جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه در دنیا وقتی صحبت از شیعه شناسی، اسلام شناسی و مسیحیت شناسی می شود، بیشتر از آنکه مقصود اندیشه کلامی آن ها باشد، تاریخ اندیشه آن ها مدنظر است. بر این اساس، سنت شرق شناسی با رویکرد یادشده به تحلیل تاریخی عقاید شیعه پرداخته است و پیروان چندی از این سنت نیز در میان باورمندان به تشیع ظهور کرده اند، اما این مطالعات غالباً روشمند نبوده و با حرکت در روندی ابهام آمیز در برخی موارد نتایج تأمل برانگیزی را نیز به همراه داشته اند. این مقاله درصدد برداشتن نخستین گام ها برای سامان دادن و بومی سازی رشته «تاریخ فکر» است، تا بر اساس آن بتوان ضمن گسترش این رشته، از برخی نظریه پردازی های افسارگسیخته و بی پایه در حوزه ی تاریخ اندیشه جلوگیری کرد. پرسش اصلی در این مقاله این است که تاریخ فکر چیست و چه ساختار علمی می توان برای آن در نظر گرفت. بر اساس مدعای این پژوهش، تاریخ فکر رشته ای است که در آن پژوهشگر به جای اینکه خود را در مسند یک عالم دینی بنشاند، خویشتن را در مسند یک مورخ می گذارد و تلاش می کند تاریخ اندیشه مذهب مورد نظرش را ترسیم کند؛ در عین حال مقوله ی تاریخ تفکر را نباید با کلام اشتباه گرفت. در حوزه ی متدولوژی تاریخ فکر، علاوه بر دید تاریخی خاصی که مورخ اندیشه باید از آن برخوردار باشد، به نظر می رسد این حوزه رویکردی میان رشته ای دارد، چراکه برای دستیابی به اهدافش نیاز به استفاده از دستاوردهای علومِ مختلف حوزه ی انسانی دارد. این مقاله ابتدا به تبیین مرزهای تاریخ اندیشه و اشتراک و تمایزش با رشته های پیرامونی آن همچون تاریخ و کلام می پردازد. سپس به علل توسعه نیافتگی آن و همچنین محدودیت های مطالعات سنتی که ما را محتاج به چنین حوزه ای می کند، وارد می شود. در نهایت نیز این پژوهش جستاری در متدولوژی تاریخ فکر با رویکردی میان رشته ای خواهد داشت.