جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بینامتنیت رویکردی نوین در عرصة نقد ادبی است که در قرن بیستم ژولیا کریستوا ناقد بلغاری - فرانسوی این نظریه را مطرح کرد. بینامتنیت دارای انواع مختلفی از جمله؛ دینی، تاریخی، اسطوره‌ای، قرآنی و... است و در زبان عربی به نام "التناص" شناخته شده و در آثار نویسندگان و شاعران بسیاری به اشکال مختلف نمود یافته است. از جمله شاعران مشهور عراقی قرن سیزدهم هجری، شیخ حسین ابن الحاج محمد آل‌نجف شاعر شیعه و مدیحه‌گوی اهل‌بیت نبوّت (علیهم‌السلام) است که با هنرمندی تمام از آیات قرآنی برای رساندن مفهوم و غرض خویش به خواننده بهره برده است. در این پژوهش سعی شده تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی چگونگی بازتاب جلوه‌های بینامتنیت قرآنی در شعر این شاعر شیعه و چگونگی تأثیرپذیریِ او از آیات زیبای قرآنی بپردازیم. نتایج نشان داده که شاعر به انواع رابطة بینامتنی کامل متنی، کامل تعدیلی، الهامی و مفهومی، تلمیحی با فراخوانی شخصیت‌های قرآنی، جزئی و واژگانی نظر داشته است و بینامتنیت جزئی و واژگانی بسامد بیشتری داشته و شاعر به واسطة این انواع بینامتنیت قرآنی به مواردی چون؛ ذکر فضایل پیامبران الهی، نام بردن از بت‌های عصر جاهلیت، عدم امانت‌داری انسان به خدا، تهدید کردن حاکمان ظالم، مفهوم مودّت و دوستی اهل‌بیت و نیز غافلان راه حقیقت اشاره کرده است که زیباییِ لفظی و معنوی اشعارش را دو چندان کرده است.

شاعران و مدیحه­سرایان اهل بیت (ع) از دیرباز مناقب و فضایل اهل بیت نبوّت را در قالب های شعری ریخته اند. امام علی (ع) شخصیت بی­نظیری است که بسیاری از شاعران شیعی و سنی به مدح و بیان فضایل‌ ایشان پرداخته و بدین گونه براعتقاد راستین خود نسبت به ایشان تأکید کرده­­اند؛ از آن جمله شاعر بزرگ شیعی در عراق، در قرن سیزدهم قمری، شیخ حسین آل­نجف، مدیحه­سرای اهل‌بیت (ع). در این پژوهش کوشش شده تا با روش توصیفی- تحلیلی و استناد به دیوان این شاعر شیفتۀ شیعی، فضایل و مناقب مولای متقیان بررسی شود. نتایج حاکی است که شاعر در بیان فضیلت آن حضرت، با زبانی روان و صریح و با استناد به آیات و احادیث نبوی و نیز نهج‌البلاغه، حوادث تاریخی و جنگ­های مهم زندگی دوران آن حضرت چون جنگ بدر، حنین، احد، خندق و غیره را بازتاب داده و در این راه از زیبایی­های بلاغی چون تلمیحات، استعارات و تشبیهات زیبا بهره برده است. علاوه بر آن، شاعر برای بیان شجاعت و دلاوری امام، منزلت و شفاعت او، از حوادث مهم دوران آن حضرت چون لیلة‌المبیت، مسألۀ غدیر، ردُّ الشّمس، «قسیم النار والجنة» سخن به میان آورده است.

نشانه، پدیده‌ای ملموس و قابل مشاهده است که به‌واسطۀ رابطه‌ای که با یک پدیدۀ غایب دارد، جانشین آن می‌شود و بر آن دلالت می‌کند. نشانه‌شناسی، علمی است که به بررسی انواع نشانه‌ها، عوامل حاضر در فرایند تولید و مبادله و تعبیر آنها و نیز قواعد حاکم بر نشانه‌ها می‌پردازد. نهج‌البلاغه کتاب سیر و سلوک، خودسازی، توصیه، اخلاق، عرفان، روانشناسی و نیز مجموعه‌ای از پیام‌های اخلاقی و دینی است که با خطاب به اقشار گوناگونی از مردم، از زبان حضرت علی (ع) جاری شده است. این پژوهش در صدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی فرآیند نشانه‌شناسی اجتماعی در این کتاب گرانقدر با تکیه بر دو مقولۀ هویّت و آداب معاشرت بپردازد. نتایج حاکی از آن است که شاخصه‌های گوناگون نشانه‌شناسیِ‌ آداب معاشرت و هویّت در نهج‌البلاغه در قالب عواملی چون؛ خوراک، لحن کلام، اطوار و حالات، القاب، پوشش و یونیفورم‌ها و ... به اشکال مختلفی بروز یافته که نشان‌دهندۀ تنوع نشانه‌ها و توجه ویژۀ امام به درون‌مایۀ اجتماعی، فرهنگ و اعتقادات است. تقابل فرهنگی و اختلاف طبقاتی بین افراد فرادست و فرودست در زمینۀ غذا، پوشاک و مسکن، انعکاس مسائل اجتماعی، بهره‌گیری از شیوه‌های گوناگون ارتباط کلامی و غیرکلامی در شخصیت‌پردازی بین افراد در نهج‌البلاغه از جمله مواردی است که در این مقاله بدان پرداخته شده است.