جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فیلسوف امریکایی مجموعه‌ایست از نه گفت‌و‌گو با برجسته‌ترین فیلسوفان امریکا در نیمهٔ دوم قرن بیستم: کواین، دیویدسون، پاتنم، نوزیک، دانتو، رورتی، کَوِل، مک‌اینتایر، و کوون. در این گفت‌و‌گوها با مهم‌ترین چهره‌های فلسفهٔ امریکا، جووانا برادوری کوشیده است تا طیف وسیعی از مباحث تاریخ اندیشهٔ امریکایی را بررسی کند. فیلسوف امریکایی را یکی از نخستین بررسی‌های انتقادی دربارهٔ پس‌زمینهٔ تاریخی و نهادیِ شکل‌دهندهٔ فلسفهٔ معاصر امریکا دانسته‌اند.

فیلسوف امریکایی مجموعه‌ایست از نه گفت‌و‌گو با برجسته‌ترین فیلسوفان امریکا در نیمهٔ دوم قرن بیستم: کواین، دیویدسون، پاتنم، نوزیک، دانتو، رورتی، کَوِل، مک‌اینتایر، و کوون. در این گفت‌و‌گوها با مهم‌ترین چهره‌های فلسفهٔ امریکا، جووانا برادوری کوشیده است تا طیف وسیعی از مباحث تاریخ اندیشهٔ امریکایی را بررسی کند. فیلسوف امریکایی را یکی از نخستین بررسی‌های انتقادی دربارهٔ پس‌زمینهٔ تاریخی و نهادیِ شکل‌دهندهٔ فلسفهٔ معاصر امریکا دانسته‌اند.

نظریه عدالت به مثابه استحقاق رابرت نوزیک دیدگاهی فردگرا، وظیفه‌گرا و حق‌محور است و این دیدگاه مبتنی بر نظریه حقوق طبیعی است. نوزیک به عنوان یک اختیارگرا، نظریه خود را بر مبانی فوق در سه اصل ارائه می‌کند. او با افزایش قدرت دولت تا جایی که بتواند بر اساس الگوهای خاصی -مثلاً حمایت از نیازمندان- اموال و دارایی‌ها را بازتوزیع کند، مخالف است. این دیدگاه واکنشی به نظریه رالز و هر نوع دولت رفاه در حوزه عدالت است. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی در دو بخش مبانی نظریه و خود نظریه را بررسی می‌کنیم. علاوه بر اشکالات مبنایی، اشکالاتی که به نظریه وارد است، عبارت‌اند از: ابهام در اصول سه‌گانه؛ بی‌‌توجهی به عدالت محتوایی؛ تقلیل عدالت به حوزه مالکیت؛ تبیین ناقص از عوامل مالکیت؛ نادیده‌گرفتن خیرات عمومی؛ نادیده‌گرفتن اشکالات بازار آزاد؛ آزادی بردگی؛ تبیین ناقص از مشروعیت مالیات و عدم ارائه راه‌کار برای خروج دارایی‌ها از مالکیت.

رابرت نوزیک (Robert Nozick)، فیلسوف آمریکایی در مقدمه‌ی کتاب «بی‌دولتی، دولت، آرمانشهر» تأکید دارد که ذات دولت، کارکردهای مشروع آن، و توجیه‌هایش، در کانون این کتاب قرار دارد. کتاب بی‌دولتی، دولت، آرمانشهر، از چیستی و چرایی دولت ـ با ملاحظه‌ی ساختار تعریف شده‌ی دولت‌های موجود (یا دولت‌های تاریخمند ـ آغاز می‌کند و سپس با گذر از نقدهای آنارشیستی، تعریف تازه‌ای از دولت ارائه می‌کند. در این متن، تمرکز ما صرفاً بر بخش مختصر اما بسیار حیاتی کتاب، یعنی تبیین دست پنهان و تکوین دولت کمینه است. مسیر متن از وضع طبیعی، حقوق اولیه و حقوق اکتسابی، دست نامرئی و دست پنهان می‌گذرد و سرانجام پس از نهادینه شدن بحث دولت کمینه به مسئله‌ی غرامت در این دولت منتهی می‌شود. پرسش اصلی ما این است: دولت کمینه‌ی نوزیک چگونه استخراج شده و چرا هر دولتی ـ فروکمینه یا فراکمینه ـ از نظر نوزیک، از مشروعیت لازم برخوردار نیست؟

در این مقاله نظریه عدالت را از دیدگاه سید محمدباقر صدر و رابرت نوزیک تحلیل و مقایسه می‌کنیم. نظریه عدالت از دیدگاه این دو اندیشمند به طور جداگانه در مقاله های متعددی بحث شده است. نوآوری این مقاله مقایسه و تحلیل دیدگاه‌های این دو تن درباره نظریه عدالت از دریچۀ نگاه به مبنا و مفهوم حق است. مبنای این مقایسه، حضور مقولۀ مشترک «حق» ولی با مفاهیم و مبانی متفاوت در اندیشۀ صدر و نوزیک است. نظریۀ عدالت استحقاقی نوزیک بر مفهوم حق طبیعی جان لاک و مبنای آزادی فردی پایه‌‌گذاری شده است. نظریه عدالت صدر بر مفهوم حق استخلاف الهی و آزادی محدود فردی استوار است. در این مقاله در پرتو این مقولۀ مشترک ولی با مفهوم و مبنای مختلف، به تحلیل تفاوت دیدگاه‌ این دو تن به مسائل نظریۀ عدالت هم چون منشأ حقوق فردی، آزادی، فرآیندانگاری، غایت‌نگری، الگومندی، مالکیت و وظایف دولت می پردازیم. روش پژوهش، تحلیلی و متکی به اسناد و آثار این دو اندیشمند است.

رابرت نوزیک، در بخش اول کتاب بی‌دولتی، دولت و آرمانشهر، با استفاده از روش دست پنهان، دولتی را تحت عنوان دولت کمینه استنتاج می‌کند. مقصود از روش دست پنهان آن است که تکوین امر سیاسی با ارجاع به امر غیرسیاسی توجیه می‌شود. ازاین‌رو، بدون پیش‌کشیدن صریح مفاهیم سیاسی، موجودیتی به نام دولت توجیه می‌شود. این دولت، یعنی دولت کمینه، که حاصل تعدادی قرارداد خصوصی میان شهروندان است، وظیفۀ حفاظت از شهروندان را برعهده دارد. سپس در بخش دوم کتاب، پس از طرح نظریۀ استحقاقی عدالت، استدلال می‌کند که هر دولتی فراتر از دولت کمینه، که مشخصاً به‌دنبالِ تحقق ایدۀ عدالت اجتماعی باشد، دولتی نامشروع است. این مقاله نخست، با تحلیل استدلال‌های بخش دوم کتاب نوزیک، نقض‌های او را بر عدالت اجتماعی و مشخصاً نظریۀ رالز و درنتیجه نامشروع‌بودنِ دولت فراکمینه رد می‌کند. سپس با تحلیل شیوۀ دست پنهان نشان می‌دهد که اولاً این روش موجب طرد ساختار بنیادین جامعه (موضوع عدالت از دیدگاه رالز) می‌شود. ثانیاً این دریافت از روشِ توجیه امر سیاسی، همراه با تفسیر موسع نوزیک از عدالت در اکتساب، هرگونه نگرش برابری‌گرا به توزیع را منابع طرد می‌کند. درنتیجه، مفروضات بخش اول کتاب نوزیک، از حیث روشی و محتوایی، با هر دولت فراکمینه ناسازگار است.

رابرت نوزیک، طرفدار اختیارگرایی در برابر دولت رفاه، نظریه ­پرداز عدالت استحقاقی و در جستجوی آرمان­شهر دولت حداقلی است. هدف پژوهش حاضر، بررسی مبانی انسان­ شناختی­ ای است که مبنای نظریه عدالت وی بوده است. نوعی فردگرایی هستی ­شناختی در دیدگاه نوزیک دیده می­ شود که مطابق آن، هویت افراد مستقل از یکدیگر بوده و حقوق آن­ها مقدم بر مفهوم نفع و سعادت است. پس از توضیح مبانی انسان­شناختی نوزیک، این مبانی از دیدگاه اجتماع­گرایی مکینتایر مورد نقد قرار خواهد گرفت و نارسایی­ های آن توضیح داده خواهد شد. یافته ­های مقاله نشان می­ دهد که دیدگاه اجتماع­گرا توجه بیش­تری به واقعیات حیات انسانی دارد. اصرار بر سلب­ ناشدنی بودن حقوق فردی در دیدگاه نوزیک، آن را با بن ­بست­ های غیرقابل حلی مواجه می­ سازد؛ خصوصاً در جایی که بین حقوق افراد یا حق فردی و مصلحت جمعی تعارض ایجاد می­ شود.