جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

شکل گیری حکومت صفوی دوران متمایزی را نسبت به ادوار قبل در تاریخ ایران پدید آورد. صفویان با رسمیت بخشیدن به مذهب شیعه در ایران و تثبیت آن به عنوان مذهب اکثریت مردم، دوره جدیدی را در تاریخ ایران پدید آوردند. بعد از حمله‌ی مغول، تسامح مذهبی آنان مجال بیشتری برای مطرح شدن شیعیان ایران و در کنار آن رشد تصوف و عرفان در فاصله ی قرون هفتم تا نهم هجری فراهم کرد. رهبران طریقت صفوی نهایت بهره را از این اوضاع بدست آوردند و به مرور زمان در راستای رسیدن به اهداف و آرمانهای سیاسی خود حرکت کردند. آنها به نتایج مهمی چون تأسیس دولت مقتدر، ایجاد وحدت ملی و رسمی کردن تشیع امامیه دست یافتند. سلاطین صفوی به دلایلی چون تثبیت و تقویت حکومت خود به جلب حمایت و همکاری برخی از علمای شیعه روی آوردند. رابطه ی بین علمای شیعی و سلاطین صفوی فراز و فرودهای زیادی داشت. با این حال می توان گفت در اواخر دوره ی صفوی، علما توانستند با فائق آمدن تدریجی بر حاکمیت، تقریباً به قدرت غالب در حکومت صفوی تبدیل شوند. زمانی که شاه اسماعیل صفوی تشیع را مذهب رسمی حکومت اعلام کرد. چندین قرن بود که حوزه های علمی شیعی، پس از حوزه ی قم به ریاست شیخ صدوق در قرن چهارم به خارج از ایران منتقل شده بود و در ایران مدرسه هایی متعلق به شیعیان امامی وجود نداشت. بنابراین نیاز به علمای شیعی یکی از ویژگی‌های آشکار دوره سلطنت شاه اسماعیل بود. پس از ورود برخی از علمای شیعه به حوزه سیاست در دوره ی شاه تهماسب اول مرحله ی جدیدی در مناسبات علما و فقهای شیعی آغاز شد. این مناسبات اگرچه در دوره ی شاه اسماعیل دوم با وقفه ای کوتاه مدت مواجه گردید ولی هیچگاه قطع نشد و در طی دوران صفوی تداوم یافت. مسأله این است که آن بخش از علمای شیعه که در دوره ی شاه تهماسب وارد صحنه ی سیاسی شده بودند چرا و تحت چه شرایطی از دوره ی شاه عباس اول تا پایان دوره شاه عباس دوم به‌رغم تداوم همکاری با صفویان نتوانستند جایگاهی که مثلاً محقق کرکی کسب کرده بود بازیابند. در زمان شاه عباس اول مناسبات بین علما و دستگاه قدرت در مدار مشخصی قرار گرفت و شاه با تضعیف نیروهای قزلباش، قدرت را در دستان خود متمرکز ساخت و از مداخله‌ی علما در امور سیاسی نیز ممانعت به عمل آورد. دوران فرمانروایی شاه عباس اوج اعتلا و عظمت دولت صفوی بود وی هیچگونه مداخله‌ای را که قدرت مطلقه‌اش را با چالش مواجه کند نمی‌پذیرفت. علما نیز شرایط جدید را پذیرفته و علاوه بر همکاری علمی با شاه، به تأیید مشروعیت حکومت او مبادرت ورزیدند می‌توان گفت آنچه که توانست یکپارچگی حکومت صفوی را سبب شود مذهب تشیع و اطاعت و ارادت خاص به شاه به عنوان مرشد کامل بود. در دوره ی شاه عباس شکاف جدی میان روحانیت و نهاد حکومت ایجاد شد و وی به فکر در دست گرفتن اموری افتاد که قبلاً توسط روحانیون اداره می شد البته منصب ها و شغل های روحانی در دربار هنوز وجود داشت اما نهادهای مذهبی تابع نهادهای سیاسی بودند تا اینکه با آمدن شیخ بهایی اوضاع تا حدودی به نفع علما تغییر یافت. این روند تقریباً تا پایان دوره ی شاه‌عباس دوم تداوم یافت و این شاه نیز همچون جدش کوشید با قدرت مطلق حکومت کرده و در عین حال علما را در خدمت خود و حکومت صفوی نگه دارد. البته نباید از نظر دور داشت که شاه عباس اول مانند اکثر شاهان صفوی به علمای دین احترام می‌گذاشت و هم نشینی و هم صحبتی با عالمان را در برنامه‌اش داشت از جمله مهم ترین و بزرگترین علمای معاصر مانند شیخ بهایی، میرداماد، میرزا ابراهیم همدانی و ملا عبدالله‌شوشتری همراه او بودند. ملا عبدالله بن حسین شوشتری از علمای شیعی، عارف و زاهد و از فقیهان مشهور زمان شاه عباس می باشد وی از تربیت یافتگان حوزه علمیه نجف اشرف بود که پس از طی مراحل علمی به اصفهان مهاجرت کرد. وی چهارده سال در حوزه علمیه ی اصفهان به تدریس فقه، حدیث کلام و تفسیر پرداخت و شاگردان بسیاری تربیت کرد. ملا صالح مازندرانی، علامه محمد تقی مجلسی و ملا حسنعلی شوشتری از شاگردان وی بودند وی در تربیت فقها و محدثین ، گسترش و عمق بخشیدن به حوزه ی علمیه ی اصفهان نقشی اساسی داشت. ملا عبدالله شوشتری مدتی نیز شیخ الاسلام اصفهان و مرجع رسیدگی به امور فقهی و قضایی شهر بوده است، سرانجام وی در محرم سال 1021 قمری در اصفهان وفات یافت. مشارکت علمایی همچون ملا عبدالله شوشتری در دولت و حکومت صفویه در ابعاد گوناگون تأثیر گذار بوده است. این پژوهش برآن است ضمن واکاوی مناسبات میان علما و سلاطین صفوی نقش ملاعبدالله بن حسین شوشتری را در حوادث و رویدادهای عصر شاه عباس اول بررسی نماید.