جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مدخلیت تغییرات فرهنگی و اجتماعی در پویایی افهام و استفهام معناشناختی واژگان و گزاره های شرعی و کلامی، پرسشی را فرا می آورد که این پژوهش در صدد پاسخ به آن است. از این روی، با رویکردی تطبیقی و مقایسه ای به بررسی اشتراکات و افتراقات دو نظریه مرتبط با موضوع پژوهش یعنی تئوری صورت حیات ویتگنشتاین و عرف خاص فقاهتی پرداخته ایم. توضیح اینکه مقاله حاضر با تلفیق روش های کتابخانه ای و تحلیل محتوای متن، به واکاوی متون اجتهادی و فقاهتی شیعی و سنی در مورد مصطلح عرف خاص پرداخته است و پس از ایضاح مصطلح مزبور، آن را با تفسیری از تئوری صورت حیات مورد تطبیق قرار داده است. در نتیجه گیری پژوهش، وجوه اشتراکی که عبارتند از زمانبندی، جمعی بودن، آگاهانه بودن و وجه افتراقی «نسبیت» بدست آمده است. در نهایت با تحلیل ثانوی وجه افتراقی، امکان نادیده گرفتن آن _ بر اساس تدریجی بودن تغییر و تحولات عرفی در پویایی معانی شرعی و اعتقادی و تجویز پویایی مزبور از سوی شرع _ مورد بررسی قرار گرفته است

لودویک یوزف یوهان ویتگنشتاین (1889-1951 م) اتریشی یکی از بانیان و پیشتازان متنفذ عرصۀ فلسفۀ تحلیلی در قرن بیستم است. اظهار آرای بدیع و انقلابی از سوی او سبب شد تا مورد توجه متفکران این قرن قرار بگیرد، زیرا وی توجه فلسفه را از فاعل شناسا به جانب "زبان"، که تا آن دوران مفعول مانده بود، منعطف ساخت؛ زبانی که حاکی ازشکل‌یافتگی اندیشه است. به تعبیر دیگر، ویتگنشتاین بار دیگر به تعریف ارسطو از انسان تحقق بخشید و این بار نطق را به معنای سخن گفتن و زبان، محور و موضوع اصلی فلسفه قرار داد. در حوزۀ دین نیز، آرای دینی ویتگنشتاین بر اندیشۀ دینی و فلسفۀ دین نیمۀ دوم قرن بیستم تاثیر فراوان گذاشته است. به ویژه که فلسفۀ دین یکی از خلاق‌ترین و پویاترین شاخه‌های فلسفه در قرن بیستم است. این شاخه از فلسفه توجه بسیاری از فلاسفۀ معاصر با گرایش‌های گوناگون را به خود معطوف داشته است. از جملۀ این گرایش‌ها می‌توان از گرایش‌ سنت تحلیلی نام برد. در این سنت گروهی برآنند که گزاره‌های دینی، بی‌معنا هستند. چنین طرز تفکری به پوزیتیویست‌های منطقی تعلق دارد. ویتگنشتاین نیز به چنین اعتقادی دلبستگی دارد. گروه دیگری به گرامر یا منطق بازی‌های زبانی دینی اعتقاد دارند و بر این باورند که بازی زبانی دینی بر اساس قواعد خاصی صورت می‌پذیرد و از فلسفه می‌خواهند که تنوع بی‌پایان بازی‌های زبانی را پاس دارد. این گروه نیز تحت تاثیر اندیشه‌های دینی ویتگنشتاین قرار دارند. نکتۀ دیگری که در ارتباط با آرای دینی ویتگنشتاین مطرح است آن است که این آرا بسیار تفسیرپذیر هستند، همین ویژگی دست‌یابی به اعتقادات دینی وی را بسیار دشوار کرده است. در کتاب حاضر تلاش شده است تا کلیۀ موضوعاتی را که ویتگنشتاین در سراسر زندگی خود دربارۀ دین و اندیشۀ دینی گفته یا نوشته است، با اهمیت مساوی بررسی گردد و با توجه به اظهارات او، از آن‌ها نتیجه‌گیری عمل آید. فرضیۀ نگارنده این است که طرح بحث دین و باورهای دینی برای ویتگنشتاین اهمیت اساسی دارد.

هم کی یر کگارد و هم ویتگنشتاین اشارات زیادی در خصوص باورهای مذهبی دارند و هر دو معتقدند که تربیت روحانی و معنوی برای درک و فهم دینی از تبعیت عقلانی از مجموعه تعصبات مهم تر هستند. عقاید و اندیشه های دینی کی یر کگارد و ویتگنشتاین در بسیاری از آثار فلاسفه جاری و ساری است. بخش چهارم و ششم از فصل سوم این کتاب در فصلنامه بین المللی فلسفه در سال 2004 میلادی به چاپ رسیده است. کتاب علاوه بر مقدمه و مؤخره دارای کتابشناسی و نمایه است که در 4 فصل تنظیم شده است. تأثیر کی یر کگارد بر اندیشه ویتگنشتاین، شواهد گواهی دهنده، ارجاعات به کی یر کگارد در آثار ویتگنشتاین، نکات اصلی فلسفه کی یر کگارد و ویتگنشتاین، شباهت در درک فلسفه از دیدگاه کی یر کگارد و ویتگنشتاین، مخالفت با قرائت متقارن و کی یر کگارد و تراکتاتوس برخی عناوین و مباحث عنوان شده در این کتاب هستند . برای ویتگنشتاین ایمان، دریافتی است که از طریق قلب و روح صورت می گیرد و نه از طریق بینشی مبتنی بر اظهار. این دیدگاه شبیه آن چیزی است که کی یر کگارد در تقسیم مراتب ایمان دارد.

نگارنده، در این کتاب تلاش می‌کند چهره‌ای متدین از "ویتگنشتاین" نشان دهد و میان دیدگاه‌های فلسفی و دینی وی پیوند حاصل نماید. این کتاب با مقدمه‌ی مفصل مترجم به چاپ رسیده است. وی خاطرنشان می‌کند: "ویتگنشتاین در فلسفه‌ی متقدم خود، روی هم رفته نظر خوشی به مابعدالطبیعه نداشته است و این امر در نگاه وی به دین نیز موثر بوده است. همان گونه که گزاره‌های مابعدالطبیعی راه به بی‌معنایی و مهمل‌گویی می‌برند، گزاره‌های دینی نیز بی‌معنا و مهمل هستند. او مابعدالطبیعه، الاهیات و اخلاق را به دیار "آن چه نمی‌توان گفت" می‌فرستد. بر طبق نظر وی در رساله‌ی "خدا خود را در جهان آشکار نمی‌سازد" خدای ویتگنشتاین خدایی متشخص نیست، همسان با معنای زندگی است؛ یعنی آن چه معنای جهانی نیز هست و همسان با سرنوشت است؛ یعنی جهانی که مستقل از اراده‌ی ماست، هم‌چنین همسان است با آن گونه که اشیا هستند. دو الویت هست: جهان و وجود مستقل من. نهایتا دین در تفکر ویتگنشتاین متقدم، بخشی از قلمرو "رازآمیز" تلقی می‌شود. بر خلاف واقعیت‌های معرفتی، دین نمی‌تواند در گزاره‌های معنادار بیان شود؛ بلکه تنها می‌تواند نشان داده شود".