جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رابرت نوزیک، طرفدار اختیارگرایی در برابر دولت رفاه، نظریه ­پرداز عدالت استحقاقی و در جستجوی آرمان­شهر دولت حداقلی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی مبانی انسان­ شناختی­ ای است که مبنای نظریه عدالت وی بوده است. نوعی فردگرایی هستی ­شناختی در دیدگاه نوزیک دیده می­ شود که مطابق آن، هویت افراد مستقل از یکدیگر بوده و حقوق آن­ها مقدم بر مفهوم نفع و سعادت است. پس از توضیح مبانی انسان­شناختی نوزیک، این مبانی از دیدگاه اجتماع­گرایی مکینتایر مورد نقد قرار خواهد گرفت و نارسایی­ های آن توضیح داده خواهد شد. یافته ­های مقاله نشان می­ دهد که دیدگاه اجتماع­گرا توجه بیش­تری به واقعیات حیات انسانی دارد. اصرار بر سلب­ ناشدنی بودن حقوق فردی در دیدگاه نوزیک، آن را با بن ­بست­ های غیرقابل حلی مواجه می­ سازد؛ خصوصاً در جایی که بین حقوق افراد یا حق فردی و مصلحت جمعی تعارض ایجاد می­ شود.

موضوع این مقاله تحلیل مفهوم آزادی به عنوان یکی از مسائل بنیادین اندیشه سیاسی در فلسفه کانت است. با توجه به گونه­شناسی آیزایا برلین در مورد برداشت­های مختلف منفی و مثبت از آزادی در تاریخ فلسفه، در این مقاله موضع کانت در باب آزادی در قالب دو برداشت فوق بررسی می­شود. در دیدگاه کانت، عمل اخلاقی عملی با انگیزه صرفاً اخلاقی و احترام به قانون اخلاقی، بدون همراهی تمایلات انسانی است. نوعی تقابل بین تمایلات و انگیزه اخلاقی در نظریه اخلاقی کانت دیده می­شود. آزادی در دیدگاه کانت به معنای کنارگذاشتن تمایلات و عمل به وظیفه اخلاقی است. تمایلات درونی در دیدگاه کانت به مثابه مانع درونی عمل اخلاقی و آزادی هستند که باید رفع یا حداقل کنترل شوند. مفهوم آزادی جایگاهی محوری در نظریه اخلاقی کانت دارد، به گونه­ای که آزادی محصول تبعیت از وظایف اخلاقی است، و این مفهوم ایجابی، برخلاف ادعای برلین، با توجه به ظرفیت­هایی چون فردگرایی و ضابطه­مند بودن کاربست آن در قالب اوامر قطعی به استبداد منجر نمی­شود.

در دهه‌هاي اخير، شاهد رجوع مجدد نظريه‌پردازان اخلاقي به «اخلاق فضيلت» هستيم. اخلاق فضيلت با آراء اخلاقي ارسطو پيوند نزديکي دارد. از دهة 1980ميلادي به تدريج، شاهد احياي ارسطوگرايي هستيم. اخلاق ارسطويي در مقايسه با نظريه‌هاي نفع‌گرا و نظريه‌هاي وظيفه‌گراي کانتي، بر اهميت فضايل و فضيلت‌مند شدن شخصيت براي شناخت اخلاقي تأکيد دارند. در اين ديدگاه، داشتن شخصيت متعالي لازمة تشخيص وظايف اخلاقي قلمداد مي‌شود و تأکيد صرف بر عقلانيت عملي براي تمييز اصول اخلاقي کافي دانسته نمي‌شود. اين مقاله به روش استنادي، ضمن توضيح نارسايي‌هاي موجود در نظريه‌هاي اخلاق سازماني حاکم، نقاط مثبت ديدگاه اخلاق فضيلت، را به‌ويژه از منظر ارسطويي تبيين مي‌كند و سرانجام، چالش‌هاي موجود در برابر اين ديدگاه اخلاقي را مطرح مي‌كند. اخلاق فضيلت با تأکيد بر اهميت تکوين شخصيت اخلاقي در ارتقاي حساسيت اخلاقي سازمان و قدرت تمييز اخلاقي کارکنان، بهتر از نظريه‌هاي رقيب (اخلاق نفع‌گرا و حقوق‌محور) عمل مي‌کند. به نظر مي‌رسد، اخلاق فضيلت بايد در نهايت، نه به عنوان بديلي متمايز، بلکه به عنوان الگويي مکمل براي اخلاق نفع‌گرا و وظيفه‌گرا عمل کند تا از نسبي‌گرايي و بي‌قاعدگي اخلاقي در امان باشد.