جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مهم‌ترین ویژگی‌ هایی که پیناک برای خداوند برمی‌شمارد «عشق» است. به بیان او الهی‌دانان سنّتی مسیحی ـ متأثر از اندیشه یونانی ـ با قرار دادن صفت عشق ذیل «ویژگی‌های اخلاقی خداوند» و پس از بحث در باب مابعدالطبیعه، آن را به حاشیه رانده‌اند؛ حال آنکه بر مبنای کتاب‌مقدّس «عشق» از اوصاف ذاتی خداوند بوده و او اساساً یک فرد عاشق (و معشوق) است. بدین جهت توجّه به این مسئله در مسیحیت بسیار محوری است. از دیدگاه متکلمان امامیه اگرچه عقیده پیناک در باب رابطه عاشقانه خداوند با انسان دارای امتیازاتی نسبت به الهیات سنتی است، لکن بر لازمه‌هایی که او برای این ارتباط برمی‌شمارد نقدهایی وارد است. ایشان معتقدند اولاً آن ابعاد از رابطه که حاکی از تأثر و ضعف است بر خداوند صادق نمی باشد، و دوم، کمال مطلق خداوند مخلّ برقراری این امر نیست. در این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به نقد دیدگاه پیناک از منظر متکلمان امامیه پرداخته می‌شود.

کلارک پيناک (از مؤسسين الهيات گشوده) معتقد است، اگرچه همة الهي‌دانان (اعم از سنتي و گشوده) متفق‌اند که خداوند داراي «علم مطلق» است و بر مبناي علم به گذشته، اکنون و آينده است که مي‌داند چه خواهد کرد، لکن الهي‌دانان گشوده معتقدند که هيچ موجودي (حتي خداوند) نمي‌تواند به‌نحو «پيشين» بداند که انسان آزاد دقيقاً در آينده چه فعلي انجام خواهد داد؛ زيرا: اول، علم به آينده منطقاً ناممکن است (چون يا ناموجود است يا بکلي مبتني بر امکان است)؛ دوم، «از پيش دانستن فعل اختياري» در تعارض با آزادي انسان و خداست؛ سوم، اين امر در تعارض با دو آموزة «تدبير الهي» و «اعتماد به خداوند» است. در مقابل، با نگاهي بر آثار متکلمان اماميه درمي‌يابيم که نقدهايي جدي بر ديدگاه پيناک وارد است؛ ازجمله به دلايل متعدد منطقي و روايي، خداوند عالم به خود و غير خود است و اين علم موجب سلب ارادة او و انسان نیست و با ديگر آموزه‌هاي وحياني، ازجمله «تدبير» و «اعتماد»، تعارضي ندارد. در اين مقاله، مؤلف با روش توصيفي ـ تحليلي درصدد نقد ديدگاه پيناک دربارة «علم پيشين خداوند به آينده» از منظر متکلمان اماميه است.

ترجمه ماشینی : این مطالعه به بررسی تغییر کلارک اچ. پینوک در دکترین او درباره اعتبار و اعتبار کتاب مقدس می‌پردازد. یک مقدمه کوتاه، مشخص کردن اهداف، روش، و حدود مطالعه، با بررسی تاریخی تحولات مربوط به اعتبار و اعتبار کتاب مقدس از قرن شانزدهم به بعد دنبال می‌شود. تا زمان ظهور دئیسم انگلیسی، نقد کتاب مقدس و لیبرالیسم مذهبی، تردیدهای کمی در مورد اعتبار و صحت کتاب مقدس وجود داشت. تخریب دیدگاه سنتی کتاب مقدس توسط بنیادگرایی و سپس انجیلییسم مورد اعتراض قرار گرفت. با این حال، انجیلیان معاصر، یکنواختی کمی را در رابطه با آموزه کتاب مقدس نشان می دهند. نقش خود پیناک در بحث‌های اشتباه باپتیست جنوبی را می‌توان به عنوان نماینده این تنوع در نظر گرفت. فصل 2 مروری بر نگرانی‌های اصلی پیناک، شکل‌دهی تأثیرات، و تغییر دیدگاه‌ها در مورد عذرخواهی، سوتریولوژی، الهیات خاص، الهیات سیاسی و پنطیکاستیالیسم ارائه می‌کند. تمایل او به اینکه الهیات انجیلی هم محافظه کارانه و هم معاصر باشد در توسعه او در همه این مضامین آشکار می شود. فصل های 3 و 4 بر تفکر اولیه و بعدی پیناک در مورد اعتبار/قابلیت اطمینان کتاب مقدس تمرکز دارند. پینوک اولیه معتقد بود که کتاب مقدس به صراحت نادرستی خودکارهای اصلی را آموزش می دهد. او مقوله خطا را با ارجاع به "نیت" متن تعیین کرد، مشکلات کتاب مقدس را "ظاهری" در نظر گرفت و از اعتبار کتاب مقدس به اعتبار استدلال کرد. پیناک بعدی تلاش می کند محافظه کاران را به سمت پذیرش شکل انسانی کتاب مقدس سوق دهد. او دیدگاه قبلی خود را رد می کند و آن را از منظر تعالیم کتاب مقدس و نقش روح ناکافی می داند. اکنون دیدگاه سختگیرانه نسبت به خطاکاری با چیزی کمتر از یک دکترین قطعی خدا ناسازگار تلقی می شود. فصل پایانی نقاط قوت، ضعف و سازگاری دو دیدگاه پیناک را ارزیابی می‌کند و دلایل تغییر را پیشنهاد می‌کند. در حالی که پینوک اولیه بر نقش الهی در کتیبه تأکید می کند، به نظر می رسد که بعدی بر انسان تأکید دارد. نتیجه گیری های او در هر یک از این دوره ها منعکس کننده پیش فرض های اوست. تغییر دیدگاه پیناک احتمالاً نتیجه تغییر پارادایم کالوینیسم به آرمینییسم است که با سوتریولوژی او آغاز شد، به دکترین او درباره خدا منتقل شد و در دیدگاه او از کتاب مقدس فیلتر شد. او ممکن است نیاز به تنظیماتی در سیستم خود داشته باشد تا دیدگاه بالایی نسبت به اعتبار و قابلیت اطمینان کتاب مقدس حفظ کند.

«تشخّص» از محوری­ترین صفاتی است که پیناک برای خداوند قائل­ است. از دیدگاه او به شواهد منطقی و روایی، خداوند موجودی متشخّص است؛ چرا که به­لحاظ فلسفی، هر موجودی تنها در صورت برخورداری از تشخّص می­تواند با دیگران ارتباط برقرار کند (صغری). بر مبنای تعابیر کتاب مقدّس، خداوند همواره با انسان­ها در ارتباط بوده است (کبری). پس خداوند موجودی متشخّص است (نتیجه). بر مبنای این استدلال، پیناک «متشخّص» بودن را مستلزم برخورداری از اوصافی که برخی کمالی و برخی غیر کمالی هستند دانسته و آن را بدون استثناء برای هر موجودی (حتی خداوند) لازم می­شمارد. در مقابل، از آنجا که در نظر متکلمان امامیه مبحث تشخّص حوزه وسیع­تری دارد، اگرچه برخی از مدعیات پیناک مورد تأیید ایشان است، لکن آنها در عین متشخص دانستن خداوند، اساساً وجود او را بری از هر گونه نقص و محدودیتی می­دانند. در این پژوهش با هدف دستیابی به تبیینی دقیق از مسئله تشخص خداوند، با روش توصیفی - تحلیلی به نقد دیدگاه پیناک از منظر متکلمان امامیه پرداخته شده است.

به عقیده پیناک (از مؤسسین الهیات گشوده) اصلی‌ترین نقد بر الهیات سنّتی مسیحی این است که بسیاری از آموزه های آن، نه مبتنی بر کتاب‌مقدّس، بلکه الهام گرفته از فلسفه یونان است. در مقابل، بر اساس الهیات گشوده، اگر چه سنّت و فلسفه باید مورد توجه قرار گیرد، اما «کتاب‌مقدّس» دارای بیشترین اهمیّت بوده و از این‌رو برخی از آموزه‌های الهیات سنّتی باید بر مبنای آن اصلاح شود. از آنجا که مبانی هر نظریه، خاستگاه آموزه‌های آن است، در نقد الهیات گشوده لازم است ابتدا مبانی آن مورد ارزیابی قرار گیرد. هدف پژوهش حاضر، بیان نقاط قوت و ضعف مبانی این نظریه از منظر کلام امامیه است. در این راستا، ابتدا آموزه‌های الهیات گشوده تبیین می‌شود، و سپس با استناد به آثار متکلمان امامیه (و بالتبع اتّکاء بر آیات قرآن کریم و روایات ائمه معصومین:) به ارزیابی و نقد آن بر مبنای روش تحلیلی ـ منطقی پرداخته می‌شود. نتیجه پژوهش حاضر این است که پیناک در مواردی به‌خوبی ضعف الهیات سنّتی در تبیین آموزه‌های مسیحی را شناسایی کرده است، لکن در نقد آن، اگرچه برخی مقدمه‌های استدلال‌ او به لحاظ منطقی صحیح (و هم‌نوا با کلام امامیه) است، ولی در بیان نتیجه، به‌دلیل تشابه‌انگاری میان خداوند و انسان، و تسرّی اوصاف و لوازم آنها، نتایج حاصل از این استدلال‌ها قابل نقد (منطقی و کلامی) است. همچنین بسیاری از نقدهای پیناک بر مبانی تفسیری، خداشناسی و انسان‌شناسی الهیات سنّتی (هم‌چون داشتن پیش فرض‌های نادرست، متأثر بودن از فلسفه و قابل پذیرش نبودن برای انسان معاصر) به عقیده او نیز وارد است.

خداباوری گشوده به ­عنوان رویکرد جدیدی در عرصۀ الهیات و فلسفة دین، نظریات و دیدگاه­هایی را مطرح کرده است که هم به لحاظ فلسفی و هم به لحاظ الهیاتی (کلامی) توجه بسیاری از اندیشمندان معاصر را به خود جلب کرده است. مدعای اصلی و اساسی حامیان این رویکرد این است که بسیاری از آموزه ­های رایج دربارۀ ذات و صفات خدا (و به­طور خاص صفاتی مانند علم پیشین خدا، تغییر‌ناپذیری، انفعال­ ناپذیری و بی­زمان­بودن خدا)، برگرفته از فلسفه­ های یونانی، به‌ویژه سنت نوافلاطونی هستند و تحت تأثیر آن‌ها قرار دارند و به همین دلیل، از مسیر اصلی خودشان که همان مسیر کتاب مقدس است، فاصله گرفته ­اند. بنابراین، برای زدودن انگاره­ های نادرست فلسفی از صفات حقیقی خدا در کتاب مقدس، بایستی بار دیگر آن‌ها را بازبینی و اصلاح ­کنیم. از آن‌‌جا که بنیان‌گذاران و مدافعان این مکتب مدعی هستند که نظریاتشان در سنت خداباوری و خداباوری سنتی ریشه دارد، با نگاهی تاریخی به این جنبش الهیاتی و بررسی مسیر پیدایش آن، صحت‌و سقم ادعای آن‌ها را ارزیابی می­ کنیم. برخی از الهی­دانان و فلاسفۀ دین معاصر، خداباوری گشوده را از انواع خداباوری سنتی قلمداد می­ کنند، برخی دیگر آن را انحرافی در سنت خداباوری و برخی نیز آن را نوعی مکتب ارتدادی و بدعت ­آمیز می­دانند که در سنت راست ­کیشی جایگاهی ندارد. به­هرحال، هرچند زمان زیادی از آغاز این جنبش نمی­ گذرد توانسته است نظرها را، چه موافق چه مخالف، به خود جلب کند؛ تعداد بسیار زیاد مکتوباتی که در تأیید یا ردّ این مکتب نگاشته شده است، شاهد این مدعاست. بنابراین، جا دارد ما نیز با استفاده از منابع بسیار غنی خود در سنت فلسفی‌ـ‌کلامی اسلام و با شناخت کاملی از این دیدگاه، وارد عرصۀ بحث­ های جدید در حوزۀ الهیات و فلسفة دین شویم.

«الهیات گشوده»، گرایشی الهیاتی۔فلسفی است، که تفسیر نوینی از برخی صفات خداوند و لوازم آن ارائه می‌‌دهد. این دیدگاه، بسیاری از آموزه‌‌های الهیات سنّتی (همچون منزّه بودن خداوند، علم پیشین مطلق، قدرت مطلق و ویژگی‌‌هایی از این دست) را نه مبتنی بر کتاب مقدّس، بلکه الهام‌گرفته از فلسفهٔ یونان دانسته، و در مقابلْ تصویری از خداوند ارائه می‌کند که مبتنی بر تشخّص، تغییر‌پذیری و تعامل او با انسان است. یکی از مؤسسین الهیات گشوده، کلارک پیناک است. به اعتقاد او - در ترسیم اعتقادات دینی - اگر چه سنّت و فلسفه باید مورد توجه قرار گیرد، اما «کتاب مقدّس» بیشترین اهمیت را دارد و بر این مبنا، آموزه‌‌های الهیات سنّتی باید مورد نقّادی قرار گیرد. پیناک، گرچه ره‌‌آورد تقریرش را «آزادی واقعی خدا و انسان» می‌‌داند، اما به‌‌نظر می‌‌رسد مبانی روشی او به لحاظ منطقی نامنسجم‌اند. از این‌رو، این پژوهش به ارزیابی دیدگاه پیناک در مبانی روش‌‌شناختی «الهیات گشوده» می‌‌پردازد. به‌‌نظر می‌‌رسد به رغم آن که پیناک - در برخی موارد - ضعف‌های الهیات سنّتی مسیحی، در تبیین معارف الهیاتی را به‌‌خوبی بیان کرده، اما تلاش او در ارائهٔ راهکار - به لحاظ روشی - قابل نقد است. این مقاله با روش توصیفی۔تحلیلی و با رویکرد روش‌‌شناسی بنیادین، در صدد ارزیابی آرای پیناک در مبانی روش‌‌شناختی «الهیات گشوده» است.