جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرفان اسلامي و تعاليم اوپانيشادي، به‌رغم تفاوت‌هاي ساختاري شباهت‌هاي جوهري بسيار با هم دارند. يکي از اين شباهت‌ها، تبيين آنها نسبت به مراتب هستي است. اوپانيشادها، براي هستي سه مرتبه «بيداري»، «رؤيا» و «خواب عميق» برشمرده‌اند که مي‌تواند متناظر با مرتبة ماده، مثال و عقل و مرتبة واحديت در عرفان اسلامي باشد. در آموزه‌هاي هندويي، اين سه مرتبه، قيود «برهمن» هستند. از ديدگاه عرفان اسلامي، اين مراتب ظهور «نفس رحماني» مي‌باشند. ويژگي‌هاي برهمن، تشابه معناداري با خصوصيات «نفس رحماني» دارد. اما در اين ميان، دو تفاوت اساسي نيز قابل مشاهده است؛ اول اينکه، «نفس رحماني» گستره‌اي فراتر از اين مراتب دارد. دوم اينکه، در عرفان اسلامي، وراي «نفس رحماني»، «مقام ذات» قرار دارد که داراي مقام اطلاقي بوده و در متون هندو به آن اشاره نشده است. از سوي ديگر، در منابع هندو، «آتمن» به عنوان حقيقت انسان، با حقيقت «کون جامع»، در عرفان اسلامي تشابه قابل توجهي دارد. اين مقاله، با رويكرد تحليل و بررسي اسنادي، به بررسي و مقايسه منابع اسلامي و متون اوپانيشادي در مراتب هستي در دو نظام فکري مي‌پردازد.