جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تغییرات اجتماعی و تحولات جوامع بشری از مسائل مهمی است که ذهن نظریه‌پردازان اجتماعی و فلسفی را مشغول خود ساخته است. هر یک از آن‌ها نظریات مختلفی را بر پایۀ مبانی پذیرفته‌شده خود مطرح کرده‌اند؛ برخی از این متفکران جمعیت، عقاید، جغرافیا و تضاد طبقات اجتماعی را به‌عنوان علل تغییرات اجتماعی مطرح کرده‌اند. در این ‌بین سید جعفر کشفی فقیه، فیلسوف و عارف دورۀ قاجار با تکیه‌بر مبانی پذیرفته‌شدۀ خود و براساس حدیث جنود عقل و جهل به بیان علل تغییرات اجتماعی پرداخته است. در این پژوهش با استفاده از روش اسنادی و تحلیل محتوا و با رجوع به آثار سید جعفر کشفی، به تبیین نظریۀ او از تغییرات اجتماعی مبتنی‌بر حدیث جنود عقل و جهل پرداخته ‌شده است. کشفی با تکیه ‌بر علوم عقلی و نقلی جهان اسلام به‌ویژه تشیع به تشریح تضاد و تقابل قوای عقل و جهل و جدال آن‌ها و سریان آن جدال در تاریخ جوامع بشری که منجربه تغییر جوامع می‌شود، پرداخته است. او برخلاف مارکس، که تضاد اقتصادی و مادی را عامل تغییرات اجتماعی دانسته است، علت تضاد را فراتر از جدال اقتصادی طبقات جامعه دانسته و تضاد را در جدال قوای عقل و جهل دانسته است.

سید جعفر ابن ابى‏اسحاق دارابى، معروف به کشفى در سال 1191 ق در اصطهبانات فارس به دنیا آمد در دوران کودکى، اوج بحرانهاى سیاسى ـ نظامى و درگیریهاى زندیان با یکدیگر و زندیان با آغامحمد قاجار را با تمام وجود حس کرد. لذا مى‏توان گفت که وى فرزند بحران و زاده ترس از ناآرامیهاى سیاسى ـ اجتماعى بوده است. مسأله‏اى که تا پایان عمر او را رها نکرد و باعث شد که همواره از بى ثباتى نگران و فرارى باشد. پدر او سید یعقوب، از علماى داراب بود که پس از مدتى ترک دیار کرد و ضمن اقامت در اصطهبانات، در همانجا نیز با دختر شیخ حسین بحرانى ازدواج نمود که سید جعفر تنها ثمره این ازدواج بود. سید یعقوب پس از چند سال دوباره به داراب بر گشته و سرانجام در حدود سال 1198، زمانى که سید جعفر هفت ساله بود، وفات یافت. فوت پدر مزید بر بحران مذکور شد و از سید جعفر چهره‏اى بسیار حساس و بى پناه ساخت. سید جعفر پس از مرگ مادر فاضلش به اصطهبانات برگشت و به تحصیل علوم حوزوى پرداخت. سپس در آستانه بلوغ و در سال 1208 جهت ادامه تحصیل روانه یزدگرد گردید و سه یا چهار سال را همراه با تنگدستى فراوان در آنجا سپرى کرد. در سال 1211 به نجف رفت و در دروس اساتیدى همچون سید محمد مهدى بحرالعلوم شرکت نمود و پس از چندى به مرحله استادى رسید. سال مسافرت وى به نجف مصادف بود با حوادث پس از مرگ آغامحمدخان قاجار و آغاز مرحله دیگرى از بحران سیاسى در ایران که در خروج ایشان از ایران به سوى نجف، بى‏تأثیر نمى‏توانست باشد.