جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خاورشناسان در دهه­های اخیر در حوزه مطالعات قرآنی به تدوین دایرة‌المعارف‌هایی دست زده‌اند که از مهم‌ترین آنها دایرة‌المعارف قرآن لیدن و نیز دانشنامه قرآن الیور لیمن است. نویسندگان مقالات این دو گرچه مدعی دقت و انصاف در تبیین و تقریر دیدگاه قرآن‌اند، اما بررسی مقالات نشان می‌دهد که خطاهای روشی و محتوایی متعددی در آنها وجود دارد. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با هدف روشن ساختن فضای فکری خاورشناسان و تبیین برداشت‌های ناصواب ایشان از قرآن کریم، به بررسی و نقد مدخل «مرگ و مرده» از دایرة‌المعارف قرآن لیدن و نیز مدخل «مرگ» از دانشنامه الیور لیمن می­پردازد. دقیق نبودن ارجاعات و استناد به پژوهش‌ها و منابع غیراصیل، رویکردهای جانبدارانه و جامع نبودن محتوای مقاله نسبت به آموزه‌های قرآنی، از مهم­ترین یافته­های این پژوهش در حوزه خطاهای ناظر به روش و رعایت اصول دایرة‌المعارف نویسی آنهاست. در حوزه خطاهای محتوایی نیز برداشت‌های نویسندگان در مورد مسائلی همچون مرگ اول و دوم، کاربردهای نفس و روح در قرآن، چگونگی اسناد مرگ به خداوند و ارتباط زندگان با مردگان، سطحی بوده و بر اساس منابع اهل سنت و مخالف دلالت‌های قرآنی است و ازاین‌رو، مطالعات ایشان قابل اعتماد به‌نظر نمی­رسد.

چکیدهخاورشناسان از دیرباز به آموزه‌های اسلامی توجه ویژه‌ای داشته‌اند و در عصر کنونی رویکردهای علمی در آثار آن‌ها نقش ویژه‌ای دارد. علوم قرآن نیز مانند بسیاری از حوزه‌های اسلامی مورد توجه مستشرقان قرار گرفته است. یکی از مهمترین آثار در دهه‌های اخیر در این زمینه کتاب دانشگاه کمبریج با عنوان «آشنایی با قرآنِ کمبریج » می‌باشد که با سر ویراستاری خانم مک اولیف در چهارده مقاله توسط دانشمندان معاصر نگاشته شده است.متاسفانه نبود نهضت پویای ترجمه در عرصه علوم قرآن موجب نادیده گرفتن چنین اثر مهمی شده است. به‌رغم تلاش‌های خردی که در برخی موضوعات این کتاب صورت گرفته، متاسفانه عمده مطالب آن به‌طور کامل به قرآن‌پژوهان ارائه نشده است تا هم از یافته‌های دانشمندان معاصر بهره گیرند و هم در صورت نیاز به تحلیل و نقد آن بپردازند.در این پایان‌نامه مقالات چهارده‌گانه این کتاب برای بهره‌مند شدن دیگر قرآن‌پژوهان ارائه و بررسی می‌شود. هم‌چنین مقاله سر‌ویراستار کتاب، خانم مک اولیف، با نگاه انتقادی تحلیلی مورد ارزیابی و نقد قرار خواهد گرفت. در پایان نیز به موضوعات، مقالات و نظریاتی که در این کتاب نقش محوری داشته‌اند، در قالب پیشنهادهای پژوهشی پرداخته و زمینه را برای قرآن‌پژوهانی که در توسعه این زمینه تلاش می‌کنند فراهم می کند.

این پژوهش به نقد دیدگاه دایرة المعارف قرآن لیدن درباره نقش اجتماعی زن در آموزه‌های اسلامی و قرآنی می پردازد و برداشت‌های غیر واقع گرایانه نویسندگان مقالات آن از سیمای واقعی زن مسلمان و حضور اجتماعی او را به چالش می کشد. از منظر نگارنده نظریات و فرضیات مستشرقان در دایرة المعارف قرآن (لیدن) با روح تعالیم قرآنی و اسلامی در مقوله شخصیت زن مسلمان، کرامت انسانی و حقوق و تکالیف وی سازگاری ندارد و مستشرقان آگاهانه یا ناآگاهانه دچار انحراف فکری و اشتباه های فراوانی شده‌ و دیدگاه‌های مترقّی دین اسلام درباره فعّالیت‌های اجتماعی زنان را نادیده انگاشته‌اند. نوشتار حاضر در چهار فصل تدوین شده است. نویسنده در فصل اوّل به جریان شناسی استشراق و دایرة المعارف نویسی پرداخته و تاریخچه‌ استشراق و شکل گیری دایرة المعارف نویسی در غرب (با تأکید بر دایرة المعارف قرآن لیدن) و جایگاه آن را در جهان غرب و اسلام ارائه کرده و زمینه‌ها و اهداف نوشتن چنین دایرة المعارفی را بررسی می کند. وی در فصل دوم با نقد مبانی نقش اجتماعی زن در دایرة المعارف قرآن لیدن، دیدگاه‌های نویسندگان مقالات آن درباره خلقت زن، مسایل روحی زنان، تکالیف زن و مرد در احکام اسلامی و مساوات آنان در همه جهات را شرح می دهد. نگارنده در فصل سوم با اشاره به ترسیم نقش اجتماعی زن مسلمان در دایرة المعارف قرآن (لیدن)، تصویر پردازی از فروتر بودن شأن و مقام اجتماعی زن مسلمان در برابر مرد، ضعف نمادین و وابستگی اجتماعی زن، تشبیه زن به زمین و تصویر پردازی تبعیض آمیزِ زن مسلمان از لِحاظ اجتماعی را نقد می کند. او در فصل چهارم نیز به نقد انزوای اجتماعی و گونه‌های حضور اجتماعی زن مسلمان، اشتغال و استقلال اقتصادی زنان، مشارکت سیاسی و لوازم حضور اجتماعی آنان در دایرة المعارف قرآن(لیدن) می پردازد.