جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نهضت شاه ولی الله به منظور اصلاح اندیشه های دینی و خرافات زدایی ایجاد شد. پس از او پسرش شاه عبدالعزیز (۱۷۴۶- ۱۸۲۴) و نوه اش شاه اسماعیل (۱۷۸۱- ۱۸۳۱) آن را به یک جریان سیاسی و جنبش اجتماعی در هند مبدل کردند. این جریان در برابر استعمار بریتانیا بر هند موضع سیاسی تند اتخاذ نمود و به همین دلیل هوادارانی زیادی را به دست آورد. انقلاب فکری و فرهنگی که ایشان در هند به راه انداخت بعدها منجر به انقلابی سیاسی اجتماعی علیه استعمار انگلیس و تشکیل کشور مستقل پاکستان و همچنین تاسیس دارالعلوم دیوبند و هزاران مدرسه وابسته شده است. دارالعلوم دیوبند و همه علمای و بزرگان آن، متاثر از ایشانند.

این مقاله به ­بررسی تطبیقی دیدگاه ابن­ تیمیه و مکتب دیوبندیه در مبحث تاویل صفات خبری می ­پردازد. در این مقاله مشخص می شود که دیوبندیه با ابن­ تیمیه، در مسأله تاویل صفات خبری از جهاتی اتفاق نظر و از جهاتی دیگر، اختلاف نظر دارد. ابن ­تیمیه در تمام صفات خبری، اصل را بر ظاهرگرایی گذاشته و به هیچ­وجه تاویل را نپذیرفته و حتی اهل تاویل را افرادی منحرف می داند؛ اما علمای دیوبندیه در مسأله رویت خداوند در قیامت، مانند ابن­ تیمیه تمسک به ­ظاهر آیات و روایات نموده و آن را اثبات می کنند. در مسأله اثبات جهت و مکان برای حق­ تعالی، برخلاف ابن تیمیه، این دو صفت را از خداوند سلب می­ کنند؛ ولی در مورد صفات دیگری نظیر (یدالله، وجه‌الله، استوای بر عرش)، دچار اختلاف آرا شده ­اند. برخی نیز مانند ابن­ تیمیه ظاهرگرا شده و برخی دیگر برخلاف او قائل به جواز تاویل هستند. در این نوشتار پس از معرفی اجمالی ابن­ تیمیه، مکتب دیوبندیه و صفات خبری، به‌بررسی تطبیقی دیدگاه ابن­ تیمیه و دیوبندیه راجع به مصادیق صفات خبری می‌پردازیم.

تَهانَوی، اشرف‌علی بن عبدالحق فاروقی، واعظ و عارف و مؤلف حنفی می‌باشد. وی در ۱۲۸۰ق. در قریه تهانه، از توابع مظفرنگر هندوستان ، متولد شد. تحصیلات خود را در تهانه آغاز کرد و سپس در دارالعلوم دیوبند، در محضر محمود حسن دیوبندی و محمود نانوتوی و یعقوب نانوتوی، ادامه داد. او در سفر حج از حاجی امداداللّه تهانوی ــ مهاجر مکی و از رهبران شورش هندیان بر ضد انگلستان که دلبستگی بسیار به مثنوی داشت و پیوسته در جوار کعبه شرح مثنوی می‌گفت ــ طریقت را فرا گرفت و مدتی با وی مصاحبت کرد. سپس به هند بازگشت و در کانپور به تدریس مشغول شد. پس از مدتی احوال باطنی بر او غلبه کرد، چنانکه تدریس را ترک کرد و به مسافرت در نواحی مختلف هند پرداخت. تهانوی بار دیگر به حجاز رفت و مدتی را در صحبت حاجی امداداللّه گذراند. وی در ۱۳۱۵ق. به زادگاه خود بازگشت و تا پایان عمر، جز بندرت، از آن‌جا خارج نشد و به ارشاد مریدان و اصلاح نفوس و کتابت و تألیف و تدریس و وعظ و خطابه پرداخت. ی همچون شیخ خود سخت دلبسته مثنوی بود و در مجالس و مواعظ خود از اشعار مثنوی شاهد بسیار می‌آورد. او در ۱۳۶۲ق. وفات یافت و در زادگاهش به خاک سپرده شد. تهانوی دارای تألیفات بسیاری است. شمار تصنیفات فارسی و عربی و اردوی او در موضوعات گوناگون، از فقه و تفسیر و حدیث و منطق و کلام و عرفان و قرائت، به حدود سیصد اثر می‌رسد. از آثار اوست: بهشتی زیور، به اردو، که در اصل برای تعلیم دختران نگارش یافته بود و با رواجی کم نظیر مواجه شد؛ خلاصه هدایة الحکمة اثیرالدین ابهری ، که در دهلی چاپ شده است؛ کرامات امدادیه و کمالات امدادیه، که هر دو در شرح حالات امداداللّه تهانوی است شرحی بر ابیات عارفانه حافظ که بارها به نام عرفان حافظ چاپ شده است.