جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم به عنوان کتاب مقدس اسلام، نه تنها به عنوان یک اثر دینی و روحانی، بلکه به عنوان یک مرجع علمی نیز مورد توجه است. این کتاب، در کنار آموزه‌های اخلاقی و روحانی، به مباحث علمی متعددی چون آفرینش، طبیعت، پزشکی و ریاضیات اشاره دارد. با دقت در آیات قرآن، می‌توان به نکات عمیق و تعالیم علمی دست یافت که بسیاری از آنها با پیشرفت‌های علمی امروز همخوانی دارد. در این راستا هدف از این پژوهش بررسی مرجعیت علمی قرآن کریم در تفسیر نمونه می‌باشد. آیت‌الله مکارم شیرازی با تأکید بر لزوم استفاده از قرآن به عنوان مرجعیت علمی بر ضرورت تطبیق مفاهیم علمی و دینی تأکید کرده و بر این باورند که تضاد بین علم و دین ناشی از عدم فهم صحیح از هر دو حوزه است. این پژوهش با رویکرد تحلیلی-توصیفی با توجه به منابع دست اول کتابخانه ای و مقالات به روز، به تحلیل زوایای جدید تعامل میان علم و دین پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که مرجعیت علمی قرآن در دانش‌هایی که قرآن را یکی از ارکان معرفت ‌شناختی خودشان می‌دانند مثل فقه و دانش‌های دیگر خیلی متفاوت است. اما به این معنا نیست که سایر علوم چون علوم اسلامی نیستند مانند علوم تجربی و علوم ریاضی، از این مرجعیت بی‌بهره باشند. بلکه مرجعیت علمی قرآن می‌تواند اهداف علوم دیگر را نیز تحت تأثیر قرار دهد.

قرآن به زبان عربی و دارای مفاهیمی ژرف و گاه با واژگان دشوار و دستور زبانی فاخر است که نقش مترجمان در انتقال مفاهیم و مبانی آن در کنار انتقال ویژگی‌های زبانی آن، بسیار حائز اهمیت است . از این رو ترجمه متون اسلامی خصوصا قرآن کریم از جهت درک صحیح مترجم از پیام آیات و چگونگی انتقال آن به مخاطب دارای حساسیت ویژه ای است. غالب ترجمه های صورت گرفته در باب قرآن به بررسی سطوح واژگانی- دستوری، یا محتوایی متمرکز بوده‌اند و بیشترین تمرکز خود را به جنبه های دستوری و تفسیری اختصاص داده اند.در نتیجه تعداد اندکی از مترجمان آیات قرآن کریم را از نظر زبانی مورد توجه قرار داده اند. با گسترش زبان‌شناسی و ورود آن به مباحث ترجمه، بررسی الگوهای ارزیابی جدید توجه مترجمان را به خود جلب کرده. پرداختن به الگو‌های ترجمه، ارتباط مستقیمی با هدف ترجمه دارد. به عبارت دیگر، مترجم ، هدف متن مبدأ را در زبان مقصد حفظ و آن را انتقال می‌دهد. الگوی ارزیابی کیفیت جولیان هاوس یکی از الگوهای ارزیابی ترجمه است که در این پژوهش مورد توجه بوده. جولیان هاوس از پیروان الگوی نقش هلیدی است . وی، در مقام یک ترجمه شناس نقشگرا، «نقش کلی متن را صرفاً برآیندی از معانی اندیشگانی و بینافردی میداند. از نظر هاوس، میزان تحقق تعادل نقشی بستگیِ تام به نوع ترجمه هایی دارد که قرار است به انجام برسد. الگوی هاوس بین دو نوع ترجمە عمده تمایز قائل میشود: ترجمە آشکار و ترجمە پنهان . این دو نوع ترجمه حاصل کاربرد شیوه های بافت آفرینی مجددِ و متفاوتی هستند که دو نوع ارزیابی متفاوت را ایجاب خواهند کرد. ترجمە آشکار، بنا به تعریف، ترجمه ای است که در آن «ویژگی های فرهنگی متن مبدأ به صورت عامدانه حفظ میشود» به گفتە هاوْس، در ترجمە آشکار رابطە تعادلی در سطوح سیاق، ژانر و متن برقرار میشود . در مقابل، ترجمە پنهان ترجمه ای است که در آن «متن ترجمه با عبور از صافی فرهنگی به گونه ای تولید شود که گویی در فرهنگ مقصد تولید شده است. عملکرد الگو در ابتدا شامل تحلیل متن مبدأ بر پایە ویژگیهای بافت موقعیتی است که عناصر زبانی در آن تبلور می یابند. با تشخیص نقش کلمات در متن و تحلیل این عناصر در متن های مبدأ و مقصد ، نقش یا کارکرد آن متون را مشخص میکنند و در نهایت، از طریق مقایسه این دو نمای متنی، ارزیابی کیفیت ترجمه میسر میشود. در واقع، میزان همخوانی یا ناهمخوانی نمای متنی و نقش متنی ترجمه با نما و کارکرد متن اصلی است که میزان دست یابی به تعادل را مشخص میکند و بر مبنای آن، میتوان درباره کیفیت ترجمه قضاوت نمود. در این تحقیق قصد داریم تا بر اساس الگوی ارزیابی نقش گرای جولیان هاوس به مطالعه موردی آیات قرآن کریم (آیات مرتبط با خلافت و امامت) از ترجمه آیت الله مکارم شیرازی و ولی الله دهلوی که از ترجمه های معروف و مشهور بین شیعیان و اهل تسنن بوده را مورد پژوهش و ارزیابی قرار دهیم و به بررسی ترجمه پنهان و آشکار در متن ترجمه های مورد بحث بپردازیم. از آنجا که مسئله امامت و خلافت در قرآن معناهای ظاهری و باطنی خاص خود دارند و همیشه پژوهشگران و کارشناسان مذهبی را واداشته در آیات قرآن کریم به بررسی و پژوهش بپردازند تا پاسخی برای شبهات و سوالات بیابند. بنابراین در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی در صدد پاسخگویی به این سوالات هستیم: سوال اصلی: بر اساس الگوی ارزیابی جولیان هاوس، سطح کیفیت دو ترجمه ذکر شده مربوط به آیات امامت و خلافت را چگونه مینوان ارزیابی کرد؟ سوالات فرعی: 1- در ترجمه‌های مختلف آیات خلافت چه تفاوت‌های گفتمانی و معنایی مشاهده می‌شود؟ 2- مترجمان مورد بررسی تا چه حد از ترجمه‌ی آشکار یا پنهان الگوی جولیان هاوس در آیات امامت و خلافت استفاده کرده‌اند؟ 3- چه عواملی در ایجاد تفاوت‌های ترجمه‌ای آشکار یا پنهان الگوی جولیان هاوس در آیات امامت و خلافت نقش داشته‌اند (مانند پیش‌فرض‌های تفسیری، ایدئولوژی مترجم و سبک زبانی)؟

این مطالعه به منظور شناخت ماهیت گناه وماهیت معرفت وبررسی رابطه بین گناه ومعرفت طبق نظرات شیخ آیت‌الله العظمی ناصر مکارم شیرازی انجام شده است. پژوهشگر در این مطالعه از روش توصیفی تحلیلی استفاده کرده است. در این پژوهش، پژوهشگر به نتایجی چند دست یافته است؛ از جمله اینکه برخی اعمال مانع از تحقق معرفت می‌شوند. طبق تعالیم اسلامی وبراهین عقلی وروایی، دستیابی به کمال وسعادت ونجات تنها از طریق ایمان وعقیده درست، عمل صالح وترک گناهان ممکن است. بر اساس قرآن واحادیث انسان برای شناخت خداوند خلق شده است وخداوند علم را در ذات انسان قرار داده است. فقدان هدف متعالی در زندگی واحساس خلأ نه تنها با سرزندگی وپویایی ناسازگار است، بلکه موجب مرگ قلب، کسالت ورکود آن می‌شود. این مسئله حرکت وفعالیت مفید را کاهش داده واو را از هرگونه تلاش سودمند محروم می‌کند. بدون شک، گناه ومعاصی تأثیرات منفی دارند، واین مسئله توسط کتب مقدس ومطالعات روان‌شناسی مدرن تأیید شده است. فردی که گناهی کوچک یا بزرگ مرتکب می‌شود از مسیر درست وصحیحی که برای او توسط خالق تعیین شده، منحرف می‌شود. در این مطالعه، ابداع آیه الله مکارم در ترسیم خطرات گناه وهشدار شدید نسبت به معاصی مختلف برجسته شده است. مسأله گناه ارتباط نزدیکی با دو محور دارد: عدم ترس از خداوند وشهوات انسانی. تا زمانی که ارتباطی با خالق وجود نداشته وکنترل نفس انجام نشود، پرونده گناه باز خواهد ماند. از این رو، ضرورت شناخت گناه، همان‌گونه که پژوهشگر معتقد است، از حدیث شریف ",من عرف نفسه عرف ربه", برمی‌آید، که در آن معرفت مانع از گناه ومعصیت است، مطابق با تعالیم اسلامی وبراهین عقلی ونقلی. علاوه بر اینکه دانش ومعرفت همواره در معرض تهدید آسیب‌ها وانحرافات هستند. اگر یکی از این دو با مشکلی مواجه شود، به نقصان یا انحطاط منجر می‌شود. فقدان معرفت صحیح می‌تواند به انحرافات شدید در فکر وتمایلات منجر شود. پژوهشگر به این نتیجه رسیده است که گناه تأثیرات منفی مختلفی بر معرفت قلبی دارد، از جمله اینکه گناه مانع از ایجاد معرفت می‌شود. این امر با آیاتی همچون ختم، طبع، قفل، غلف وصرف قلب نشان داده شده است. همچنین گناه می‌تواند معرفت را از بین ببرد، همان‌گونه که آیاتی درباره ",زیغ قلب", و",اضلال قلب", این را اثبات می‌کنند. نوع دیگری از تأثیرات گناه بر قلب، انتکاس ووارونگی قلب است که آیاتی در مورد نفاق، تزیین منفی، تسویل وتکذیب آیات الهی به آن اشاره دارند. استاد مکارم شیرازی با تحلیل ونقد دقیق این آیات، به تبیین علل وویژگی‌های افرادی پرداخته است که به این صفات منفی مبتلا هستند.

در روزگار جدید، حوزه دانشی ترجمه مبتنی بر مکاتب نوین زبان شناسی نضج گرفته و پیشرفت های شایان توجهی یافت. یکی از رویکردهای نوین در این عرصه دانشی الگوی جولیان هاوس است که توجه پژوهشگران بسیاری را به خود جلب کرده است. این رهیافت که بر نظریه‌ی نظام‌مند نقش گرای هلیدی استوار است، بین دو نوع ترجمه ی عمده تمایز قائل می شود: ترجمه ی آشکار و ترجمه ی پنهان (خان جان، 1394:83). ترجمه ی آشکار، ترجمه ای است که درآن «ویژگی های فرهنگی متن مبدأ به صورت عامدانه حفظ می شود»(هاوس،2009: 118) در مقابل، ترجمه ی پنهان ترجمه ای است که درآن «متن ترجمه باعبور از صافی فرهنگی به گونه‌ای تولید شود که گویی در فرهنگ مقصد تولید شده است»(همان:116). متون اسلامی از جمله متن قرآن کریم متن هایی تولید شده به زبان عربی هستند که در بافت موقعیتی خاصی تولید شده اند و پیرامتن خاص خود را نیز دارا هستند و بدین دلیل همواره علاوه بر فعالیت های عملی در عرصه ترجمه، مباحث نظری بسیاری نیز در باب ترجمه‌ی این متن مقدس شکل گرفته است اما در این میان، نقد و بررسی آثار عرضه شده مبتنی بر رویکردهای علمی دقیق، کمتر مدنظر پژوهشگران بوده است و بیشتر پژوهش های صورت گرفته در باب ترجمه ی قرآن کریم، به بحث و مطالعه درمورد سطوح واژگانی_دستوری، زیبایی شناسی، محتوایی یا تفسیری بوده و کمتر ترجمه ی قرآن از نظر زبانی مورد توجه قرار گرفته است.

عقیده نبوّت و امامت از اصول اساسی باورهای اسلامی به شمار می‌آید؛ زیرا این دو اصل ارتباطی مستقیم با هدایت انسان و برپایی نظام حقّ الهی در زمین دارند. نبوّت، اصل پیوند میان آسمان و زمین را شکل می‌دهد و امامت ادامه همان هدایت پس از ختم رسالت‌هاست؛ امری که موجب تداوم دین و حفظ تعالیم آن می‌شود. از همین‌رو، ضرورت دارد این دو اصل در پرتو اندیشه قرآنی به‌صورت تحلیلی و مقایسه‌ای مورد مطالعه قرار گیرد. با وجود آنکه پژوهش‌های کلامی درباره این دو اصل فراوان است، مطالعات قرآنیِ مقایسه‌ای میان اهل‌سنّت و شیعه همچنان محدود مانده است؛ به‌ویژه در زمینه تحلیل متون تفسیریِ برجسته‌ای که روش هر یک از دو گروه را در فهم آیات نبوّت و امامت بازتاب می‌دهد. نیاز به پژوهشی که تفسیر تحلیلی را با نقد مقارن درهم آمیزد، از آن جهت مطرح می‌شود که چنین رویکردی تفاوت‌های روش‌شناختی در استخراج مفاهیم اعتقادی از قرآن کریم را آشکار می‌سازد. در این راستا، مسئله اصلی پژوهش آن است که مطالعات تفسیریِ مقایسه‌ای تاکنون نتوانسته‌اند بنیان‌های روش‌شناختی و اعتقادیِ مورد اتکای اهل‌سنّت و شیعه را در فهم آیات نبوّت و امامت بر اساس اندیشه قرآنی به‌درستی بیان کنند. از این‌رو پرسش اساسی چنین طرح می‌شود: تفسیر روح‌المعانی و تفسیر الأمثل چگونه به دو عقیده نبوّت و امامت پرداخته‌اند؟ و نقاط توافق و اختلاف روش‌شناختی و اعتقادی میان آن دو در بهره‌گیری از متن قرآن برای ساختن تصویر اعتقادی اسلامی چیست؟ بر این پایه، پژوهش حاضر با عنوان «عقیده نبوّت و امامت در اندیشه قرآنی: مطالعه تطبیقی در تفسیر روح‌المعانی آلوسی و تفسیر الأمثل ناصر مکارم شیرازی» درصدد پر کردن این خلأ علمی است؛ از رهگذر تحلیل مقایسه‌ای میان مفسّری از اهل‌سنّت، یعنی آلوسی، که از نمایندگان برجسته گرایش سلفی در قرن سیزدهم هجری به شمار می‌رود، و مفسّری از شیعه، یعنی ناصر مکارم شیرازی، که در تفسیر الأمثل رویکردی عقلانی و اجتماعی عرضه کرده است. بنابراین، این پژوهش می‌کوشد ویژگی‌های اندیشه قرآنی درباره نبوّت و امامت را نزد این دو مفسّر تبیین کند و نیز نقاط اشتراک و افتراق اعتقادی و تفسیری میان آن‌ها را روشن سازد؛ تا در نهایت بتواند به تقویت فهم مشترک از متن قرآن در چارچوبی علمی و بی‌طرفانه کمک کند. همچنین باید توجه داشت که دامنه این پژوهش به پیامبران اولوالعزم محدود شده است؛ به سبب محدودیت حجم تحقیق و نیز عدم امکان بررسی همه پیامبران به‌صورت فراگیر. افزون بر این، پیامبران اولوالعزم صاحبان شریعت بوده‌اند و مطالعه آنان ارتباط بیشتری با تحلیل عقیده نبوّت از نگاه قرآنی در چارچوب مقایسه‌ای دارد.

آیت‌الله مکارم شیرازی دو تفسیر دارد. یکی تفسیر ترتیبی یا زمانی به نام «الأمثل فی تفسیر کلام الله المنزل» است که در اصل به زبان فارسی با عنوان «تفسیر نمونه» منتشر شده است. دیگری تفسیر موضوعی به نام «نفحات القرآن» است که در بیش از ده جلد منتشر شده است. این تفسیر که در ابتدا به زبان فارسی با عنوان «پیام قرآن» منتشر شده است، مسائل اعتقادی و معارف دینی را در حوزه عقاید، از توحید تا معاد، از طریق تفسیر آیات مقدس پوشش می‌دهد. شیخ مکارم شیرازی در ابتدای تفسیر موضوعی خود، قواعد استفاده از تفسیر موضوعی و تعریف آن را مورد بحث قرار می‌دهد. هدف تفسیر موضوعی روشن است: این تفسیر، وقایع و حقایق مربوط به یک موضوع خاص را جمع‌آوری کرده و آنها را به گونه‌ای مرتب می‌کند که دیدگاه قرآن را در مورد آن موضوع و ابعاد آن آشکار سازد. شیخ مکارم شیرازی تمام آیات ذکر شده در هر موضوع را جمع‌آوری کرده و در ابتدای هر بحث قرار داده است و تمام مباحث پژوهشی بر اساس آیات هدایت می‌شوند. در مقابل، دکتر مصطفی مسلم آثاری در زمینه تفسیر موضوعی منتشر کرده است که مشهورترین آنها کتابی در مورد روش تفسیر موضوعی با عنوان «دراسات فی التفسیر الموضوعی» است که در آن به بررسی نظری و روش‌شناختی در مورد تعریف تفسیر موضوعی، اهمیت، انواع و روش‌های تحقیق آن پرداخته است. کتاب دوم، تفسیری کاربردی از روش‌هایی است که در کتاب قبلی خود، تفسیری با عنوان «تفسیر موضوعی سوره‌های قرآن کریم» ارائه کرده است. هدف این مطالعه، شناسایی نقاط اشتراک و افتراق بین محققان در تفسیر موضوعی است. این مطالعه، یک مطالعه ساختاری محسوب می‌شود و این مطالعه، مانند مطالعات مشابه، بر رویکرد توصیفی-تحلیلی تکیه دارد. روش و رویکرد دکتر مصطفی مسلم، تقسیم سوره به محورها است. محور، اصل وحدت‌بخشی است که موضوعات و جزئیات سوره را در یک سیستم واحد گرد هم می‌آورد. این یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های تفسیر ایشان محسوب می‌شود. ویژگی مهم دیگر، روشن کردن زمینه و تأکید بر آنها در اشکال مختلفشان است. از سوی دیگر، آیت‌الله مکارم شیرازی رویکرد وحدت‌گرایانه به قرآن را دنبال می‌کرد که عبارت است از ارائه مسئله و موضوع از طریق بررسی کل قرآن. او پرداختن به موضوع را به یک سوره محدود نمی‌کرد، بلکه کل قرآن را مورد توجه قرار می‌داد تا دیدگاه قرآن را آشکار کند. این دو مفسر در تفسیر موضوعی خود از روش‌های متعددی استفاده می‌کردند، یعنی: تفسیر قرآن به قرآن، تفسیر به سنت و تفسیر اجتماعی. رویکرد علمی، اما شیخ مکارم شیرازی علاوه بر روش‌های ذکر شده، از روش استدلالی، عقلی و (اجتماعی در جلد نهم و دهم) نیز به طور گسترده استفاده می‌کرد و در روش‌های تفسیر عینی با هم تفاوت داشتند. مصطفی مسلم به تفسیر عینی از طریق سوره‌های قرآن پرداخت که در واقع تفسیر ترتیبی در تفسیر موضوعی است و به ارتباط آیات و سوره‌ها توجه زیادی داشت و همچنین سعی کرد وحدت عینی را در سوره‌های قرآن برجسته کند، اما مکارم شیرازی در روش‌شناسی سبک دیگری را برگزید. او عناوین مباحثی مانند اصول دین (توحید، نبوت و معاد) و امامت و... را انتخاب کرد و سپس آنها را از طریق آیات قرآنی مرتبط با موضوع تحلیل نمود.

نوشتار پیش رو پژوهشی است درباره یکی از مصادیق روایات معروف به "منتقله" که به مسأله ذبیح الله اختصاص دارد. اکثر دانشمندان اهل تسنن روایت ذبح اسحاق (ع) را قبول کرده اند. طبرسی گرچه روایت مورد بحث را نقل کرده اما به نظر می رسد آن را نپذیرفته است. آنچه که در این خصوص مورد غفلت واقع شده، عدم وجود روایت ذبح اسحاق منقول از مجمع البیان در مصادر اولیه حدیثی شیعه و قلت آن در منابع متأخر شیعه است؛ بلکه روایاتی نیز در کتب حدیثی شیعه و در مواردی در کتب اهل تسنن وجود دارد که مخالف آن و بیان کننده ذبیح الله بودن اسماعیل (ع) است. وجود نقل هایی معدود در کتب عامه متقدم مانند ماوردی و نقل بدون سند (مرفوع)، منتقله بودن آن را از کتب عامه توسط امین الاسلام طبرسی محتمل می سازد. بنابراین روایت مورد بحث از امام علی (ع) صادر نشده است؛ بلکه به سبب اغراض سیاسی و تکیه بر سخنان امثال کعب الاحبار چنین نسبتی به ایشان داده شده است.

از ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺑﺴﻴﺎر ﻣﻬﻢ و ﺳﺮﻧﻮﺷﺖ ﺳﺎز اﻧﺴﺎن ﻣﻌﺎد اﺳﺖ. ﺑﺎور ﻣﻌﺎد داراى ﺗﺎﺛﻴﺮات ﻣﻬﻢ در ﺣﻴﻄﻪ زﻧﺪﮔﻲ ﻓﺮدى و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﺳﺖ و از ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﻣﻮﻟﻔﻪﻫﺎى ﺗﺮﺑﻴﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ دﻳﻨﻲ اﺳﺖ. جهت تربیت دینی افراد معاد باوری می تواند عامل موثری باشد. اعتقاد به معاد انسان را از احساس پوچی می رهاند و به وی احساس ارزشمندی داده و به زندگی او هدف می بخشد. لذا مشاهده می شود که جهت تربیت افراد در همه ادیان و همه کتب آسمانی توجه به معاد شده است. در این پژوهش نیز سعی شده که انواع روش های پرورش ایمان به معاد از منظر دو عالم بزرگوار شیعه آیت الله مکارم شیرازی و علامه مصباح یزدی مورد بررسی قرار گیرد. این پژوهش، کیفی و از نوع توصیفی ـ تحلیلی (تحلیل محتواي کیفی) و استنباط قیاس عملی است. همچنین به منظور گردآوري اطلاعات از روش کتابخانه ای استفاده شد. یافته هایی که از پژوهش حاضر بدست آمد این بود که، هر دو عالم شیعه نامبرده در کلیات امر پرورش ایمان به معاد که شامل روش های ایجادی و اصلاحی است اشتراکات فراوان و اتفاق نظر دارند. مگر در توصیف و تفسیر و شیوه بیانشان. به طور خلاصه از اشتراکاتشان می توان گفت استفاده از مثال ها و اتفاقاتی که در طول تاریخ رخ داده و در قرآن وروایات به آن ها اشاره شده، نگاه به زندگی فردی و اجتماعی انسان، اثبات وجود معاد با استفاده از براهین و آیات قرآن، خود از روش های پرورش ایمان به معاد در انسان هاست. از همه مهمتر برای آنکه این روش ها موثر واقع شود باید همراه با اعتقاد و اصل توحید باشد و به تنهایی هیچکدام کارساز نیست. اما با توجه به تمام این اشتراکات این دو عالم وارسته تفاوت هایی دربیان شیوه ها دارند. برای مثال آیت الله مکارم شیرازی از روش تفسیری و روایی و علامه مصباح یزدی از روش فلسفی و کلامی بهره میبرند. همچین آیت الله مصباح یزدی به منظور ارتباط بیشتر همه جوانب زندگی انسان را در بیان معاد و پرورش آن به کار می گیرند اما آیت الله مکارم شیرازی بیشتر با استناد به آیات قرآن وجود معاد را تقویت می کنند. آیت الله مصباح یزدی از روش تفسیری که نظام مند و جامع استفاده می کنند و آیت الله مکارم بیشتر به رفع شبهات پیرامون آیات معاد می پردازند.