جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ازجمله محورهای تحقیقاتی مورد توجه خاورشناسان پیرامون کلام اسلامی، مسئله خاستگاه استدلالات کلامی است. برخی از مستشرقان، به‌ویژه مایکل کوک، جک تانوس و الکساندر تریگر، بر آن‌اند که الگوهای استدلالی در علم کلام اسلامی برگرفته از مناظرات مسیح‌شناسانه و متأثر از سنت‌های بیرونی است. از نظر آنان، شباهت‌های صوری میان مناظرات مسیحی و کلام اسلامی، نشانه‌ای از تأثیرپذیری مستقیم مسلمانان از آن سنت‌ها تلقی می‌شود. پژوهش حاضر باهدف ارزیابی انتقادی این دیدگاه‌ها، به بازخوانی شواهد آن پرداخته و با تحلیل تطبیقی متون اولیه اسلامی، اعتبار استدلال‌های ارائه‌شده را بررسی کرده است. یافته‌های این پژوهش که به روش توصیفی–تحلیلی انجام شده، نشان می‌دهد که استدلال‌های آنها از اشکالات جدی رنج می‌برد؛ از جمله: نادیده‌انگاری نقش عقل فطری در شکل‌گیری ساختارهای مشابه، غفلت از شواهد درون‌دینی مانند مناظرات نبوی، و استقراء ناقص بر پایه شواهدی محدود و غیرقطعی. براین‌اساس، مقاله نتیجه می‌گیرد که شباهت‌های موجود میان سنت اسلامی و مسیحی را نمی‌توان به‌مثابه دلیل قاطع بر تأثیرپذیری کلام اسلامی تلقی کرد و بسیاری از این شباهت‌ها، قابل‌تبیین در چارچوب مشترکات وحیانی یا عقل فطری‌اند. در نتیجه، ادعای تأثیرپذیری بیرونی استدلالات کلامی، بدون پشتوانه کافی، فاقد اتقان علمی است.

یکی از آثار مهم یوزف فان اِس. اسلام‌شناس آلمانی، کتاب «کلام و جامعه» است. بخشی از جلد اول این کتاب به تبیین دیدگاه‌های کلامی شیعه اختصاص یافته است. یکی از فرقه‌های شیعه که دربارهٔ آن سخن گفته شده، شیعهٔ رافضی است. بازشناسی دقیق مفهوم «رافضی»، تعریف، دایرهٔ مصداقی و حتی عقاید منتسب به رافضه، نیازمند بررسی دقیق و کنار هم قرار دادن مطالب پراکندهٔ نویسنده است. مقالهٔ حاضر مجموعه مطالب منتسب به رافضیان را به لحاظ سندی و محتوایی، به شیوهٔ «کتابخانه‌ای» و «تحلیل اسنادی» تحلیل و بررسی کرده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد بسیاری از مطالب ذکر شده مستند به کتب اهل سنت و حتی گاهی با سند ضعیف است. همچنین در مواردی که به کتب شیعی استناد شده، گاهی مبتنی بر احادیث دارای سند ضعیف بوده و یا نویسنده بدون در نظر گرفتن قراین، تفسیر به رأی کرده و حتی در بعضی موارد، تقطیع حدیث منجر به بدفهمی روایت شده است. مطالب ایشان که مستند مستشرقان است نیازمند بررسی و ارزیابی است.

پروفسور یوزف فان اس، از اسلام‌شناسان آلمانی فارغ‌التحصیل دانشگاه بن است و رساله دکتری خود را در زمینه «عرفان اسلامی» نگاشته است.

فان اس تاریخ‌‌نگار اندیشه اسلامی بود. او به زمینه‌ها و بافت تاریخی اندیشه و تحولات آن توجه داشت. اگر به علم کلام علاقه داشت از این خاستگاه و منظر بود. بیش از آنکه مسئله های کلامی از نقطه نظر فلسفی برایش اهمیت داشته باشد و یا جذاب باشد؛ آنطور که مثلا برای دانیل ژیماره و یا ریچارد فرانک مطرح بود فان اس به بافت اجتماعی و سیاسی اندیشه ها توجه داشت. با این دیدگاه بود که به نوشتن کتاب کلام و جامعه در دو قرن دوم و سوم همت گماشت.

پروفسور یوزف فان اس؛ اسلام شناس آلمانی و استاد بازنشسته دانشگاه توبینگن، روز بیستم نوامبر درگذشت. او در سال ۱۹۵۹ با تألیف رساله‌ای در موضوع عرفان اسلامی در شهر بن موفق به اخذ مدرک دکتری شد. در میان آثار او کتاب شش‌ جلدی «کلام و جامعه در قرن دوم و سوم هجری» از ویژگی‌های ممتازی برخوردار است و البته نقدهایی هم بر آن وارد است. این اثر با مشارکت گروهی از مترجمان و زیرنظر سیدمحمدرضا بهشتی به زبان فارسی ترجمه‌ شده است.

«کلام و جامعه» مجموعه‌ای است در ۶ مجلد که به مباحث کلامی مسلمانان در سده‌های دوم و سوم می‌پردازد. جلد نخست آن نزدیک به سه سال پیش منتشر شد و اکنون دومین جلد آن نیز در آستانه انتشار قرار دارد.

نوشتار پیش رو، نقد ترجمه جلد نخست کتاب کلام و جامعه در سده های دوم و سوم هجری اثر یوزف فان اس است که توسط فرزین بانکی و احمدعلی حیدری ترجمه شده و با همت انتشارات دانشگاه ادیان و مذاهب در سال 1397 به زیور طبع آراسته شده است. نویسنده می کوشد بعضی اغلاط چاپی یا ضبط ها، تعابیر، و معادل های نامناسب یا نایکدست که در ترجمه کتاب راه یافته است، مطرح سازد. وی با بیان موارد مذکور به همراه شماره صفحات کتاب، سعی در تصحیح اشتباهات دارد.