جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از جمله مسائل مهمی که در عرفان به آن پرداخته می‌شود مسئله تفکر به عنوان وسیله‌ای برای وصول به معرفت است. از آنجا که دو تن از شخصیت‌های برجست? عرفان، شبستری و امام خمینی، با نگاهی دقیق به این مسئله پرداخته‌اند، لذا پژوهش حاضر با هدف تبیین شباهت‌ها و تفاوت‌های آراء این دو اندیشمند در باب تفکر و جایگاه آن در سیر و سلوک عرفانی تدوین گردیده است.به این منظور ابتدا این موضوع در آیات و روایات بررسی شده و آراء مختلف منطقی و فلسفی و عرفانی در این باب مطرح شده و سپس در فصولی جداگانه به بررسی آراء شبستری و امام خمینی در زیر فصل‌هایی پرداخته شده و در نهایت در فصلی جداگانه نقاط اشتراک و افتراق دیدگاه دو اندیشمند در همان زیر فصل‌ها مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد گرچه تعریفی که هر دو اندیشمند از تفکر عرفانی ارائه می‌دهند مبتنی بر کشف است و آن را گذر از کثرت به وحدت و از ظاهر به باطن می‌دانند و هر دو معرفت حاصل از کشف و شهود عرفانی را بر نتایج حاصل از براهین عقلی ترجیح می‌دهند ولی از نظر شبستری تفکر منطقی یا همان استدلال کاملا در درک و دریافت حقیقت ناتوان است در حالیکه در اندیشه امام عقل جایگاه والایی داشته و بکارگیری آن مقدمه وارد شدن در طور ورای عقل است. تفکر منطقی (استدلال) نزد شبستری در نقطه مقابل تفکر عرفانی (کشف) قرار دارد در حالیکه در اندیشه امام این دو گونه تفکر در راستای هم قرار دارند و یکی مقدمه دیگری است.

شکل‌گیری مکتب ابن‌عربی در قرن هفتم تحوّل عظیمی در مبانی عرفان نظری ایجاد کرد. جهان­بینی هستی­شناسانة ابن عربی بر دو پایة: «خداوند» و «انسان» استوار است. شارحان نظریه­های ابن عربی نقش مهمّی در گسترش اندیشه­های وی داشته­اند. بزرگانی چون «شیخ محمود شبستری» به موازات عرفان عملی، در گسترش نظریه‌های ابن عربی همت گماشته­اند. جستار حاضر بازتابِ جهان­بینیِ هستی­شناسانة ابن عربی را در مثنوی گلشن راز با رویکرد تحلیلی ـ توصیفی، حول سه محور اساسی: «خداشناسی»، «انسان­شناسی»، و «وحدت شخصی وجود»، مطالعه کرده­است. حاصل پژوهش نشان می­دهد که در اندیشة شبستری تجلّی نقش مهمّی در انبساط و تفصیل وجود بر عهده دارد. رابطة خدا و هستی، رابطة ظاهر و مظهر است. «انسان کامل» در میان مظاهر کونین، آیینة تمام معانی اسماء و صفات حقّ، نسخة کامل کائنات و «کلمة فاصلة جامعه» است. شیخ محمود مانند ابن عربی حقیقت محمّدی را اوّلین حقیقت ظاهر، مبدأ ظهور عالم و صورت اعظم و جامع الة، نقطة پایان ولایت و مظهر انسان کامل می­داند که با ظهور او جمیع اسرار و حقایق الة آشکار می­شود. به اعتقاد وی شناخت انسان کامل، نیل به مراتب دیگر از معرفت را تسةل­می­کند، و معرفت هستی با تکیه بر اندیشة وحدت­ وجود، و با استمداد از نیروی کشف و شهود، نیل به معرفت خداوند را امکان پذیر­­می­سازد؛ اما تقدّم و تأخّر ذاتی بین ذات خداوند و تجلّیّات و تفرّدات او، و مطلقیّتِ خداوند و محدودیّتِ تفرّدات، مانع از شناخت ذات احدیّت است.