جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حسن بن سلیمان حلی از جمله شخصیت های حدیث گرای مدرسه کلامی حله محسوب می‌شود که در حقیقت ادامه دهنده منهج حدیثی ـ کلامی مدرسه قم بوده است. اگرچه روش کلامی وی نقل روایات ائمه بوده و در کتب او تعداد بسیار زیادی از احادیث ائمه نقل شده است؛ اما با توجه به آثار و تألیفات او متوجه می‌شویم که ابن‌حلی صرفاً نقل کننده روایات نیست؛ بلکه با چینش خاص روایات و همچنین نقل هدفمند آنها و توضیحاتی که وی ذیل برخی از روایات ارائه می‌دهد، دیدگاه‌ها و نظرات کلامی خود را مطرح نموده است. او در آثار و نوشته‌های خود با عقل گرایی‌های افراطی متکلمان مخالفت کرده و برخی از نظرات متکلمان امامیه از جمله شیخ مفید را مورد نقد قرار داده است و به تأویلات و توجیهات آنها نسبت به روایات ائمه ایراد می‌گیرد. وی در بحث معرفت فطری در تقابل با متکلمان، قائل به معرفت اضطراری است و موطن اعطاء این معرفت را عالم ذرّ می‌داند و تأویلات متکلمان امامیه نسبت به آیات و روایات عالم میثاق را نمی‌پذیرد. همچنین وی از جمله کسانی است که عقل را در کسب معارف نیازمند وحی دانسته و با تاویل یا کنار گذاشتن احادیث به صرف نفهمیدن و عدم درک عقلی مخالفت زیادی کرده است. حسن بن سلیمان حلی به تبعیت از محدث ـ متکلمان اراده الهی را یکی از مقدمات فعل الهی دانسته است و برای آن معنای مصدری قائل است. همچنین او تمام امور عالم اعم از خیر و شر را تحت اراده خداوند دانسته و برخلاف متکلمان که اراده الهی را فقط شامل طاعات می‌دانستند، معتقد است که معاصی و گناهان نیز تحت اراده الهی قرار می‌گیرند؛ اما خداوند نسبت به وقوع آنها راضی نیست ولی از انجام آنها ممانعت نمی‌کند. ابن‌حلی برخلاف متکلمان که علم الهی نسبت به همه امور را لازمه امامت نمی دانستند، با نقل روایاتی ثابت می‌کند که علم ائمه منحصر به شریعت و احکام دین نیست؛ بلکه جهات مختلفی را دربر می-گیرد. وی در کتاب المحتضر تأویلات شیخ مفید در موضوع حضور جسمانی معصومین بر بالین محتضر و رؤیت ایشان توسط محتضر را نقد کرده و با ذکر دلایل متعددی ثابت می‌کند که حضور معصومین در هنگام مرگ محال عقلی نیست و محتضر با چشم خود آنها را مشاهده می‌کند. همچنین او در کتاب تفضیل الائمه به اثبات برتری و فضیلت ائمه نسبت به جمیع پیامبران(غیر از پیامبر خاتم) پرداخته است و با رد نظریه شیخ مفید و شیخ طوسی، ملاک‌های متعددی در در بحث برتری ائمه بر انبیاء مطرح نموده است.

از مهمترین و اساسی ترین بنیادهایی که در مکتب معارفی میرزا مهدی اصفهانی بر آن تأکید شده و بر اساس آن بسیاری از مباحث از جمله مسئله وجود و ماهیت، خلقت، علم بلا معلوم، جبر و اختیار، معرفت و مسائلی دیگر ساخته و نظریه پردازی شده است، مسئله وجود عالم و یا عوالم مختلف ذر، طینت اولیه، اشباح و اظله، خلقت ارواح پیش از ابدان و تفسیر خلقت بر اساس این باورهاست. مستند میرزای اصفهانی در مورد این مسائل طبعاً احادیث است و البته احادیثی که متضمن بحث درباره این گونه باورها و مسائلند عموماً در آثار اصلی و معتبر حدیثی شیعی نیامده و یا اگر هم نقل شده بسیار جنبه حاشیه ای در این کتابها، مانند کتاب کافی کلینی دارند. این احادیث معمولاً در آثاری با گرایشات باطنی و یا غالیانه نقل شده و بعدها هم به ویژه شخصی با گرایشهای غالیانه مانند حسن بن سلیمان حلی در آثارش به انتشار این دست احادیث همت کرد. راویان این دست احادیث عموماً در کتابهای رجالی شیعه امامیه به داشتن گرایشات باطنی و غالیانه شهرت دارند...

المجموعة الحديثية ، معروف به «مختصر بصائر الدرجات» تألیف ابومحمد حسن بن سلیمان حلی (زنده در 802ق)، از جمله آثار ارزشمند حدیثی است. «بصائر الدرجات» نوشته سعد بن عبدالله اشعری قمی (متوفی 299/ 301ق) است. در این اثر همچنین «رسالة الرجعة و الرد علی أهل البدعة» و «رسالة أحاديث الذر» نیز آمده است. تحقیق کتاب به قلم مشتاق صالح مظفر نوشته شده است. کتاب مشتمل بر مقدمه ناشر، مقدمه محقق و دو بخش است. در بخش اول در ضمن ابواب مختلفی فضائل اهل‎بیت(ع) از بصائر انتخاب شده است. در باب دوم نیز احادیث مختلفی از منابع مختلف گزینش شده و با ذکر عنوان و گاه بدون ذکر عنوان ارائه شده‎ است. پس از آن، دو رساله مذکور آمده است. احادیث این اثر از منابع شیعه مانند: «بصائر الدرجات» اشعری و صفار، کافی، کمال‎الدین، خصال، توحید، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، من لا‌يحضره الفقيه و مانند آن گردآوری شده است