جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

میرزا محمد اخباری، یکی از علمای اخباری است که به‌واسطۀ آثار متعددش در انتقاد تند علیه مجتهدان شناخته شده‌است. در پژوهش حاضر، سویۀ کمتر شناخته شدۀ اندیشه و آثار میرزا محمد اخباری، که شامل گرایش‌های عرفانی اوست، بررسی گردیده و تأثیر بافت فکری زمانه، که دوران ستیز سه گفتمان اجتهادی، صوفیانه و اخباری در دهه‌های نخست سدۀ سیزدهم قمری بود، بر بُعد عرفانی اندیشۀ او واکاوی شده‌است. پرسش‌های پژوهش حاضر چنین‌اند: ارتباط میرزا محمد اخباری با تصوف و عرفان در آثار و زندگی‌ وی چه نمودهایی داشته‌است؟ تا چه اندازه‌ای از اخباری‌گری تأثیر پذیرفته‌است؟ نتایج تحقیق حاکی از آن است که مواضع میرزا محمد اخباری دربارۀ عرفان و تصوف، از ادبیات تندش در برابر مجتهدان تأثیر پذیرفته‌است. میرزا محمد اخباری با استفاده از دوگانۀ عرفان/تصوف، از عرفان دفاع و از تصوف انتقاد می‌کند. او رساله‌هایی در حکمت عرفانی نگاشته و با برخی از صوفیه در ارتباط بوده‌است. میرزا محمّد، متصوفه را به مجتهدان و عارفان را به اخباریان تشبیه کرده و صوفی و مجتهد را به جهت بدعت‌گزاری و وابستگی به اهل سنت مشابه هم فرض کرده‌است. در عین حال، او با توسعه دامنۀ مصادیق عارف و دفاع از شخصیت‌های صوفی، که مورد نکوهش علما بوده‌اند، عملاً در جدال مجتهدان و صوفیه، جانب صوفیه را گرفته‌است.

بدون تردید کتاب صحیفه اهل الصفاء فی ذکر اهل الاجتباء نشان‌دهندۀ عمق تفکرات اخباری‌گری محمد بن عبدالنبی نیشابوری مشهور به میرزا محمد اخباری است؛ زیرا در این کتاب مبانی رجالی و حدیثی وی به‌خوبی انعکاس یافته است. سودجویی او از مباحث رجالی به‌دلیل تقابلی است که در این موضوع با جریان اصول‌گرای هم‌عصر وی پدید آمده بود. وی در این اثر کوشیده است تا از کیان احادیث در مقابل جریان اصول‌گرای عصر خویش دفاع کند. وی از سویی با بازخوانی آرای عالمان متقدم رجالی و از سوی دیگر با نقد آرای رجالی متأخران، درصدد است نظریه‌ای بدیع را در علم رجال و در عین حال مخالف با نظریۀ اصولیان عرضه کند. جستار پیش رو سعی نموده با بررسی کتاب میرزا محمد به مبانی رجالی وی دست یابد و از رهگذر این بررسی، تقابل‌های گفتمانی عصر وی را پی‌جویی نماید. در ادامه با تمرکز بر روش‌شناسی اثر، مزیت‌های آن از جمله توثیقات رجالی، صحت طرق روایات، نقد آرای مخالفان اصول‌گرا را مورد کاوش قرار دهد.

این کتاب، رد ونقد کتاب: «البرهان فی التکلیف و البیان» اثر میرزا محمد اخباری استرابادی, می باشد و مولف آن مجهول است.