جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در میان معانی متعدد ریشه«کرم»، معنای «بخشش» تنها در زبان‌های جنوبی حاشیه‌ای و دیگر معانی این ریشه، احترام، اعتبار و شرافت تنها در زبان عربی ملاحظه می‌شود. اما ظهور این معانی را در آخرین مراحل فرایند معناسازی «کرم» در فرهنگ عصر نزول، از لحاظ اجتماعی و فرهنگی چگونه می‌توان تحلیل نمود؟ و اینکه آیا فرایند معناسازی کرم، در قرآن نیز تداوم یافته و اصولا معانی ریشۀ «کرم»، پیش از نزول و پس از آن، چه ارتباطی بایکدیگر دارند و از حیث علل، انگیزه وکارکرد چگونه‌اند؟ بر مبنای مطالعه انسان‌شناسانۀ پدیدۀ بخشش، مفهوم کرم را در فضای عربستان قبل از نزول دوگونه می‌توان تحلیل نمود:1) برپایۀ انگیزه‌ها و 2) از طریق کارکردهای بخشش. زیرا صاحبان قدرت با توجه به تغییر گفتمان اقتصادی شبه‌جزیره و با انگیزه کسب اعتبار، احترام و پرستیژ و به منظور پی‌ریزی مجدد قدرت اکتسابی به بخشش-روی ‌می‌آوردند. بخشش، به آفرینش انگارۀ شرافت در میان مردم منجر می‌گردید و میان شرافت و بخشش وکسب و تثبیت قدرت بیشتر ارتباط برقرار می‌شد. صاحبان قدرت از طریق خلق انگارۀ بذل و بخشش‌های خویش و درافکندن آن خیال به اذهان مردمان، رفته‌رفته از مقبولیتی چشمگیر برخوردار می‌شدند. در مقابل از آنجا که مبدأ کرم در جهانبینی قرآنی خداوند است ونه انسانها، باید بر محور تقوای الهی باشد، به همین دلیل نیز این دو تحلیل تبیین دقیقی از باز تعریف انتقادی «کرم» در جهانبینی قرآن پیش روی ما می‌نهد که در مواجهه با پدیدۀ بخشش جاهلی از نظر بستر شکل‌گیری، انگیزه‌ی جبران و نوع انجام آن متفاوت است.

یکی از مفاهیم مهم قرآن کریم، بحث از نور و تقابل آن با ظلمت است. وجود چنین مفهومی از دیرباز دربسیاری از ادیان و آئین ها ، ما را به جایگاه مهم آن رهنمون می سازد. این واژه در آیات متعددی از قرآن کریم و در معانی مختلفی چون خداوند، کتب آسمانی و عنایات الهی برای بندگان به کار رفته است. علاوه بر این در قرآن کریم از مفهوم حقیقی ونیز مجازی این واژه سخن به میان آمده است. به نظر می رسد ارتباط تنگاتنگی میان مفاهیم حقیقی و مجازی این دو واژه وجود داشته باشد. این ارتباط در پایان جهان و خاموش شدن نور فیزیکی و اشراق جهان به درخششی الهی و معنوی نمود پیدا می کند. نور در روایات نیز در همان مفاهیم قرآن کریم به کار رفته است؛ علاوه بر آنکه استعمال این واژه در مفاهیم دیگری نیز به چشم می خورد که در همان مفاهیم اصلی قابل انطباق است.