جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن عربی صوف اسلامی را با فلسفه درآمیخت و در عالم اسلام «عرفان نظری» را بنیاد گذاشت. این امر با استفاده از اصطلاحات فلسفه و خصوصا اصطلاح «وجود» صورت پذیرفت. اگر بگوییم «وجود» اصطلاحی است که تمام مباحث عرفان نظری پیرامون آن است؛ سخنی به گزاف نگفته‌ایم. برای فهم اندیشه‌های ابن عربی و پیروانش، آشنایی با دیدگاه ایشان در مورد «وجود» امری ضروری است. بحث از «وجود» در عرفان نظری ملازم بحث از «وحدت و کثرت» آن است. نگارنده هدف از نگارش این کتاب را چنین عنوان می‌کند: «هدف نگارنده در تالیف این کتاب، آشنایی دانشجویان و علاقه‌مندان به عرفان الهی با دیدگاه ابن عربی، به خصوص آنچه در رسالة وجودیه بیان شده، است. در واقع این نوشته، بابی است برای ورود به رسالة وجودیه که همراه ترجمة آن در پایان کتاب، قرار داده شده است».

«نص‎ النصوص في ‎شرح الفصوص» شرح مفصلي ‎است كه عالم و عارف نامدار شيعي‎، سيد حيدر آملي، بر «فصوص الحکم» ابن‎عربي نوشته است. اثر حاضر، به زبان عربي و در سه مجلد منتشر شده است. ابتدا در خصوص علل و شرايط تأليف اين شرح بنا به نقل شارح و کيفيت شرح صحبت شده است. سپس تمهيدات سه گانه آورده شده که بحثي است در مورد پيدايش کتاب و فلسفۀ نبوي که شامل فضيلت پيامبر اکرم (ص) و برتري آن حضرت بر ديگر پيامبران، فضيلت ابن عربي بر ديگر مشايخ و کيفيت نگارش فصوص الحکم، سلسله مراتب باطني و مدارج انبياء و اولياء و تابعين و ... است. در ادامه فلسفه وجود و معرفت در سه فصل به صورت مفصل بررسي شده است. بحث دربارۀ توحيد و حقيقت آن، وجود مطلق و حقيقت آن و همچنين بحثي گسترده در حقيقت علوم مطرح شده است. در نهايت نيز شرح زندگاني شارح کتاب آورده شده است.

امام خمینی (ره) که به تصریح همة محققان، از برجستگان و شارحان طراز اول مکتب عرفانی ابن عربی می‌باشد، در پیروی از گذشتگان خود نظریة وحدت وجود را با دید تکریم و احترام نگریسته و در جای‌جای کلام و شعر خویش برای ابراز و اثبات آن کوشیده است. ایشان معتقدند: وحدت وجود از دو حیث کلی در عرفان اسلامی و به طور کلی در اسلام حائز اهمیت است؛ اول آن که اعتقاد به وحدت وجود، اعتقاد عامه به اصل شریعت را در مواضعی تحت‌الشعاع قرار می‌دهد و دیگر آن که در بینش عام مردم به فروع دین و احکام فرعیه تاثیرگذار است. همچنان که منتقدان این عقیده بر این باورند که اعتقاد به وحدت وجود یکی بودن خالق و مخلوق با هیچ‌یک از اصول عقلی روشن اسلامی چون: خلقت و آفرینش، توحید، قدرت، ایمان و... سازش ندارد و چنان که این عقیده پذیرفته شود، باید معنای حقیقی تمامی امور مذکور، به معانی باطل و نادرست تاویل گردد». کتاب حاضر، در چهار بخش تنظیم شده است. نگارنده نخست به شرح و بررسی مقدمات ورود به بحث وحدت وجود پرداخته، سپس سابقة وحدت وجود در خارج از قلمرو فرهنگی و سیاسی اسلام را مورد بررسی قرار داده است. همچنین جایگاه ابن عربی و آرای او را نزد امام بررسی کرده و وجوه اشتراک و افتراق امام و ابن عربی را دربارة موضوع بیان کرده است.

در میان پیروان مکتب ابن عربی، عبدالکریم جیلی از نادر عارفانی است که در حوزه‌های درسی عرفان نظری در ایران، از سویی شهرت بسیار دارد، و از سوی دیگر گمنام است. سبب شهرت وی، کتاب مشهور او، «الانسان الکامل فی معرفه الاواخر والاوائل» است. در این اثر، برای نخستین‌بار، به زبان فارسی، ضمن ارائة شرح حال و بررسی آثار و تجارب عرفانی جیلی، دیدگاه‌های اساسی او در سه محور هستی‌شناسی به جهان‌شناسی و انسان‌شناسی، با دیدگاه‌های ابن عربی مقایسه و تفاوت و تشابه آن دو بیان شده است.

مقایسه مباحث مطرح شده در مورد ماهیت وحی و ابعاد گوناگون آن از دیدگاه ملاصدرا و محیی الدین ابن‌عربی در دو کتاب "شواهد الربوبیه" و "فصوص الحکم" آنان است. در ابتدای این اثر کلیاتی در مورد تاریخچه دیدگاه‌های فلسفی و عرفانی فلاسفه و عرفای مسلمان در مورد وحی‌شناسی و ماهیت آن ارایه شده و پس از آن تعاریف و پیش فرض‌های ملاصدرا و ابن‌عربی در مورد مفهوم لغوی و اصطلاحی وحی و لوازم آن مانند عصمت انبیای الهی در دریافت و فهم محتوای وحی و انتقال آن به اقشار مختلف مردم بیان شده است. نویسنده در ادامه به تبیین ماهیت نفس و مراتب عقل عملی و نظری و نیز عقل فعال از منظر ملاصدرا و ابن‌عربی پرداخته و مراتب وحی و چیستی عقلی عرفانی آن را از دیدگاه آنان بررسی نموده است. وی در همین زمینه به تبیین ماهیت وحی در قوس نزول و قوس صعود انسان، ماهیت کلام خداوند متعال، فرآیند وحی و جنبه‌های کشفی و شهودی آن، فرق بین وحی و الهام، معنای خاتمیت وحی و نبوت، ویژگی گیرنده وحی و بیان قابلیت‌های او و برخی دیگر مباحث فلسفی و عرفانی مربوط به آن از دیدگاه ملاصدرا و ابن‌عربی پرداخته و نظریات آن دو را در این زمینه با هم مقایسه نموده است.

کتاب حاضر، به بررسی اسمای ربانی از دیدگاه «ابن عربی» و «مولوی» می‌پردازد. مؤلف بیان می‌دارد که اسمای ربانی کلید فهم اسرار الهی است. بی‌گمان بدون فهم اسما و صفات حق و درک اسرار حقایق و دقایق وجود میسر نیست. هر اسمی و صفتی در عالم مظهر، اسم و صفت حق است. در این کتاب اشاره می‌شود که نوشتن نماد و نمود ریاضت عقلانی در ساخت عرفان است. از حال تا مقام، از جام نام تا گام کام سیر و سلوک کلمه از عرف تا عرفان کیمیایی است که تبدیل کلمه تدوینی به کلمه تکوینی است. بنابراین نوشتن جان کندن است. تمرکز، تمرین، تکرار همراه با تفکر و تضرع و تصرف ولایی قلم اعلی بر لوح محفوظ است.