جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

الهیاتِ علمی طرحی است که برای غنابخشیدن به الهیات و دفاع از آن، از علم بهره می‌برد. آلیستر مک‌گراث یکی از پیشگامان این طرح است که می‌کوشد نشان دهد الهیات و علم در تلائم و تعامل‌اند و می‌توان از روش‌ها و مبانی علم در الهیات بهره برد. مسئلۀ نوشتار حاضر این است که مک‌گراث در طرح خود از کدام‌یک از روش‌ها و مبانیِ علم استفاده کرده است و در این صورت، الهیات او چه ویژگی‌هایی را خواهد داشت و درنهایت چه نقدهایی بر طرح او وارد است. این طرح یکی از مهم‌ترین طرح‌های الهیاتی است که بررسی آن برای ما نیز درس‌آموز خواهد بود. در این نوشتار با پیروی از روش توصیفی - ‌تحلیلی، ابتدا به تبیین طرح مک‌گراث و سپس به ارزیابی آن خواهیم پرداخت. با مراجعه به آثار مک‌گراث روشن می‌شود که او از روش پسینی، رویکرد واقع‌گرایانه و نظریه در الهیات بهره برده و الهیات او الهیاتی واقع‌گرا و پسینی است که نگاهی کلی به واقعیت را ارائه می‌دهد. الهیات علمی با وجود نقاط قوت، دارای کاستی‌هایی است که برخی از آن‌ها از این‌ قرارند: عدم ارائۀ دلیل قابل‌قبولی برای استفاده از علم، اتکای الهیات بر فلسفه نه علم، ثابت‌دانستن مبانی و روش‌های علم، نگاه خوش‌بینانه به علم.

ریچارد داوکینز با رویکرد الحادی به تبیین تکاملیِ منشأ دین پرداخته است. وی در این راستا از فرضیه «دین به مثابه یک امر فرعی» و همچنین فرضیه «مم» سود جسته است. در مقابل آلیستر مک‌گراث به نقد رویکرد الحادی وی پرداخته و ادله وی را عمیقا ناکافی و ناموجه می‌داند. به نظر مک‌گراث تبیینِ صرفا زیست‌شناختی از منشأ دین، نادرست بوده و ناشی از خلط میان تکامل زیستی و تکامل فرهنگی است. ناسازواری، فقدان دلیل، سوگیری شناختی، عدم تمایز میان گزاره های دین، عدم مشابهت میان ژن و مم از جمله اشکالات وی به دو فرضیه مزبور است. مسأله تحقیق پیش‌رو آن است که تقابل این دو رویکرد را به تصویر کشد و به سنجش گذارد. در این ارزیابی به لحاظ گردآوری از روش کتابخانه‌ای – اسنادی و به لحاظ مقام داوری از روش تحلیلی سود جسته‌ایم. دستاورد تحقیق نشان می‌دهد که اگر چه در مجموع، اشکالات مک‌گراث، مفید و اثر بخش است؛ اما در برخی موارد، تبیین کافی و جامعی از سوی وی صورت نپذیرفته است.

ریچارد داوکینز – زیست‌شناس- به عنوان بزرگترین مبلّغ الحاد جدید در صدد است تا کارکردهایی که برای دین برشمرده‌اند را با رویکرد الحادی و علمی نفی کند. زایتگایست اخلاقی، فرضیه مم، مفهوم باور به باور و بدیل‌هایی برای تسلی‌بخشیِ دین، از جمله مفاهیمی است که وی در این راستا بهره می‌جوید. در مقابل، آلیستر مک‌گراث – زیست‌شناس و الهی‌دان مسیحی - از کارکردهای اخلاقی و روانی دین دفاع می‌کند. عدم وفاداری به متدولوژی علمی که داوکینز مدعی پیروی از آن است، از جمله مهم‌ترین نقدهای مک‌گراث به داوکینز است. به نظر مک‌گراث تحقیقات علمی از رابطه‌ای معنادار میان التزام به دین و کارکردهای مثبت دین، حکایت می‌کند که البته داوکینز مغرضانه به چنین تحقیقاتی توجه نمی‌کند. مسأله نوشتار حاضر آن است که تقابل این دو دیدگاه را نشان داده و به بوته نقد گذارد. در ارزیابی این تحقیق، به لحاظ گردآوری از روش کتابخانه‌ای و به لحاظ مقام داوری از روش تحلیلی سود جسته‌ایم. یافته پژوهش حاضر آن است که اغلبِ نقدهای مک‌گراث به داوکینز مفید و اثر بخش بوده اما در مواردی اشکالاتی بدان وارد است.