جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعریفِ فلسفه‌ی تحلیلی اگر نگوییم ناممکن، کاری دشوار است؛ زیرا در اینجا نه با یک مکتب فکری با ایده‌های مرکزی مشترک، بلکه با مجموعه‌ای از رویکردهای مختلف و بعضاً متعارض سر‌و‌کار داریم. آنچه فلسفه‌ی تحلیلی را از دیگر رویکردِ فلسفی رایج در قرن بیستم، یعنی فلسفه‌ی قاره‌ای متمایز می‌کند؛ تعهدِ فلاسفه‌ی تحلیلی به "وضوح" "دقت"، و "استدلال" است. در کنار این‌ها، نقش محوری "تحلیلِ زبان"، "علوم طبیعی" و "منطق ریاضی" از  ویژگی‌های فعالیت فلسفی برخی از متعاطیانِ درونِ این رویکرد فلسفی است. آشنایی با این رویکرد فلسفی برای آن‌ها که طالبِ وضوح، دقت و استدلال‌‌اند؛ می‌تواند کاملاً هیجان‌آور و نشاط‌برانگیز باشد. ولی از آنجا که ممکن است نوآموزان، در یافتن راهِ مطمئن ورود به این رویکرد فلسفی، دچار مشکل باشند؛ منابع زیر جهت آشنایی برای مطالعه پیشنهاد می‌شود: ۱.مقاله‌ی "فلسفه‌ی تحلیلی و فلسفه‌ی زبان"، نوشته‌ی ک.س.دانلان. ۲.کتابِ "فلسفه‌ی تحلیلی در قرن بیستم" نوشته‌ی آروم استرول. ۳.کتابِ "فلسفه‌ی تحلیلی چیست؟" نوشته‌ی هانس یوهان گلوک. ۴.کتابِ "خاستگاه‌های فلسفه‌ی تحلیلی" نوشته‌ی مایکل دامت. ۵.کتابِ "تاریخ فلسفه‌ی تحلیلی از بولتسانو تا ویتگنشتاین" نوشته‌ی اندرس ودبرگ. ۶.مقاله‌ی "اندیشه" نوشته‌ی گوتلوب فرگه ۷.مقدمه‌ی کتابِ "مبانی علم حساب" نوشته‌ی گوتلوب فرگه. ۸.مقاله‌ی "توصیفات" نوشته‌ی برتراند راسل. ۹.کتابِ "رساله‌ی فلسفی-منطقی" نوشته‌ی لودویگ ویتگنشتاین ۱۰.کتابِ "زبان، حقیقت و منطق" نوشته‌ی آلفرد جی.آیر. ۱۱.کتابِ "فلسفه و نحو منطقی" نوشته‌ی رودلف کارنپ. ۱۲.کتابِ "ساختمان منطقی جهان" نوشته‌ی رودولف کارنپ". ۱۳.مقاله‌ی "برهانِ عالم خارج" نوشته‌ی جی.ادوارد مور. ۱۴.کتابِ "اخلاق" نوشته‌ی جی.ادوارد مور. ۱۵.کتابِ "مفهومِ ذهن" نوشته‌ی گیلبرت رایل. ۱۶.کتابِ "چگونه با واژه‌ها کار کنیم؟" نوشته‌ی ج.ال.آستین. ۱۷.کتابِ "افعال گفتاری" نوشته‌ی جان سرل. ۱۸.کتابِ "پژوهش‌های فلسفی" نوشته‌ی لودویگ ویتگنشتاین. ۱۹.مقاله‌ی "دو دگم تجربه‌گرایی" نوشته‌ی و.و.کواین. ۲۰.مقاله‌ی "درباره‌ی آنچه هست" نوشته‌ی و.و.کواین. ۲۱.مقاله‌ی"معنا و ارجاع" نوشته‌ی هیلری پاتنم. ۲۲.مقاله‌ی "پیرامون اشاره" نوشته‌ی پی.اف.استراوسون. ۲۳.کتابِ "نامگذاری و ضرورت" نوشته‌ی سول کریپکی.

فلسفه‌ی ذهن، یکی از حوزه‌های بسیار جذاب فلسفه‌ی معاصر است که توجه بسیاری از فلاسفه در ربع آخر قرن بیستم را مجذوب خود، ساخته‌ است. فلسفه‌ی ذهن ارتباط وثیقی با علوم‌شناختی، هوش‌مصنوعی، زیست‌شناسی تکاملی دارد؛ و یکی از پُل‌های بسیار مهم فلسفه با علوم طبیعی است. در زیر یک سیرِ مطالعاتی پیشنهادی برای آشنایی با این شاخه فلسفه معرفی می‌شوند. ۱.تابِ آگاهی، سوزان بلکمور. ۲.کتابِ فلسفه‌ی ذهن: یک راهنمای مقدماتی، ایان ریونزکرافت. ۳.کتابِ درآمدی بر فلسفه‌ی ذهن، کیت مسلین. ۴.کتابِ ماده و آگاهی، پائول چرچلند. ۵.کتابِ راز آگاهی، جان سرل ۶.تأمل دوم و تأمل ششم از کتابِ تأملات رنه دکارت ۷.اصول ۹، ۱۱، ۳۲، ۳۳، ۳۴، ۳۵، ۶۶، ۶۷، ۶۸، ۶۹، ۷۰، ۷۱ از کتابِ اصول فلسفه رنه دکارت. ۸.پاسخ به دسته‌ی دوم اعتراضات و پاسخ به دسته‌ی چهارم به اعتراضات، از کتابِ اعتراضات و پاسخ‌ها، رنه دکارت. ۹.کتابِ مفهومِ ذهن، گیلبرت رایل. ۱۰.مقاله‌ی تحلیل منطقی روان‌شناسی، کارل همپل ۱۱.مقاله‌ی مروری بر رفتار گفتاری اسکینر، نوآم چامسکی. ۱۲.مقاله‌ی مغزها و رفتار، هیلری پاتنم. ۱۳.مقاله‌ی احساسات و فرآیندهای مغزی،جی.جی.اسمارت. ۱۴.مقاله‌ی نظریه‌ی علّی ذهن،دی.ام.آرمسترانگ. ۱۵.مقاله‌ی رویدادهای ذهنی، دانلد دیویدسون. ۱۶.مقاله‌ی حالات ذهنی، هیلری پاتنم. ۱۷.مقاله‌ی ذهن و ماشین، هیلری پاتنم. ۱۸.مقاله‌ی ماتریالیسم حذف‌گزا و گرایش‌های گزاره‌ای. ۱۹.مقاله‌ی باورنده‌ی واقعی، دنیل دنت. ۲۰.مقاله‌ی درد دیوانه و درد مریخی، دیوید لوئیس ۲۱.مقاله‌ی خفاش بودن چطور چیزی است؟، تامس نیگل ۲۲.مقاله‌ی چیزی که ماری نمی‌دانست، فرنک جکسن.

وحدت یا عدم وحدت علم یکی از مسائل مهم فلسفی در قرن بیستم بوده‌‌است. یکی از مهم‌‌ترین پاسخ‌‌ها به مسئله وحدت علم از سوی تقلیل‌‌گرایان پیشنهاد شده‌‌است. مقاله پیش‌‌رو بر دو نمونه برجسته از چنین رویکردهایی متمرکز شده‌‌است. نمونه اول از جنبش فلسفی پوزیتیویسم منطقی و نمونه دوم از جنبش‌‌های فلسفی پساپوزیتیویستی انتخاب شده‌‌است. نشان داده‌‌ایم که تقلیل‌‌های علی‌‌الادعا موفق در علم، موجب پیدایش این ایده شده‌‌است که پاسخ مسئله وحدت علم از طریقِ تقلیل امکان‌‌پذیر است. سپس استدلال کرده‌‌ایم که رویکرد تقلیل‌‌گرا اساساً ناکارآمد، نابسنده و نادرست است. تقلیل‌‌گرایی ناکارآمد است زیرا به ساده‌‌سازی مفهومی و هستی‌‌شناختی کمک نمی‌‌کند. نابسنده است زیرا اولاً تنوع هستی‌‌شناختی فعالیت‌‌های علمیِ اساساً متفاوت را پوشش نمی‌‌دهد، و ثانیاً پاسخ مناسبی به نیازِ تبیینی در خصوصِ چرایی بنیادی بودنِ یک لایه هستی‌‌شناختی و معرفت‌‌شناختی نسبت به سایر لایه‌‌ها را ارائه نمی‌‌دهد. تقلیل‌‌گرایی غلط است زیرا اولاً با تاریخ تحوّل نظریه‌هایی علمی سازگار نیست؛ ثانیاً رابطه بین شواهد و نظریه‌‌ها را به‌‌درستی توضیح نمی‌‌دهد؛ ثالثاً طبق استدلال فودر از عهده مشکل تحقق‌‌پذیری چندگانه برنمی‌‌آید؛ رابعاً طبقِ استدلال فایرابند اگر قیاس‌‌ناپذیری نظریه‌‌های علمی درست باشد آن‌‌گاه امکانِ هر نوع ارتباط از جمله ارتباط تقلیلی منتفی است. شکستِ تقلیل‌‌گرایی نشان می‌‌دهد مدل‌‌هایی از سنخ مدل‌‌های نیگل و اپنهایم-پاتنم پاسخ مناسبی برای مسئله وحدت علم فراهم نمی‌‌کنند. لذا پیشنهاد می‌‌شود که پاسخ مسئله وحدت علم از طریق رویکردی غیرتقلیل‌‌گرا، دنبال گردد..

برخی ویلارد ون اورمن کواین (۱۹۰۸-۲۰۰۰ م.)، فیلسوفِ علم و منطق‌دانِ آمریکایی و استاد فلسفه در دانشگاه هاروارد، را بزرگ‌ترین فیلسوف قرن بیستم می‌دانند. برخی نیز او را در کنارِ لودویگ ویتگنشتاین، فیلسوف نابغه اتریشی، یکی از دو فیلسوف بزرگ قرنِ گذشته معرّفی می‌کنند. فارغ از این داوری‌های کمّی درباره رتبه او، هر چه باشد او یکی از بزرگ‌ترین اذهان فلسفی قرن بیستم است به‌نحوی‌که تأملات و دست‌نوشته‌های فلسفی او، به مثابه دستور کارِ بسیاری از فیلسوفان دیگر قرار گرفته‌است و می‌توان گفت که تعدادِ قابل توجهی از فیلسوفان معاصر، در یک چارچوب کواینی با مسائل فلسفی دست و پنجه نرم می‌کنند.

این مقاله به بررسی و ارزیابی مدل‌های وحدت علمِ قرن بیستم اختصاص دارد. به این منظور مدل­های وحدت علم را به دو دسته تقسیم و آنها را به طور جداگانه بررسی خواهیم کرد. نخستین دسته، مدل­هایی هستند که با تکیه برفیزیکالیسم از تقلیل­گرایییاحذف­گرایی دفاع می‌کنند.دومین دسته، مدل­هایی­اند کهبا تکیه بر روش‌شناسی به دنبال تضمینی برای وحدت علم هستند.در ارزیابیگروه نخست با تکیه بر کارهای تامس نیگل و ویلیام جیمز استدلال خواهد شد که این مدل­ها به دلیل عدم انطباق با تکثر حوزه­های هستی­شناختی فعالیت علمیناکافی­اند. تنوع روش­های پژوهش علمی و کارکرد متفاوت ارزش­های ترجیح یک نظریه در سیاق­های مختلف نیزادعای وحدت علم در مدل­های گروه دوم را تضعیف می‌کند.با این همهبرای پرهیز از نتایج زیانبار ادعای قیاس‌ناپذیری،با تکیه بر کل‌گرایی می‌توان از امکان طرح الگویی از وحدت علمدفاعکردکهامکان همکاری مشترکبین رشته‌ایرا فراهم کرده و همزمان هر گونه تلاش برای تقلیل‌گرایی یا نادیده گرفتن تکثر روش‌ها را نفی می‌کند.