جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اقامه امربه‌معروف و نهی از منکر با هدف محوری اصلاح و تربیت، از سوی شارع‌مقدس به‌عنوان تکلیفی همگانی معرفی شده است و نظر به رابطه تنگاتنگ اصلاح و تربیت با ارزش‌های اخلاقی، یکى از عوامل تأثیرگذار در این زمینه، بهره‌گیری از فضائل اخلاقی و توجه ویژه به گزاره‌های «تغافل» و «تجسس» است. لکن چگونگی به‌کارگیری آنها مسأله‌ای مهم به‌نظر می‌رسد. چرا که ممکن است مکلف با رویکردی افراطی و یا تفریطی و توجیه اداء تکلیف شرعی دچار انحرافاتی همچون «تجسس‌های نابجا»، «تجاوز به حریم خصوصی» «غفلت و بی‌تفاوتی» و «لجام‌گسیختگی اخلاقی» شود. مسئله اصلی این پژوهش، تبیین حد و مرز اعتدالی تغافل و تجسس در اجرای امربه‌معروف و نهی از منکر نسبت به دو حوزه «مردم» و «حکومت» با محوریت کلام و سیره امیرالمؤمنین (ع) می‌باشد که با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از تجزیه‌وتحلیل داده‌ها و رویکردی کاربردی اقدام به معرفی حد اعتدال شرعی، اخلاقی و تبیین مبانی نظری آن می‌نماید بدین‌صورت که در امور باطنی مردم و خطاهای جزئیه و سهوی کارگزاران، حکم به تغافل و عدم جواز تجسس و جهت حفظ کیان، امنیت، عموم جامعه و مراقبت از تحرکات نظامی دشمنان بیگانه و توطئه مخالفان و معاندان داخلی و جاسوسان، و آگاهی از نیازها، مشکلات مردم، حکم به جواز تجسس و عدم تغافل می‌نماید تا جامعه و حکومت از آثار و نتایج آن همچون معرفت نسبت به حد اعتدالی تغافل و تجسس در امور شخصی و باطنی مردم و همچنین دستگاه حاکمیتی و مصادیق آن بهره­مند شوند.

توجه به روش بررسی حدیث در مباحثی که مقارن با دیگر مذاهب اسلامی است از بایسته‌های علوم حدیث است. قطعاً با توجه به اختلاف پیشوایان مذاهب اسلامی، مبانی هریک از از ایشان در علومی مثل حدیث متفاوت خواهد بود و برای پویایی مناظرات و تعاملات نوشتاری بین مذاهب اطلاع از قواعد حدیثی و رجالی طرف مقابل اهمیت فراوانی دارد. میر حامد حسین در کتاب «عبقات الانوار» این توانایی را به عرصۀ ظهور رسانده و نشان می‌دهد که چگونه می-توان با توجه به یک حدیث که شیعه و اهل سنت آن را نقل کرده‌اند، اثبات مدعا نمود. این نوشتار با روش توصیفی-تحلیلی و به هدف بررسی جزئیات روش ایشان، پیرامون اثبات امامت امیرالمؤمنین (ع) در برخورد با مذاهب غیر شیعی با استفاده از حدیث ولایت تالیف شده است. نتیجۀ این مقاله اثبات کارآمدی روش ایشان در تعامل علمی با مذاهب اسلامی غیر شیعی خواهد بود.

فقر از بزرگ­ترین نابسامانی‌های اجتماعی ـ اقتصادی به شمار می‌آید که رفع آن نیازمند به‌کارگیری سیاست‌های گوناگون در حوزه‌های مختلف است. یکی از پیش‌شرط‌های موفقیت این سیاست‌ها، طراحی آن‌ها بر پایۀ شناسایی دقیق علت‌هاست. پژوهش حاضر، با گردآوری داده‌ها به صورت کتابخانه‌ای و توصیف و تحلیل محتوای آن‌ها، به بررسی تطبیقی دیدگاه امیرمؤمنان علیه السلام و سه مکتب لیبرالیسم، سوسیالیسم و دولت‌رفاه درباره علت­‌های فقر پرداخته است؛ تا ضمن آشکارساختن دلیل اختلاف یا اشتراک سیاست‌های فقرزدایی این دیدگاه‌ها، به طراحی و اجرای کارآمدترین و مناسب‌ترین سیاست‌های فقرزدایی کمک کند. بر اساس یافته‌های پژوهش، علت‌های فقر از دیدگاه امیرمؤمنان علیه السلام، نه همچون لیبرالیسم، بر کاستی‌های فردی و نه همچون سوسیالیسم بر کاستی‌های ساختاری متمرکز است؛ بلکه مانند دولت‌رفاه، به هر دو جنبه توجّه دارد. با وجود این، برخی علت‌های فقر در سه مکتب لیبرالیسم، سوسیالیسم و دولت‌رفاه، بر مبنای دیدگاه امیرمؤمنان علیه السلام، قابل پذیرش، و برخی غیرقابل پذیرش است.

از موانع سیر انسان به سوی کمال، غفلت است. مطالب گسترده‌ای در کلام امیرالمؤمنین علی علیه السلام پیرامون آن آمده است و در بُعد روحی و روانی دارای پیامدهای مهمی می‌باشد به گونه‌ای که گاه، سرنوشت یک انسان را در مسیری عکس مسیر کمال قرار می‌دهد. این نوشتار با رویکرد تحلیلی - توصیفی با تکیه بر روایات حضرت علی علیه السلام بر آن است که به پیامدهای روحی و روانی غفلت از خداوند بپردازد. با تأمل در کلام امیرالمؤمنین علیه السلام معلوم می‌شود دل‌مُردگی، کبر و غرور، خود فراموشی، دوری از کرامت انسانی از پیامدهای روحی و روانی غفلت است. از آن رو که علم به پیامدهای یک امر مذموم راهی جهت انذار از آن است. در موضوع پیش روی این نوشتار نیز، علم به پیامدهای غفلت در حقیقت حذر دادن از وقوع آن در حیات انسان‌ها خواهد بود.

شخصیّت برجسته و الهی امام علی علیه السلام نمونه انسان کامل است که خداوند ایشان را برای هدایت مردم به عنوان الگو و معلّم اخلاق برگزیده­ است؛ از این رو ضرورت دارد افکار و ایده‌هایش در موضوع تعلیم و تربیت مورد مطالعه قرار گیرد تا با دستیابی به یک الگوی کاربردی، از پیرویِ طرح‌های وارداتی که مناسب جامعه اسلامی نیست، پرهیز شود. معلّم و شاگرد به عنوان دو رکن مهم از ارکان فرهنگی جامعه به شمار می‌آیند، که شناخت و رعایت حقوق آنها موجب رشد و تعالی هرچه بهتر نظام تعلیم و تربیت خواهد شد. این مقاله با روش توصیفی– تحلیلی به بررسی الگوی کاربردی حقوق متقابل معلّم و شاگرد از منظر امام علی علیه السالم پرداخته است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که امام علیه السلام حقوق متقابلی برای معلّم و شاگرد شامل: تواضع، فراگیری دانش، گستاخی و درشتی نکردن، مشورت کردن و ... در نظر گرفته است. از این رو معلّم باید با تأسی از آن حضرت از ایشان سرمشق گرفته و غبار جهل و نادانی را از صفحۀ سفید جان شاگرد بزداید و دانش آموز نیز در این فضای محبّت آمیز باید فراگیری را امری مقدس دانسته و با تمام وجود در یادگیری در کنار خودسازی تلاش نماید.

تاکنون پژوهش­‌های زیادی در زمینه تأثیر نهج­‌البلاغه بر اشعار شاعران انجام شده است. در این میان، در مورد شاعران دورۀ صفویه پژوهشی جامع مشاهده نمی‎شود. شاید یکی از دلایل آن این باشد که شاعران دوره صفویه بیشتر به صورت بینامتنی از سخنان علی علیه السلام بهره برده‎اند. در این مقاله، آثار صائب تبریزی یکی از شاعران معروف دورۀ صفویه بررسی شد تا مشخص شود که صائب تا چه حد از کلمات امیرالمؤمنین علی علیه السلام به صورت مستقیم یا بینامتنی تأثیر گرفته ‎است. به این منظور، با مطالعه کامل دیوان صائب و نهج­‌البلاغه و با موضوعی­ کردن اشعار وی، بررسی متأثر بودن آن­ها از نهج­‌البلاغه انجام شد. نتیجه این بررسی بنا بر موضوعات مشخصی که مورد نظر بود، نشان داد که 80 غزل صائب را می­توان متأثر از سخنان علی علیه السلام دانست. موضوعات موردبررسی شامل شناخت خداوند، علم، انسان، عفو خدا، صبر، نعمت، رزق، قناعت، حسد، ریا و دنیا است.

بیماری‌های روحی و روانی از جمله بیماری‌هایی است که توجّه به آن در جوامع امروزی مغفول مانده است. در این پژوهش برآنیم تا با روش توصیفی- تحلیلی و براساس شیوه مستندات کتابخانه‌ای به این سوال مهم پاسخ دهیم که بیماری‌های روحی و روانی در نهج‌البلاغه کدام‌اند؟ و شیوه درمان آن چگونه است؟ از این رو دامنه این پژوهش مبتنی بر امراض نفسانی ناامیدی، غفلت، عجب و کبر خواهد بود. براساس یافته‌های تحقیق، بسیاری از این بیماری‌ها در بستر دین جزو صفات ذمیمه محسوب می‌شود که مانع خودشناسی و معرفة‌الله می‌شود. براساس نگرش امام علی علیه السلام، منشأ ایجاد این امراض، در دو مقوله خودشناسی و خداشناسی جای دارد. به طوری‌که برای درمان چهار مرض فوق، از سلاح صبر و توکل به مبدأ وجودی، اطاعت و ذکر خداوند، تدبّر در امور نظام هستی و پی بردن به عظمت پروردگار و در نهایت توجّه به آفرینش انسان از ماده‌ای ناچیز و اساس قراردادن اصل تواضع و خشوع بهره می‌برد. از رهگذر عمل به برخی تعالیم و نسخه تجویزی حضرت امیر علیه السلام، توجّه به معرفت نفس منجر به معرفةالله شده و این امراض در مسیر نیل به آرمان‌های بشریت و کمال مطلوب رفع می‌شود.

یکی از مسائلی که در‌ آیه مباهله موجب ارائه دیدگاه‌های متفاوتی شده است، تعیین مصداق «انفسنا» در‌ این ‌آیه است؛ یعنی مراد و مقصود از «انفسنا» چه فرد یا افرادی است. مصداق‌یابی «انفسنا» در ‌این ‌آیه دارای اهمیت زیادی است؛ زیرا آن فردی که خداوند متعال او را نفس رسول خدا (ص) دانسته است، باید دارای فضایل و کمالاتی همسنگ رسول خدا (ص) باشد. پس بر افضلیت و امامت آن فرد بعد از رسول خدا (ص) دلالت می‌کند. از آنجایی که در‌ این باره چهار دیدگاه مهم مطرح است که شامل 1- رسول خدا (ص)، 2- اقوام و عشیره، 3- رسول خدا و امیرمؤمنان، 4- فقط امیرمؤمنان می‌باشد، هدف این مقاله آن است تا با روش توصیفی- تحلیلی، مصداق این آیه را مورد بررسی و کنکاش قرار دهد. پرسش اساسی این است که مصداق واقعی واژۀ «انفسنا» بر اساس آیه قرآن چه کسی است؟ با بررسی ‌این دیدگاه‌ها به ‌این نتیجه می‌رسیم که امیرمؤمنان (ع) مصداق «انفسنا» در ‌این آیه است.