جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشه سلفی‌گری در تاریخ اسلام فعال‌ترین رهیافت فکری و ذهنی است که کل تاریخ اسلام را تحت تاثیر قرار داده است. این پژوهش با استفاده از الگوی تحلیل گفتمان، اندیشه سلفی‌گری و جنبش‌های سلفی را با تکیه بر سه دوره تاریخی اندیشه اهل حدیث با محوریت دوگانه احمد ابن حنبل و ابن‌تیمیه، سلفی‌گری محمد ابن عبدالوهاب و سلفی‌گری در تاریخ معاصر بررسی کرده است. ادعای این پژوهش این است که سلفیه تحت تاثیر متن و روش‌های معیوب تفسیری، زمینه‌های تکفیر و فرقه‌گرایی را در تاریخ اسلام پدید آورده است. یکی از جنبه‌های چالش‌برانگیز سلفیه انتقال جدال فرقه‌ای به حوزه الهیات و فتوا به تکفیر فرقه‌های اسلامی است. در این تحقیق سلفی‌گری به عنوان مفهوم عام در نظر گرفته شده است که طیف وسیعی از وابستگان فکری اهل حدیث مانند پیروان ابوالحسن اشعری، ابن‌تیمیه، محمد ابن عبدالوهاب و سلفیه در تاریخ معاصر را در برمی‌گیرد. به طور کلی سلفی‌گری، الگوی فکری است که با روش متعبدانه به متن مراجعه می‌کند و با عقلانیت اجتهادی – فقهی، کلامی و فلسفی در جدال قرار می‌گیرد. رویکرد ظاهرگرایانه، هر نوع فهم متکثرانه و اجتهادی را از آنان سلب و به دلیل فقدان تسامح در برابر اندیشه‌های مخالف، با خشونت و تکفیر طرد می‌کند.

کتاب «مکتب حقوقی حنبلی و ابن تیمیه»، گزارش ارزشمندی از توسعه فقه حنبلی ارائه می دهند و پارامترهای نظری و مفهومی این سنت را در اختیار خواننده علاقه مند قرار می دهند. این کتاب با مطالعه تعامل پر جنب و جوش و در عین حال بحث برانگیز بین ابن تیمیه و مکتب حقوقی حنبلی، ارزیابی می کند که این رابطه تا چه حد یک تضاد یا آشتی بوده است. نویسنده به بررسی دقیق موضوعات زیر می پردازد: قدرت کمک های پیشینیان مرتبط با احمد بن حنبل به این مدرسه ساختارهای زمینه ای که توسعه سنت را شکل دادند مترادف روش شناسی و ادبیات در مکتب کلاسیک نحوه برخورد ابن تیمیه با سنت حنبلی تأثیر اندیشه او بر بیان بعدی آموزه های حقوقی مدرسه و مبانی نظری آن کمکی که این مکتب به طور کلی در ترکیب قوانین اسلامی انجام داده است. این کتاب با ارائه مطالب مقدماتی به مکتب حقوقی حنبلی، یک اثر مرجع حیاتی برای کسانی است که به حقوق اسلامی، تاریخ سنت حنبلی و مشاهیر اصلی آن علاقه دارند.

ابن‌تیمیه با پذیرش تأویل به عنوان یکی از شیوه‌های نقلی فهم دین، آن را به معنای حقیقت خارجی می‌داند و معانی‌ای همچون بازگرداندن لفظ از معنای ظاهری را تأویل کلامی خوانده و رد کرده و به مخالفان نسبت می‌دهد. وی با ادعای اتفاق صحابه نسبت به معنای منتخب خود و رد تأویل آیات صفات، به ستیز با تأویلی برمی‌خیزد که با نگاهش متفاوت است و در این مسیر همه توان خود را به کار می‌گیرد و به نقد استناد قرآنی قائلان به تأویل نیز می‌پردازد. این نوشتار با روش توصیفی، تحلیلی، پس از تبیین نگاه ابن‌تیمیه، به نقد علمی نگرش او می‌پردازد. در نقد، نخست تأویل را اصطلاحی قرآنی، روایی می‌شمرد که معنای علمی آن با تفسیر متفاوت و در برابر ظاهر قرار می‌گیرد و در دو سطح توجیه متشابه یا بیان بطن معنا می‌شود؛ سپس با بهره‌گیری از استشهاد قرآنی، از صحت تأویل سخن می‌گوید؛ حادث بودن تأویل را خرده‌گیری غیر علمی و اشکال‌تراشی بی‌اساس می‌شمارد و اندیشه تحریم سئوال از کیفیت را با پنج نکته پاسخ می‌دهد. همچنین پیامد‌های بسیاری برای تأویل‌گریزی می‌شمارد و در پایان تناقضات ادعاهای ابن‌تیمیه و کاربست تأویل در آثار او را گوشزد می‌کند و اعتراف‌های وی به تأویل را در کنار نقد علمای سلف بر تأویل‌گریزی وی بازگو می‌کند و هجمه‌های او در قالب تهمت‌پراکنی و تخریب مخالفان با برچسب وارداتی خواندن شبهات را فرار به جلو برای فرار از پاسخ قانع‌کننده می‌داند و اینگونه تزلزل و بطلان دیدگاه تأویل‌گریزانه ابن تیمیه را بر همگان، به ویژه حق‌جویان غیر محقق و مقلد سلفیه می‌نماید.

بحث تأثیرگذاری عقاید یهودی در جامعه مسلمانان موضوعی است که از همان عصر صحابه با نام اسرائیلیات وجود داشته است. سلفیان ابن‌تیمیه گرا یکی از فرقه‌های تأثیرگذار معاصر هستند و ابن تیمیه نقش مؤثری در شکل‌گیری سلفیان داشته است. هدف این پژوهش پاسخ به این سؤال است که آیا خداشناسی تشبیهی سلفیان تأثیری از خداشناسی تجسیمی یهودیان گرفته است؟ یهودیان چه نقشی در شکل‌گیری خداشناسی سلفیان داشته‌اند؟ فرضیه پژوهش این است که‌اندیشه تشبیهی سلفیان متأثر از نفوذ فرهنگی یهودیان بوده و باور تشبیهی یک باور وارداتی به جهان اسلام است تا یک عقیده اصیل اسلامی. پژوهش حاضر با روشی اسنادی، تحلیلی تطبیقی در پی اثبات این فرضیه به شباهت‌ها و شواهد و اعترافاتی از تأثیرپذیری خداشناسی تجسیمی سلفیان از یهودیان دست‌یافته است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که اولاً تفسیر قطعی تأویل‌گرایانه از عقاید و باورهای یهود در بابصفات خبری خداوند ناصحیح است. ثانیاً وجه مشترک باور تجسیمی سلفیان و یهودیان این تصور را ایجاد می‌کند که خداشناسی تجسیمی سلفیان در قالب پذیرش اسرائیلیات منبعث و متأثر از خداشناسی تشبیهی یهودیان بوده است. ثالثاً این همگرایی نظری می‌تواند موجب نوعی همگرایی عملی میان سلفیان تکفیری با یهودیان صهیونیزم باشد.