جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

واقفه یکی از گرایش‌های شیعی است که محدثان شیعی به وجود آورده‌اند. تاکنون درباره واقفه بحث‌های فراوانی شده است. مباحثات گروه‌های دیگر شیعی با این گروه از محدثان که با رویکرد واقفیانه روایات را نقل می‌کردند، درخور بررسی است. از این‌رو در این تحقیق بررسی می‌کنیم که واقفه چگونه از روایات در مباحثات خود بهره می‌بردند. تعداد بسیاری از روایات واقفه در منابع شیعی نقل شده است که بخش‌هایی از آن‌ مربوط به مباحثات و منازعات این گروه از محدثان با امامیه است؛ اما به شکلی در منابع جای گرفته‌ است که بیان‌گر مفهوم واقعی خود نیست. برخی راهکارهای مناسب برای کشف مفهوم حقیقی این روایات، عبارت است از: بررسی داده‌های منابع رجالی و فهرست‌نگاری دربارة راویان، شناسایی جریان‌ها و سلسله راویان واقفی که در این مباحثات فعالیت داشته‌اند و کشف ارتباط بین گرایش‌های اعتقادی این راویان با محتوا و مضامینی که درباره امام، امامت، غیبت، قائم و... نقل کرده‌اند. از این‌رو در این تحقیق با مطالعه و بررسی اندیشه و فعالیت‌های یکی از واقفیان به نام عبدالکریم بن‌عمرو خثعمی، روایات مباحثه‌گونه واقفیه را با استفاده از روش‌های رجالی، حدیثی و تاریخی بررسی کرده‌ایم. این تحقیق بخشی از جریان‌های واقفه و گونه‌ای از روایات آن‌ها را با عنوان روایات مباحثه‌ای شناسایی و معرفی کرده است.

«کتاب الاوصیاء» یکی از تألیفات مهم شلمغانی (م ۳۲۲ ق) است که موضوع اصلی آن، امامت و استمرار سنت وصایت از انبیا تا اوصیا بوده است. عنایت مؤلفان شیعه به این کتاب در طول تاریخ، در عین انحرافی که بعد از یک دوره خدمات علمی، مؤلف آن بدان دچار گردید؛ گویای اهمیت این کتاب است. هر چند تا کنون در خصوص این کتاب تحقیق‌هایی انجام یافته؛ منابع مورد استفاده شلمغانی در تألیف این کتاب تا کنون مورد تحقیق قرار نگرفته، از‌این رو، این سوال باقی است که شلمغانی در تألیف آن از چه منابعی بهره برده است؟ استخراج روایات کتاب الاوصیاء از منابع روایی موجود و مطالعه و تحلیل اسناد آن، می‌تواند منابع آن را تاحدی روشن کند. در این تحقیق که بر روی ۲۳ روایت برجای مانده از کتاب الاوصیاء انجام یافته، روشن گردید که وی از منابعی همچون الدلائل عبدالله بن جعفر حمیری (۷ روایت و بیش‌ترین فراوانی)، المحاسن احمد بن محمد بن خالد برقی (۳ روایت)، برخی تألیفات سعد بن عبدالله اشعری (۲ روایت) و احتمالا آثاری همچون مسائل الرضا، ابو محمد حسن بن علی بن زیاد الوشاء (۱ روایت)، الفضائل، یا النوادر، جابر بن یزید جعفی (۱ روایت)، الممدوحین و المذمومین، محمد بن عبدالله بن مهران (۱ روایت) و الواحده، حسن بن محمد بن جمهور (۱ روایت) بهره برده است.