جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مفهوم نور و ظلمت از جمله مباحثی است که در عرفان اسلامی و عرفان مسیحی مطرح بوده است و عارفانی از هر دو حوزه با رویکردهای متفاوت هستی‌شناسانه و انفسی به این دو مفهوم پرداخته‌اند؛ در حوزه‌ی عرفان اسلامی شیخ محمود شبستری شاعر و عارف قرن هشتم هجری که شهرت خود را مدیون کتاب گلشن راز است در این زمینه آرای قابل توجهی دارد. شیخ محمود شبستری علاوه بر آنکه برای نور و ظلمت در دیدگاه وحدت وجودی خود مفهومی مرادف با وحدت و کثرت را در نظر می‌گیرد، در توضیح مقامات و احوال سالک و عارف نیز این دو مفهوم را به زیبایی به کار می‌بندد. به عقیده‌ی وی عارف در مرحله‌ای از قرب خود با باری‌تعالی از فرط نور و روشنایی مقام حق همه چیز را تاریک می‌یابد، در نزد او ظلمت بالاترین مرتبه‌ی نور است که از آن با اصطلاح تمثیلی "نور سیاه" یاد می‌کند. از سویی دیگر در حوزه‌ی عرفان مسیحی یوحنای صلیبی عارف و شاعر اسپانیایی قرن شانزدهم به خصوص نسبت به مفهوم ظلمت یا به تعبیر او شب تاریک رویکردی قابل توجه دارد. مفهوم نور و ظلمت از نگاه یوحنا مفهومی کاملاً تجربی و انفسی دارد و همچون شیخ محمود در صدد تبیین نظامی هستی‌شناسانه‌ی مطابق با این مفاهیم نیست؛ اما مراد او از این شب تاریک محرومیت‌هایی است که روح در سفر به خود روا می‌دارد تا به سپیده‌دم و نور وحدت با خداوند دست یابد. در بیان یوحنا والاترین مرحله‌ی سلوک همانا نیل به وحدت با خداوند است. سالک در طی طریق از شبی فعالانه، که همراه با تهذیب و تزکیه‌ی نفس است، به سوی شبی منفعلانه، که خداوند از اینجا به بعد خود مسیر او را مشخص کرده و او را به قله‌ی وحدت می‌رساند، حرکت می‌نماید. از آنجا که تاکنون اثری به مقایسه‌ی این دو عارف بزرگ – شیخ محمود شبستری و یوحنای صلیبی- نپرداخته، مقایسه‌ی دیدگاه این دو عارف اسلامی و مسیحی ابعاد مهم و قابل توجهی از اندیشه‌ی این دو اندیشمند را –به‌خصوص در باب دو مفهوم نور و ظلمت- بازگو خواهد ساخت.