جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نظام مطلق هگل تلاش نموده است در تمامیت خود همه‌ی عرصه‌های گوناگون حیات فرهنگی بشری را جمع آورد. همبستگی عرصه‌های متفاوت این امر را به ذهن متبادر می‌سازد که هیچ دقیقه‌ای را بدون در نظر گرفتن سایر بروزات نمی‌توان مدنظر قرار داد. در این تمامیت، دین به عنوان یکی از مهمترین دقیقه‌ها موقعیت و اهمیت خاصی را دارا است. این درحالی است که تفاسیر مختلف و گاه متعارضی از هگل به وجود آمده که علیرغم باور به سویه‌های دینی تفکر هگل، نظام او را غیر‌متافیزیکی مورد توجه قرار می‌دهند. این جستار تلاش دارد بدین موضوع بپردازد که اولاً رویکردهای متافیزیکی یا غیرمتافیزیکی، کدام وجوه فلسفه هگل را مدنظر قرار می‌دهند، ثانیاً در سایه هر یک از این خوانش‌ها، اندیشه‌‌های سیاسی و اجتماعی هگل چگونه امکان ظهور و بروز می‌یابند؛ و آیا اصولاً می‌توان اندیشه‌های هگل را به نحوی غیرمتافیزیکی خواند و برای او در پرتو این نگاه قائل به فلسفه‌ی سیاسی و اجتماعی نیز بود. نوشتار حاضر، بدون قضاوتی نهایی، صرفاً به شرح و بسط برخی از آراء و نظرات در سنت هگل‌شناسی انگلیسی‌زبان می‌پردازد.

در این پژوهش سعی شده است که گزارش گراهام پریست مبنی بر دو حقیقت باور بودنِ(dialetheist) هگل مورد بررسی و تحلیل قرار گیرد. برای دسترسی به این هدف سه مرحله ی مختلف نیاز هست: نخست آنکه بدانیم دو حقیقت باوری چیست و به چه کس دو حقیقت باور گفته می شود و این دیدگاه متوجه چه چیزها و مسائلی است، ازین رو فصل دوم را به این مسئله اختصاص داده ایم. پس از اینکه این منظور حاصل شد در بخش دوم پایان نامه به گزارشِ خوانشِ پریست از منطق و متافیزیک هگل می پردازیم و شواهد و استدلال های او را مبنی بر دوحقیقت باور خواندنِ هگل را از نظر می گذرانیم. پس از انجام این مراحل، برای دقیق تر شدن مسئله و مدعای پریست، خوانش های رقیب با ایده ی وی را گزارش می کنیم تا در حینِ گزارشِ کار آنها نقاط اختلاف و اشتراک ایشان با پریست برای مان محرز شود. در انتها با تکیه بر نقد ها و نکات سایر خوانش ها، کم و کاستی های هر خوانش برای مان مشخص شده و به این ایده دست پیدا می کنیم که هم گزارش پریست از منطق و متافیزیکِ هگل، و هم سایر گزارش ها، برای دوحقیقت باور نامیدن یا دوحقیقت باور ننامیدنِ هگل، به نظر کاملا قانع کننده نمی رسند.

در این پژوهش، که پژوهشی در حوزه ی فلسفه ی منطق است؛ بنیاد های متافیزیکی دوحقیقت انگاریِ گراهام پریست با نظر به آراء منطقی و متافیزیکی فردریش هگل(مشخصا مفهوم دیالکتیک هگل) و خوانش پریست ازآن بررسی و تحلیل خواهد شد، و در طی این فرایند، این مسئله که پریست در خوانشش از هگل چقدر بر جانب حق رفته است و در کجا مسیر نا صواب را پیموده است محرز می شود. روش برگزیده ی این پژوهش هم روش توصیفی-تحلیلی خواهد بود؛ یعنی با تحلیل داده ها و متون و استدلالات فلسفی، ادعاها و استدلالات مورد نقد و تحلیل منطقی قرار گرفته خواهد شد.

هگل یکی از فیلسوفان بزرگ جهان است که مادیات و محسوسات را قابل این می داند که حقیقت مطلق در آنها جلوه کند. از نظر او مطلق در وهله نخست در زیبایی های مصنوع بشر (هنرهای زیبا) و سپس در زیبایی های طبیعی خود را آشکار می کند. این آشکارگی از نظر هگل در قالب زیبایی های طبیعی و به ویژه هنری رخ می دهد و جالب تر آنکه آگاهی زیباشناسانه آدمیان از مطلق، همان آگاهی مطلق از خودش است. از نظر هگل، آگاهی دین و فلسفه همه هم گوهرند؛ به این معنی که همه به درک امر واحدی (حقیقت مطلق) می رسند اگرچه راه های رسیدن آنها به این امر بسیار متفاوت است. در این پژوهش ما به این پرسش اساسی خواهیم پرداخت که در فلسفه هگل چرا و چگونه امری کاملا معقول (حقیقت مطلق) در امری کاملا محسوس جلوه پیدا می کند؟ برای پاسخ به این پرسش از دیدگاه هگل باید گام به گام با روش دیالکتیک با مطلق در وادی هنر همراه شد و به سیر در زیبایی های طبیعی و سپس به ویژه به سیر در زیبایی های هنری پرداخت.

بحث از «امر مطلق» و نحوه ی مواجهه ی آدمی با آن، یکی از مسائل اصیل و عمیق تفکر، در تاریخ فلسفه و اندیشه است؛ بر این اساس در طول سیر اندیشه، هریک از فلاسفه و متفکران نسبت به این مفهوم، نظرات و اکتشافاتی مهم و ارزشمند داشته اند. کانت و هگل نیز از جمله ی این فیلسوفان نام آور محسوب می شوند. در این رساله کوشیده ایم تا ابتدا به درک درستی از مفهوم امر مطلق نزد کانت نائل شویم؛ سپس اظهارات کانت را از دیدگاه هگل به نقد بکشیم و آن گاه به ترسیم دیدگاه هگل در خصوص امر مطلق بپردازیم. به طور کلی کانت معتقد است امر مطلق متعلق به ساحت اشیاء فی نفسه ایی است که عقل محض راهی برای شناخت آن ندارد و به همین علّت در تلاش برای دست یابی به چنین شناختی، دچار دیالکتیک و توهم می شود؛ اما هگل معتقد است در سیستم فلسفی کانت اختلالاتی وجود دارد که منجر به این نتیجه ی نادرست از امر مطلق شده است و بر این اساس او معتقد است تنها دغدغه ی اندیشه ی بشر در طول سیر تاریخ، اندیشه و فلسفه، امر مطلق و دست یابی به شناختی جامع و متقن از آن بوده است؛ همچنین آن که وی بر خلاف کانت، آدمی و قوای شناختی آن را مستعد شناخت و معرفت از امر مطلق می داند و از همین رو هگل در مهم ترین آثار خویش، به ترسیم سیر آگاهی در شناخت وجوه گوناگون امر مطلق پرداخته است.

هگل در نظام فلسفه ی هنرش به طبقه بندی سه گانه هنرها پرداخته و آن را به سه دوره تقسیم کرده است، دوره نمادین یا سمبلیک، دوره کلاسیک و دوره رومانتیک . در دوره هنر نمادین ، روح این فرم را برگزیده تا از خلال آن تجلی کند اما این فرم هنوز صورت منسجم معنی را درنیافته و نمی تواند صورت نامتناهی را به درستی تجسم بخشد، از اینرو هماهنگی میان صورت و معنی، صورت نگرفته و هدف اصلی، به تجلی در نیامده است. معماری هنر شاخص این دوره است. در هنر کلاسیک، صورت و محتوا بایکدیگر در توازن کامل قرار دارند. هگل نوع کلاسیک هنر را به یونانیان منتسب میداند آنان تصور الوهیت را در قالب پیکر تراشی به تجلی در آورده بودند. در هنر رمانتیک، روح تمایل دارد تا آزاد و رها از قالب محسوس، بر ماده چیره شده و به معقول نزدیک ترشود و این ماحصل تکامل روحی است که در کنه گوهر وجودش با هنر پیوسته است و وارد مرحله ای می شود که روح خود را از صورت هنری می گسلد. اینک نهایت تجلی مطلق در هنر صورت گرفته یعنی در کمترین مقدار ماده ، روح به تجلی در آمده است. این وظیفه ی خطیرتجلی در ماده و رسیدن به خود آگاهی سپری شده و از این پس باید در دین و پس از آن در مفاهیم یعنی در فلسفه و امر عقلانی به تجلی در آید. اثر هنری دیگر نیاز ما را به مطلق برآورده نمی کند به همین دلیل هنر امروز دیگر توانایی ادراک و بیان پیچیدگی زندگی مدرن رانداشته و به عنوان بیانگر اصلی امر مطلق هیچ آینده ای در پیش رو ندارد. از این رو پایان هنر رومانتیک، مقارن با پایان هنر است ، امااز نظر هیدگر ، هنر از آن حیث که هنر است ، هرگز نمی میرد وبه پایان نمی رسد زیرا پرسش از رسالت تاریخی هنر به مثابه پرسش از طبیعت و ذات خود هنر خواهد بود. هنر از منظر هیدگر، انکشاف حقیقت است و آثار هنری با این انکشاف، وجود موجودات را به طریق خود می گشایند و منکشف می کنند و این تعریف هنر بزرگ از منظر هیدگر است.

هگل و مطهری دو متفکر متعلق به دو سنت فکری، با تفاوتهای بسیار از نظرِ ویژگیهای تاریخی و فرهنگی هستند. هگل یکی از مهمترین متفکران اروپایی قرن هجدهم و نوزدهم است که منشأ بزرگترین جریانهای فلسفی از آن زمان تاکنون بوده است. مطهری متفکر معاصر اسلامی است که بر مبانی حکمت صدرایی تکیه دارد و در عین حال به اقتضای زمان، به مباحث فلسفی غرب وارد شده است. یکی از موضوعاتی که مطهری به تفصیل بدان پرداخته،"فلسفه تاریخ" است. مطهری در ابتدا از طریق متون مارکسیستی با موضوع تاریخ و فلسفه تاریخ آشنا شده و به تدریج به هگل نزدیک شده است. در این پژوهش مبانی اندیشه های هگل در باره تاریخ بررسی شده و پس از طرح اندیشه های مطهری در باره تاریخ، نحوهتقریر و شرح و انتقاد وی از اندیشه های هگل در باره ی تاریخ، مورد بحث قرار گرفته است. به نظر می رسد که اندیشه های مطهری در باره ی فلسفه تاریخ،در جهت گیری کلی بسیار تحت تأثیر هگل است، ولی در مقام تقریر و به خصوص انتقاد از فلسفه تاریخ هگل، ایرادهایی بر وی وارد است. اسباب پیدایش این ایرادها شاید عدم دسترسی مستقیم مطهری به آثارو منابع اصلی هگل، باشد. همین امر باعث شده که برخی از انتقادهای وی بر هگل وارد نباشد. اما قدرت تفکر فلسفی مطهری و احاطه کم نظیر وی بر مبانی فلسفه اسلامی باعث پیدایش صورتی از فلسفه تاریخ به وسیله وی شده که با تعالیم اسلامی تناسب دارد. مقصود اصلی از مطالعه تطبیقی میان هگل و مطهری، مقایسه نظر دو متفکر از دو حوزه فلسفی متفاوت است .

چه دیدگاه هبر برای هنر در نظر هنرمند غالب باشد و چه دیدگاه هنر برای زندگی، می‌توان از آگاهی بخشی به عنوان جان‌مایه‌ی هنر نمایش یاد کرد. آگاهی بخشی، هویتی‌ست که در میان سطور متن‌های نمایشی و در قاب‌بندی‌های کارگردانی یک اثر نهفته است و هر لحظه، در پی مجال کشف شدن است تا قوی‌ترین ارتباط خود را بتواند با مخاطب اثر هنری، چه از منظر منطقی و چه از منظر حسی برقرار کند. اما این آگاهی، خود به چه معناست؟ در علوم مختلفی از قبیل علوم طبیعی، ریاضیات و منطق، فلسفه، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و… می‌توان به دنبال معنای آگاهی گشت، اما به واسطه‌ی حساسیتی که پیرامون این موضوع وجود دارد، در این تحقیق از میراث فکری دو فیلسوف بزرگ تاریخ فلسفه که هرکدام نماینده‌ی دستگاه فکری متفاوتی هستند، یعنی ویلهم هگل و ژاک دریدا است استفاده گشته‌است تا بنیان معنای آگاهی را متوجه گردیم و سپس، توانایی تعمیم آن را در هنر نمایش پیدا کنیم. بدین صورت این دو رویکرد از دو منظر متفاوت و عمیق‌تر، می‌تواند ما را در شناخت معنای واقعی آگاهی‌بخشی در/ توسط تئاتر یاری رساند.

رابطه دین و فلسفه یکی از عمیق ترین مباحث در طول تاریخ بشری است، و وفاق میان فلسفه ودین مساله ای است که از آن زمان که انسان خواسته میان داده های عقل و داده های ایمان خود ارتباطی به وجود آورد، ذهن او را به خود مشغول داشته است. هنگامی که بحث دین و فلسفه مطرح می شود، در ذهن عموم این طور به نظر می رسد که این دو در مقابل یکدیگر قرار دارند در حالی که چنین نیست،ما در این رساله به تعریف، زبان، روش و غایت دین و فلسفه از نظر دو فیلسوف ابن رشد و هگل پرداختیم تا نشان دهیم که هر دوی آنها دین و فلسفه را سازگار با هم می دانند. ابن رشد و هگل هر دو معتقدند فلسفه و دین دو گونه تعبیر از یک واقعیت است، دین بیان حقایق از راه رمز و استعاره است و فلسفه بیان حقایق در قالب مفاهیم عقلی و استدلالی است.