دیالوگ با قرآن، عباراتی را بیان می‌کردند. به عنوان مثال امیرالمؤمنین(ع) پس از تلاوت آیه ﴿سبّح اسم ربّک الأعلی﴾ می‌فرمودند: «سبحان ربّی الأعلی». این پژوهش با بررسی سیر تاریخی و استخراج و گونه‌شناسی چنین گزاره‌هایی، سعی دارد به الگویی جامع و مستند به سیره ائمه معصومین(ع) در تعامل با قرآن دست یابد. در این تحقیق که با روش تحلیلی- توصیفی انجام شده است، مشخص می‌شود، مخاطبه‌های اهل بیت(ع)، با قرآن گاه کلامی بود و گاه غیر کلامی. مخاطبه‌های کلامی ایشان نیز گاه برگرفته از عبارات قرآنی بود و گاه بدون استفاده از آن‌ها.

سیل عظیم صادرات نظریات علوم انسانی غرب به حوزه های علمی و فرهنگی دیگر مناطق دنیا از جمله ممالک شرقی و اسلامی باعث شده است که نوعی واکنش منفعلانه در پذیرش و به کارگیری علوم انسانی را شاهد باشیم. به طوری که در حال حاضر اکثر این نظریات خاصه در حوزه ی علوم اجتماعی و بویژه در مدیریت و سازمان، مرزها و چهارچوب های علمی قضاوت و تصمیم‌سازی را مشخص و تبیین می نماید. این در حالیست که در مقام ثبوت و وقوع، نوعی ناکارآمدی ناشی از بیگانگی این نظریات با حوزه های فرهنگی و معرفتی بومی مشاهده می شود و وقتی در مقام اثبات و واکاوی این ناهمسازی و ناکارآمدی قرار می‌گیریم، مبادی و غایات این نظریات مورد سوال و ابهام واقع می شود. با این توصیف ضروری است برای یافتن تفسیری درست از ماهیت انسانی و شناختی جامع از ویژگی های انسان، به مبادی و مبانی انسان شناسی و هستی شناسی توحیدی مراجعه نمود. در این جهت، رجوع به قرآن کریم به عنوان مهم ترین محمل گفت و گوی مولوی و ارشادی حضرت حق با انسان طالب، زمینه‌ای بکر و الگو را برای طراحی مسیر رشد و تعالی فراهم می‌آورد.این پژوهش در صدد است تا با بهره گیری از روش "تفسیر موضوعی قرآن کریم" که روشی نسبتاً جدید در انجام پژوهش های قرآنی در عرصه علوم انسانی محسوب می گردد، به بررسی رفتارها و ویژگی های قوم بنی اسراییل و متقابلاً نحوه رهبری و شیوه های تعامل حضرت موسی علیه السلام در مواجهه با این قوم بپردازد. پژوهشگر با بررسی 1130 آیه از قرآن کریم، علاوه بر شناسایی رفتارها و ویژگی های این قوم، الگوی رهبری حضرت موسی علیه السلام در مواجهه با این قوم را که در بیان مبین قرآن آمده تبیین نموده است.