جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انقلاب اسلامی از بزرگ‌ترین انقلاب‌های قرن است که نقش امام خمینیH به‌عنوان رهبری آن، غیرقابل انکار است. امام از تجربه رهبران نهضت‌های گذشته به بهترین وجه بهره‌مند شد. یکی از این نهضت‌های بزرگ، نهضت مشروطیت بود که اگر چه علماء نقش مهمی در آن داشتند، اما به ثمر ننشست. در مقایسه بین نقش رهبری این دو نهضت، سئوالی اساسی مطرح می‌گردد که چرا نهضت مشروطه به شکست منجر شد و انقلاب اسلامی به پیروزی رسید؛ یکی از دلائل اساسی این بود که انقلاب اسلامی از درون دین برخاست و خود امام آن را ایجاد کرد، اما نهضت مشروطه در واقع برخاسته از تجربه دنیای غرب بود که علمامی خواستند از موقعیت به دست آمده استفاده کنند.دلیل دیگر را می‌توان در رهبری واحد در انقلاب اسلامی و دو دستگی در بین علمای مشروطه دانست. یکی دیگر از وجوه شکست مشروطه، عدم جایگزینی الگوی صحیح به جای استبداد بود و نظریه‌پردازی اساسی در این زمینه صورت نگرفت. اما در انقلاب اسلامی، خود حضرت امامH نظریه ولایت فقیه و تشکیل حکومت اسلامی را به‌عنوان یک الگوی بی‌بدیل در عصر غیبت مطرح نمود. همچنین از آنجا که مرجعیت همواره پایگاهی کاملاً مورد اطمینان برای مردم بوده است، حضرت امامH علاوه بر رهبری توانمند، دارای مقام مرجعیت بود. ولی رهبری نهضت مشروطه اگر چه در دستان علمای بزرگی قرارگرفته بود، لکن مراجع تقلید در نجف و به دور از متن نهضت به سر می‌بردند.

شیخ فضل‌الله نوری نمایندۀ جریانی در ایران است که بیش از هر چیز به حفظ دیانت و استقلال کشور در تمام عرصه‌های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی می‌اندیشید. از جمله مسائلی که دغدغۀ ایشان در ایران بود، استبداد و استعمار در کنار حفظ استقلال کشور بود؛ مسئله‌ای که او را از پیشروان نهضت تنباکو و جنبش مشروطۀ مشروعه در ایران قرار داد. شیخ فضل‌الله با شناخت عمیقی که از مبانی فرهنگ و تمدن غرب و اصول فکری و اندیشۀ سیاسی آن‌ها داشت، هدف اصلی مبارزات خود را صیانت از دین به‌عنوان عامل همبستگی، وحدت و استقلال ایرانیان و حفظ عزت مردم ایران با قطع دست اجانب از سرنوشت کشور قرار داد. دشمنان شیخ فضل‌الله عمدتاً دو جریان خارجی استعمار و داخلی غرب‌گرا بودند که شیخ را سد راه پیشبرد اهداف خویش می‌دیدند و درنهایت ایشان جان خود را در راه دفاع از ساحت دین و مبارزه برای استقلال ایران فدا کرد. نوشتار حاضر با استفاده از روش توصیف و تحلیل به مبانی اندیشگی و ابعاد مبارزات استقلال‌طلبانۀ شیخ فضل‌الله در رهایی ایران از سلطۀ استعمار می‌پردازد.

آزادی از مهم‌ترین مفاهیم، در طول دو سدۀ اخیر بوده است. با شکل‌گیری جنبش مشروطه، این مفهوم به‌ یکی از محورهای مناقشۀ سیاسی تبدیل شد و در این میان شیخ فضل‌الله نوری، با توجه به اندیشۀ مشروعه‌خواهی‌اش، آن را منافی دین می‌دانست. دهه‌ها بعد، با شکل‌گیری اسلام سیاسی فقاهتی، یکی از مفاهیم مهم آن، باز هم «آزادی» بود. آیت‌الله مصباح یزدی نسبت به این مفهوم تأملاتی دارد که در پژوهش حاضر به این پرسش اساسی پرداخته می‌شود که این تأملات نسبت به اندیشۀ شیخ فضل‌الله، چه تفاوت‌ها و چه شباهت‌هایی است؟ روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و یافته‌های پژوهش نشان داد که برخی مصادیق مهم آزادی، مانند آزادی بیان، که در مشروطه دارای اهمیت زیادی بود، در منظومۀ فکری شیخ فضل‌الله نفی شده و اساساً در «تضاد» با شرع و در «نفیِ» آن قلمداد شده است. آیت‌الله مصباح، آزادی را اساساً رهایی از بندگی طاغوت و عبادت غیر خدا می‌داند و البته، در شباهت با شیخ فضل‌الله، آزادی در معنای غربی و لیبرال را نمی‌پذیرد، ولی آن را در چهارچوب نظام اسلامی، پذیرفته و از این جهت با شیخ فضل‌الله متفاوت است.

ترجمه ماشینی : تز حاضر به اثبات نظریه عدم انطباق مشروطیت و دموکراسی با اسلام می پردازد که عمدتاً از طریق تحلیل اندیشه های دو متفکر ایرانی قاجاریه محقق می شود. یعنی میرزا فتحعلی آخوندزاده 1229-1295ق /1812-1879م و شیخ فضل الله کجوری نوری 1259-1327ق /1843-1909م. علیرغم این که در آغاز، عقاید این دو کاملاً متضاد به نظر می رسد، زیرا اولی یک سکولار بود، در حالی که دومی یک اسلام گرا بود. هر دو در نهایت به همان نتیجه ای رسیدند که عنوان این پایان نامه است. دلیل انتخاب این دو متفکر که به درستی می‌توان آنها را نماینده هر دو جناح سکولار و اسلامی دانست، صراحت فوق‌العاده آنها در طرح نظراتشان بود. برای اثبات نظریه خود، با مطالعه انتقادی نسخه ها، سخنرانی ها، اسناد، منابع اولیه و فرعی، به تحلیل: 1- اندیشه های آخوندزاده که با تقلید از غرب و ایران باستان، سعی در ارائه مشروطیت و مشروطیت داشته است، برآمده ام. دموکراسی به عنوان تنها راه نجات مردم از استبداد و عقب ماندگی و نیز سرنوشت قطعی ایران، ضمن توصیه به حفظ مشروطیت و مردم سالاری و کنار گذاشتن اسلام؛ 2- نظریات شیخ فضل الله نوری که به عنوان یکی از اعضای علمای اسلام ناسازگاری مشروطیت و مردم سالاری را با اسلام از منظر احکام اسلامی و در عین حال معتقد به ضرورت حفظ اسلام و کنار گذاشتن مشروطیت نشان داد.

ترجمه ماشینی: پس از تصویب قانون اساسی جدید ایران در سال 1906 ، بین قطب های نهاد مذهبی نسبت به اقتدار حاکم و قانون اساسی و نحوه اجرای آن شکاف ایجاد شد.این موضع بین تندروی مانند شیخ فضل الله نوری ، که خواستار اعمال صحیح احکام شرع مقدس بود ، و یک دارنده موقعیت حمایتی با قید و شرط ، مانند شیخ محمدحسین نائینی ، با ادعای این که مقررات و اصلاحات قانون اساسی با شارع مقدس منافاتی ندارد. به عبارت دیگر ، دو شیخ "نوری و نائینی" کاملاً متوجه شدند که بین قانون اساسی و شرع تفاوت وجود دارد. در زمانی که شیخ نوری از دشواری هماهنگی قانون اساسی با شریعت مطمئن بود ، شیخ نائینی بر این باور بود که استقرار حکومت مشروطه از نظر شرعی ضرری ندارد.

نهضت مشروطه، یکی از حساس‌ترین وقایع تاریخی ملت ایران است که طی آن، شالوده حکومت استبدادی شاهان قاجار برچیده و حکومت مشروطه، پایه‌گذاری شد. روحانیت عصر مشروطه، به عنوان یکی از ارکان اصلی این نهضت، نقشی بی‌بدیل و اساسی را در رهبری مردم و به ثمر رساندن مشروطه داشت؛ اما یکی از واقعیاتی که در طول تاریخ نهضت مشروطه خصوصاً پس از تصویب قانون اساسی و تشکیل مجلس شورای ملی، خودنمایی کرده و به عنوان یکی از نقاط ضعف مشروطه شناخته می‌شود، اختلاف میان علمای طرفدار مشروطه از یک سو و علمای مخالف مشروطه از سوی دیگر است. این اختلاف تا بدان­جا پیش رفت که در میان طرفداران مشروطه، مرجع تقلیدی مانند آخوند خراسانی، مخالفت با مشروطه را به مثابه محاربه با امام زمان (عج) دانست. از طرف دیگر شیخ فضل‌الله نوری به عنوان سرآمد مخالفان مشروطه، حامیان مشروطه را مرتد نامید. در خصوص اختلاف میان آخوند خراسانی و شیخ فضل‌الله نوری به عنوان برجسته‌ترین عالمان موافق و مخالف مشروطه، اظهارنظرهای گوناگون و متضادی صورت گرفته که برخی این اختلاف را در حد اغراض شخصی فروکاسته‌اند؛ اما این تحقیق در صدد است تا با استناد به بیانیه‌ها و مکتوبات باقی‌مانده از آخوند خراسانی و شیخ فضل‌الله نوری نشان دهد که طرفداری یا مخالفت هر یک از این بزرگان، تنها بر اثر اختلاف آنان در موضوع‌شناسی متفاوت در مسئله‌ی مستحدثه‌ی «مشروطه»، «قانون» و «آزادی» بوده و این چیزی نیست جز همان رویه‌ی اجتهادی فقهای شیعه که در طول تاریخ فقه شیعه، در مواجهه با یک مسئله‌ی مستحدثه، به آن عمل می‌کرده‌‌اند.

" مرحوم شیخ فضل اللّه نوری در میان متفکران و مجتهدان معاصر، از جمله شخصیت‏های بارزی است که در فهم سیاسی و نظریه‏ی دولت اندیشه‏یی منحصر به فرد و برخاسته از تفکرات دینی داشت. در این مقاله، نظام سیاسی و دولت در جامعه‏یی دینی از نظرگاه شیخ فضل اللّه نوری بحث و بررسی شده است.وی از جمله شخصیت‏هایی است که تأثیر عمیق و قابل توجه او را در پایه‏ریزی نظام سیاسی مبتنی بر تفکرات شیعه در دهه‏های پایانی قرن اخیر، نمی‏توان نادیده گرفت. نظریه‏ی دولت شریعت، بهترین نمونه از دستاوردهای شیخ نوری در حوزه‏ی اندیشه‏ی سیاسی در جامعه‏ی دینی است.این نظریه بعدها در تفکرات حضرت امام خمینی(ره)به کمال رسید و در چهره‏ی نظام جمهوری اسلامی ایران متجلی شد.هدف اصلی مقاله، تبیین عناصر اساسی در الگوی نظم سیاسی و دولت در اندیشه‏های این عالم مجاهد است."