جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بیان کیفیت معاد جسمانی از مطالب مهم کلامی و فلسفی است. حکمت متعالیه با اصول و مبانی هستی شناسی و معرفت نفس، به حل مسئله پرداخته است. حکمای متعالی نیز به این مسئله مهم واکنش نشان داده و با فلسفه ورزی‌های ژرف کیفیت معاد را واکاوی کرده‌اند. دیدگاه حکیم لاهیجی در این میان از نکاتی قابل تأمل برخوردار است که می طلبد مستقل بررسی و فراز و نشیب حکیم در نظریه پردازی مورد نقد و بررسی قرار گیرد. حکیم لاهیجی به معاد جسمانی رویکردهای متفاوتی نشان داده است. گاهی با مبانی فلسفی حکمت متعالیه در صدد تبیین بر آمده و گاهی با گرایش به نظریات متکلمان به تبیین پرداخته است و در این راستا با انکار عالم مثال متمایل به حشر بدن دنیوی با عناصر دنیوی شده است. استاد سیدجلال الدین آشتیانی تنها محققی است که به نظریه معاد جسمانی او واکنش نشان داده و به نقد و بررسی نظریه لاهیجی در شرح رساله زادالمسافر ملاصدرا و سایر آثار خویش پرداخته است. وی گرایش حکیم لاهیجی به معاد بدن عنصری را ناشی از فشار فضای ضد فلسفی دانسته است که با واکاوی معلوم خواهد گشت این نظر استاد مقرون به صواب است و حکیم لاهیجی با تصلب بر مبانی حکمت متعالیه در سایر موارد و هم چنین در مسئله معاد رأی حقیقی خویش را موافق با صدرالمتألهین جهت ژرف اندیشان در پرنیان تقیه نهاده است.

بررسی تعاملات دین و فلسفه و نحوه ارتباطات این دو راه معرفتی، همواره از مسائل بسیار مهم اندیشمندان دینی و حکیمان اسلامی و از کهن‌ترین و پرسابقه‌ترین موضوعات فلسفی و کلامی است که تاریخ بر سابقه دیرینه آن گواهی می‌دهد. از آنجا که کشف ارتباط فلسفه و دین و یا تعارض آنها در بالندگی معرفت دینی تأثیر بسزایی داشته و نتایج آن در رشد و شکوفایی فلسفه دینی جایگاه مهمی دارد، عموم فلاسفه اسلامی، از جمله استاد جلال‌الدین آشتیانی، اهتمام بلیغی به طرح این مسأله داشته و سعی نموده‌اند با نظریه‌پردازی به این سوال پاسخ دهند که نحوه ارتباط فلسفه و دین به چه صورت است؟ آیا هماهنگی آنها به نحو تام و تمام است، یا هماهنگی آنها تنها در برخی زمینه‌ها و مسائل است؟ در جواب به این مسائل، رویکردهای متفاوتی وجود دارد. برخی همچون تفکیکیان ارتباط فلسفه با معارف دینی را به کلی مسدود کرده و معارف فلسفی و دینی را در تعارض کامل با یکدیگر می‌دانند. برخی با پذیرش صحیح بودن هر یک از معارف فلسفی و دینی، به استقلال این معارف از یکدیگر نظرداده و برخی هماهنگی این دو معرفت را تنها در برخی از مسائل و مباحث پذیرفته‌اند و عده‌ای نیز هماهنگی کامل بین فلسفه و دین را نتیجه گرفته‌اند. در این پایان‌نامه با روش توصیفی- تحلیلی، به بررسی نظریه سید جلال‌الدین آشتیانی پرداخته شده است. آشتیانی از جمله فلاسفه‌ای است که با تبیین مبانی معرفتی خاص از جمله: مقدم بودن عقل در هندسه معرفتی، تقدم براهین عقلی بر دلایل نقلی و تأویل دلایل نقلی که مخالف با براهین عقلی‌اند و ... ، هماهنگی کامل و تام بین مسائل فلسفی و دینی را نتیجه گرفته و معتقد است هر آنچه عقل سلیم به عنوان ابزار معرفتی بدان دست یابد، مورد نظر شارع الهی بوده و اگر گاهی تعارضی بین فلسفه و دین مشاهده می‌شود، نه تعارض فلسفه با دین، بلکه تعارض فلسفه با دلیل نقلی است و بایستی دلیل نقلی، با توجه به چارچوب و ضوابطی خاص، به تأویل برده شود.

مجموعه‌ی حاضر که به مناسبت روز جهانی فلسفه و کنگره‌ی نکوداشت استاد سیدجلال‌الدین آشتیانی فراهم آمده مشتمل است بر پانزده مقاله درباره‌ی شان و شخصیت علمی استاد آشتیانی و اندیشه‌های فلسفی و عرفانی وی که به وسیله‌ی پژوهشگران حوزه و دانشگاه تدوین شده است. گفتنی است، استاد سیدجلال الدین میری آشتیانی (1384-1304 ش) را می‌توان از برجسته‌ترین شارحان فلسفه و عرفان اسلامی در عصر حاضر و یکی از حکیمان نوصدرایی شمرد که عمری به تبیین، تحکیم، و دفاع از حکمت متعالیه پرداخت و آن را به مستشرقان معرفی کرد. وی ویژگی‌های علمی مهمی داشت که جایگاه فلسفی او را برجسته می‌کند: 1- احیای تراث تفکر اسلامی از برنامه‌های اصلی و بلندمدت ایشان بوده است، 2- او در سیر تحقیقات و تالیفات خویش رویکردی تاریخی داشته و در این رویکرد تاثیر و تاثرات حکما از یک‌دیگر را کاویده است. 3- استاد آشتیانی به این مطلب عنایت ویژه‌ای داشته که باید در قبال فلسفه‌ستیزی جاری در تاریخ اسلام ایستاد و در صحنه‌ی مبارزه پایدار ماند. 4- ایشان علاوه بر ارتباطات حوزوی با چهره‌های دانشگاهی نیز ارتباط وثیقی داشت که این امر مصداق بارزی از همراهی این دو نهاد فرهنگی در عصه‌ی تفکر و علم بود. مقالات کتاب عبارت‌اند از: "گنج پنهان فلسفه و عرفان؛ سرگذشت استاد سید جلال‌الدین میری آشتیانی/ حسن جمشیدی"، "از آشتیانی چه می‌توان آموخت؟/ حسینعلی رحمتی"، "بایسته‌های کنونی حکمت اسلام از دیدگاه حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای/ عبدالله محمدی"، "جایگاه آشتیانی در جریان‌شناسی فلسفه‌ی اسلامی معاصر/ غلامرضا جلالی"، "جایگاه آشتیانی در تاریخ فلسفه‌ی اسلامی/ محمد باغستانی"، "فلسفه‌ی هستی در مکتب استاد سیدجلال الدین آشتیانی/ طاهره کمالی‌زاده"، "فلسفه‌ی عرفان از دیدگاه علامه سید جلال‌الدین آشتیانی/ حسین روحانی‌نژاد"، "عرفان شریعت‌محور در افق اندیشه و آرای آیت‌الله سید جلال‌الدین آشتیانی/ محمدجواد رودگر"، "فیلسوفان مسلمان و اثولوجیا/ سیدمحمد انتظام"، "عالم مثال مقوله‌ی طلایی نظام حکمی سیدجلال‌الدین آشتیانی/ حسن جمشیدی"، "استاد آشتیانی و مکتب تفکیک/ سید محمد موسوی"، "عقلانیت اصیل دینی در نگاه آشتیانی/ سیدمحمد عیسی‌نژاد"، "ولایت از دیدگاه استاد علامه سید جلال‌الدین آشتیانی/ فاطمه داروغه"، "نقد و تحلیل صوفیه از دیدگاه استاد آشتیانی/ حسین روحانی‌نژاد" و "آشتیانی و احیای تراث/ حسینعلی رحمتی".