جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این اثر نقدی است به سلسله مقالات «قبض و بسط تئوریک شریعت» نوشتة دکتر عبدالکریم سروش. نویسندة این نقد از لحاظ نظری و منطقی نظریه قبض و بسط را کلاً نادرست و بلکه نامعقول می‌داند و هر سه رکن این تئوری (رکن توصیفی، رکن تبیینی و رکن توصیه‌ای آن را غیر صحیح می‌شمارد. نویسنده از این تئوری، موارد زیر را نتیجه گرفته است: 1. تفسیر به رأی 2. لغویت شریعت و مراجعه به کتاب و سنت 3. ترویج شکاکیت 4. سست‌نمودن پایه‌های تقلید در احکام این اثر شامل دو بخش و نه فصل می‌باشد.

حضرت‌ علاّمه‌ طهرانی قدّس‌ سرّه‌ در اين‌ كتاب‌ ، ضمن‌ بيان‌ ده‌ اشكال‌ مهمّ از اشكالات‌ « مقالة‌ بسط‌ و قبض‌ تئوريك‌ شريعت‌ دكتر عبدالكريم‌ سروش‌» ، از ايراداتي‌ كه‌ به‌ حجّيّت‌ و ابديّت‌ قرآن‌ و به تمام‌ مقدّسات‌ و حقائق‌ عالم‌ وارد شده‌ است‌ جواب‌ داده‌اند. اين‌ كتاب‌ كه‌ در اصل‌، قسمت‌ معظم‌ جلد دوّم‌ « نور ملكوت‌ قرآن‌» ميباشد ، به‌ جهت‌ اهمّيّت‌ موضوع‌ و بنا به‌ پيشنهاد بعضي‌ از علماء و براي‌ سهولت‌ دسترسي‌ استادان‌ و دانشجويان‌ و دانش‌پژوهان‌ ، بطور جداگانه‌ و بدون‌ هيچگونه‌ تصرّفي‌ ، طبع‌ و به‌ جويندگان‌ راه‌ حقيقت‌ و سبل‌ سلام‌ اهداء گرديده‌ است‌ .اشكالات ده‌گانه مولف بر مقاله:1. الفاظ براي روح معاني وضع شده اند نه براي مصاديق و نمونه‌ها پس فهم عبارات و جملات در قرآن و روايات متكي بر نتايج علوم تجربي نخواهدبود.2. الهيات بر اساس برهان بنا شده است و علوم تجربي بر اساس استقراء پس تغيير در نظريات تجربي موجب تغيير برهانيات نمي‌تواند بشود.3. فرضيه صاحب مقاله در عمل قابليت اجرائي ندارد لذا تخيلي بيش نيست.4. اشكالات صاحب مقاله بر وضعيت تفكر ديني برخاسته از تاثيرات مذهب تحريف شده مسيحيت بر جوامع است.5. صاحب مقاله براي اثبات فرضيه خود از برخي مطالب و شواهد صددرصد غلط استفاده كرده است.6. افق علمي دين سيطره بر هستي دارد و افق علوم تجربي محصور در ماده است پس تجربه نميتواند مفسر همه جانبه دين باشد و محور فهم ديني قرار گيرد.7. ملاك درست و غلط در فهم، برهاني بودن آن است پس فهم غير برهاني حدس و يا توهمي بيش نيست و عقلاً قابل اعتماد نمي‌تواند باشد.8. اتكاء انسان به عقل است و عقل يقين خود را با يك حدس و احتمال از بين نمي‌برد.9. صحت مقدمات يك برهان صحيح، براساس عقل مستقل از علم حصولي و تجربي است پس با تغيير نظريات تجربي تغيير نمي‌كند.10. فرضيه‌ها و تئوري‌ها تا برهاني نشوند ارزش معرفتي ندارند.

مسئله نسبت دین و قدرت از جمله مسائلی است که از دیرباز مورد سوالات و ابهامات بسیاری از نواندیشان معاصر قرارگرفته است که در این میان عبدالکریم سروش از مشهورترین این افراد است؛ وی زبان اسلام را زبان قدرت و خشونت و پیامبر را عارفی مسلح و قدرت طلب معرفی می‌کند. سروش در اثبات دیدگاه خود، با استناد به آیات قرآن، به تفسیر و تحلیل آیات جهاد، آیات عذاب مجرمین در جهنم، آیات ابتدایی سوره توبه و آیه 29 سوره توبه و اخذ جزیه از اهل ذمه می‌پردازد و آن را منطبق با نظریه اقتدارگرایی و خشونت طلبی پیامبر اسلام و قرآن برمی‌شمرد. تبیین و بازخوانی ادله نقلی دیدگاه سروش، با روش تحلیلی ـ انتقادی انجام شده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد ادله نقلی دیدگاه سروش، از اتقان لازم برخوردار نبوده و تفسیر وی از آیات، مخالف با سایر آیات قرآن، سیره مسلمین و نظرات فقهاء امامیه است.

هدف تحقیق: بررسی خاتمیت از دیدگاه متفکران اسلامی ( مهندس بازرگان، دکتر سروش و استاد مطهری) است. پرسشهای تحقیق: آیا مبانی عقلی قادر به اثبات خاتمیت برون دینی است یا درون دینی‭ ؟‬آیا با اعلام ختم نبوت باب الهام و تعالیم و حیانی هر دو با هم بسته شد‭ ؟‬یافته های تحقیق: خاتمیت یک اعتقاد درون دینی است تا برون دینی‭ ۲ ‬در تقسیم دوگانه علم کلام بر عقلی و نقلی خاتمیت در زمره کلام نقلی واقع می شود‭ ۳ ‬برای اثبات خاتمیت به چیزی مازدا بر عقل نیازمندیم و آن منقولات شرعی است.

هدف از این پژوهش ترسیم «نسبت دین و دنیا» از طریق نقد و بررسی دیدگاه دو اندیشمند حوزه دین، استاد شهید مرتضی مطهری و دکتر عبدالکریم سروش می باشد. برای نیل به چنین هدفی از موضوعات مختلفی در نظرات این دو اندیشمند استفاده کردیم، این موضوعات عبارتند از: «انتظار بشر از دین»، «نسبت دین و ایدئولوژی»، «دیدگاه های دین دنیامحور و دین آخرت محور»، «ذاتی و عرضی در دین» و بحث «خاتمیت».پس از بررسی این دیدگاه ها به این نتیجه رسیدیم که اساساً و در اصل دین برای سعادتمندی و آبادانی آخرت، اغنای احساس تعبّد در انسان ها و ترسیم رابطه صحیح انسان با خدا آمده است. اگر هم می گوییم دین برای سعادت دنیا و آخرت انسان ها آمده است، منظورمان از دنیا، دنیایی است که در تبع آخرت است و سعادتمندی در آن یعنی آباد شدن مسیری که به آبادانی آخرت منجر می شود و این تفاوت زیادی با سعادتمندی دنیا به معنای رفاه دنیوی و مادّی دارد. لذا از دین تأمین رفاه و سعادت دنیوی به معنای دوم را انتظار نداریم و خود دین هم چنین ادعایی نکرده است.

وجود شواهد و منابع درباره واقعه عاشورا، به روشنی مبینّ این مطلب است که بعد حماسی این واقعه سترگ از مهمترین و اساسی‌ترین ابعاد آن به شمار می‌رود. اما این بعد حیاتی در تاریخ شعر عاشورایی به ندرت انعکاس می‌یابد و در مقابل ابعاد تراژدی و عرفانی مجالی برای خودنمایی نمی‌یابد. اما رویکرد حماسی بعد از انقلاب اسلامی به یکباره احیا می‌شود و بعد از سالها کم توجهی و کم اقبالی، در شعر عاشورایی انقلاب به رویکردی اساسی و پر کاربرد تبدیل می‌گردد و اکثر شاعران انقلاب مضامین حماسی را به طور گسترده و با بسامد بالا در اشعارشان به کار می‌برند. از عوامل احیای رویکرد حماسی در شعر انقلاب اسلامی می‌توان از تحولات عصر مشروطه، بینش حماسی متفکران انقلاب اسلامی و مهمتر از همه اندیشه‌های امام خمینی(ره) نام برد. رویکرد حماسی در شعر عاشورایی انقلاب دارای ویژگیها و مختصات منحصر به فرد همچون پیروزی خون بر شمشیر، استمرار عاشورا، نگاه حماسی به مرگ و جزآن می‌باشد که در این مقاله مورد بررسی قرار می‌گیرد.

عبارت نزد سروش، نه آبستن معنا، بلکه گرسنۀ معناست. معنا از جانب معارف غیر دینی در عبارت دمیده می‌شود و معرفت دینی به‌تمامی تابع و مستفاد از معارف غیر دینی است. رویکرد دادوستد میان متن مقدّس و معارف بشری را صرفاً به تأثیر معارف بشری بر متن مقدّس و نیز عوامل تحوّل در معرفت دینی را تنها به معرفت مفهومی و متافیزیکی می‌کاهد. از دیگرسو استاد جوادی آملی با قراردادن عقل در جایگاه قسیم نقل و زیرمجموعۀ دین، دیوار میان عقل و دین و جداانگاری آنها که زیربنای رویکرد سروش در رابطه معارف برون‌متنی با فهم متن مقدس است را برمی‌دارد و تأثیرپذیری تفسیر متن مقدس از معارف برون‌متنی را موجب بشری و غیر دینی‌انگاشتن معرفت دینی نمی‌داند؛ زیرا معارف برون‌متنی مساوی با برون‌دینی نیست. در پرتو نگاه تطبیقی به دو طرف مقایسه می‌توان از نگاه طرفین فراتر رفت و بدیلی قابل دفاع‌تر از رابطۀ متن و معارف برون‌متنی عرضه کرد.