جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در پژوهش ها و مطالعات تاريخی بارها به اصطلاحات و مفاهيمی بر می خوريم كه كاربرد فراوانی در ادبيات تاريخی، جغرافيايی، سياسی، فقهی و ادبی ما دارد. اين مفاهيم و اصطلاحات هر كدام به فراخور بار معنايی كه در بردارند، از تاريخی كم و بيش شناخته شده برخوردارند. اما تعدادی از اين اصطلاحات به رغم كاربرد و اهميت تاريخی فراوان از گذشته ای روشن و شناخته شده بی بهره اند. يكي از اين مفاهيم، اصطلاح پركاربرد «بيضه اسلام» است كه با وجود استعمال قابل ملاحظه اش در ادبيات تاريخی، فقهی و سياسی ما به ويژه در دو سه سده اخير، به نظر می رسد هنوز تحقيق جامع و مشخصی پيرامون تطور تاريخی، خاستگاه اصلی و چرايی و چگونگی استعمالش صورت نگرفته است. از همين رو در پژوهش پيش رو تلاش گرديده با تكيه بر ريشه شناسی اين اصطلاح و بهره گيری از منابع تاريخ ايران باستان، كتب فقهی فقهای برجسته شيعه، متون نظم و نثر فارسی و منابع دست اول تاريخ معاصر ايران و ارائه ديدگاهی بديع ـ و البته قابل انتقاد و بحث و بررسی بيشتر ـ گامی در جهت شناخت بهتر تطور تاريخی و خاستگاه اصلی اين مفهوم فقهی ـ سياسی برداشته شود.

در تاریخ تمدن اسلامی، شهر مشهد یکی از شهرهای مقدس به حساب می آید که تاریخ خاص خود را داراست. بخشی از پایه های تاریخ نگاری این شهر مبتنی بر آثار معماری موجود در حرم رضوی است. یکی از مهم ترین این آثار معماری، کتیبه هایی است معروف به خشت های سلطان سنجری که منسوب به عصر سلطان سنجر سلجوقی است. مسئله ی این تحقیق آن است که مورخان تاریخ ایران دوره اسلامی در عصر صفوی و قاجاری، به خاطر گرایش های شیعی تلاش داشته اند پیشینه ی هویت شهری مشهد را در نسبتی مستقیم با احداث آثار مرتبط با حرم رضوی تعریف نمانید؛ اما به نظر می رسد همین امر منجر به انحراف آنها از واقع نگری در مورد دوره ی احداث کتیبه های سنجری شده است. به طوری که بر اساس شواهد گرد آوری شده در این مقاله و بر اساس روش تاریخ تحلیلی، بنای کتیبه های سنجری به دوره ی سلطان محمد خوارزمشاه تعلق دارد، و نه سلطان سنجر سلجوقی. این مقاله تلاشی در راستای بازنگری انتقادی در یکی از منابع اسنادی تاریخ نگاری حرم رضوی و شهر مشهد، به نام کتیبه های سنجری است. دستاورد این تحقیق آن بوده است که کتیبه های سنجری، بر خلاف آنچه که در متون تاریخ نگاری متأخر در عهد قاجاری آمده است در دوران سلطان محمد خوارزمشاه ساخته شده اند.