جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

سلطه بر اذهان که از طریق فرایند شکل‌دهی تربیتی ممکن می‌شود، دغدغه‌ای است که توجه متفکران بسیاری را به خود جلب ‌کرده است. رابطه تربیت و قدرت از قدیمی‌ترین و نگران کننده‌ترین روابط در طول تاریخ برای فیلسوفان بوده است. تهدید و اسارت خاموشی که این رابطه می‌تواند برای بشر داشته باشد، فیلسوفان را واداشته تا هر روز قید و بند جدیدی بر دست و پای دولت تدبیر کنند تا او را از جولان در این عرصه دور بدارند. نقطه اوج این نگرانی در آثار فیلسوفان انتقادی و پست مدرن مانند فوکو مشاهده می‌شود. البته در تاریخ اندیشه فیلسوفان دیگری نیز بوده‌اند که خلاف این جریان زعامت و قیمومیت تربیت را به دست دولت ‌سپرده‌اند. این اندیشه‌ها گاهی تا حدی پیش رفته‌اند که درک آن برای همگان به ویژه برای انسان امروز که مدعی است خود را از قید اسارت دولت رهانیده آسان نیست. درک این اندیشه‌ها هنگامی مشکل‌تر شده است که با صرف توجه به اشتراک آنها در اصل دخالت و بی توجه به گروه‌بندی و تمایزات درونی و همچنین مبانی فکری این اندیشه‌ها، مورد مطالعه و حتی نقد واقع شده‌اند. مشکل اصلی را در این زمینه اندیشه‌های فضیلت‌گرا دارا می‌باشند، اندیشه‌هایی که براحتی قابل طرد و چشم پوشی و خالی از منطقی توجیه کننده نیستند. منطقی که برای درک یا نقد باید برآن آگاهی یافت. اندیشه‌های فضیلت‌گرا، دارای نمایندگان برجسته‌ای در یونان باستان و حوزه‌ی تفکر دینی به ویژه اندیشه‌های اسلامی است. در این اندیشه‌ها دولت مسئولیت و وظیفه‌ی ویژه‌ای در تربیت افراد جامعه بدون محدودیت خاصی بر عهده دارد. از جمله مشهورترین و جدی‌ترین صاحبان این اندیشه‌ها، افلاطون در یونان باستان و فارابی، در تفکر اسلامی است. آنها با آنکه از دو حوزه فکری مختلف هستند، شباهت زیادی در اندیشه‌های سیاسی_تربیتی به یکدیگر دارد. شباهتی که نشات گرفته از مبانی فکری فلسفی آنها می‌باشد. با آنکه یکی برخاسته از حوزه عقل و سنت یونان است و دیگری از عقل و دین اسلام است. این شباهت موجب شده است تا اکثر موضع‌گیری آنها در سیاستگذاری تربیتی که بر اساس این مبانی ارائه شده نیز به یک صورت مستدل شود. بنابراین فهم نگاه حداکثر دخالت دولت در تربیت، در اندیشه‌های فضیلت گرا به ویژه افلاطون و فارابی و تمایز آن از سایر اندیشه‌های این نوع، نیازمند بررسی مبانی فلسفی آنها و تاثیر این مبانی بر اندیشه‌های سیاست تربیتی آنها است. این امر با صورت دادن مقایسه‌ای از مبانی فلسفی این دو فیلسوف نمود بیشتری خواهد یافت.