جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیات صفات بخشی از متشابهات قرآن به شمار می روند. مسلمانان در برابر این آیات دیدگاه های مختلفی دارند، در واقع در این باره سه نظر عمده وجود دارد: تشبیه، تفویض و تأویل. تشبیه همانند ساختن خداوند در ذات یا صفات به مخلوقات و اسناد صفات خلق به خالق است. تفویض آن است که معنای صفات خبریه خداوند متعال برای ما معلوم نیست و لذا مسأله را بایستی به خداوند متعال تفویض و در این باره سکوت کرد. تأویل، تفسیر این آیات مطابق با شأن خداوند باری تعالی است گرچه با ظهور ابتدایی الفاظ مخالف باشد. اهل حدیث به شدت از تأویل این آیات و احادیث مشابه آن اجتناب کرده و به ناچار به تشبیه یا تفویض رو آورده اند. در این مقاله نشان داده ایم تأویل ضرورتی است که نه تنها امامان شیعه که جمعی از صحابه، تابعان و حتی برخی از بزرگان اصحاب حدیث نیز با بهره گیری از آن به تفسیر و تبیین آیات پرداخته اند.

در این اثر مولف از موضع سلفی به نقد آثار و دیدگاه عقل گرایان معاصر جهان عرب پرداخته است.

توحید عبادی از مهم‌ترین و بلکه اساسی‌ترین مراحل توحید است که مفهوم و مصادیق آن مورد نزاع شیعه و وهابیت قرار گرفته است. گرچه اصل این مسأله مورد اعتقاد و اتفاق همه مسلمانان است؛ اما به جهت اختلافاتی که بین شیعه و وهابیت بر سر مرزهای توحید و شرک در عبادت وجود دارد، و به جهت دیدگاه خاص آنان در مورد ملاک و معیار عبادت، تهمت‌ها و موضع‌گیری‌های شدیدی از سوی آنان متوجه شیعه شده است. ریشه این اختلافات درون دینی، به فهم‌های متفاوت از مسأله توحید و شرک عبادی برمی‌گردد.بیان معنای صحیح عبادت و تبیین دقیق مفهوم و مرز توحید و شرک به همراه ادله آن از آیات و روایات و پاسخ صحیح به شبهات وهابیت، گام مهمی در رفع این اتهامات و اثبات حقانیت دیدگاه شیعه به شمار می‌آید.توحید در عبادت از اقسام توحید عملی به شمار می‌آید. جایگاه مهم این مسأله موجب شده است که قرآن کریم آیات بی‌شماری را در این باره بیان نموده و اصل اعتقادی توحید را با رویکرد یگانه‌پرستی، معرفی و تبیین نمایددر این تحقیق سعی شده از منابع مختلف و اصلی شیعه و وهابیت استفاده شود. در نظرات وهابیت به کتاب‌های اصلی آنان از جمله برخی از آثار ابن‌تیمیه که خود پیشوای اول آنان است مراجعه و استناد شده است. در مورد نظرات و پاسخ‌های شیعه نیز به تألیفات بزرگانی که در این مباحث صاحب آثار ارزشمندی بوده‌اند، مراجعه شده است.در این مجال روشن می‌گردد که خضوع و خشوعی عبادت است که تنها برای خدا باشد.یعنی اگر کسی در پیشگاه خداوند سبحان کرنش کند، عبادت او نموده است و اگر برای غیر خدا خضوع کند، غیر خدا را پرستیده و مشرک خواهد بود. در نقطه مقابل، خضوع و کرنشی که از چنین باوری سرچشمه نگرفته، هرچند همراه با نهایت احترام باشد، مادامی که قرین با اعتقاد به خدایی و پروردگاری او نباشد، شرک و پرستش آن موجود نیست.همچنین روشن می گردد که وهابیت به علت برداشت‌های غلطی که از مفاهیم توحید و شرک می‌کند، بسیاری از اعمال و عقاید شیعیان را شرک می شمرد. اما شیعه با تعیین حد و مرز واقعی توحید و شرک ثابت می‌کند که نه تنها مشرک نیست، بلکه اعتقادات و اعمالش عین توحید است. پس اعتقادات خاص یا برخی اعمالی که شیعیان انجام می‌دهند، آنها را به ورطه شرک در عبادت نمی‌کشاند.

کتاب الدرة المضیة فی الرد علی ابن تیمیة توسط ابی الحسن تقی الدین علی بن عبدالکافی السبکی الکبیر به رشته تحریر در آمده است. ابن تیمیه به عنوان یکی از اصلی ترین بنیانگذاران وهابیت، همواره از سوی دانشمندان مورد نقد قرار داشته و علمای مذاهب مختلف در نقد وی کتابهایی تالیف کرده اند. برخي از شخصيتهاي بزرگ اهل سنت و معاصر ابن تيميه مطالب وي را به نقد کشيده و برخي ديگر کتابهايي مستقل در بطلان نظريات او تأليف کرده اند، مؤلف این اثر که از بزرگان شافعی است ابن تیمیه را تکفیر نموده و دو کتاب در نقد و رد او نوشته که اثر حاضر از آن جمله است و دیگری شفاء السقام في زيارة خير الأنام را می باشد. مؤلف در اثر حاضر درصدد است تا بدعتها و انحرافاتی که ابن تیمیه در اصول عقائد آورده را نقد نموده و ردیاتی بر آن لحاظ نماید. مؤلف در این اثر و در کل تصنیفاتش در این مجلد به نقد و رد ابن تیمیه و آراء و نظرات شاذ او در مسئله طلاق و تعلیق و نفی خلود در جهنم و مسائلی از این قبیل پرداخته است. این کتاب شامل مطلع و سه فصل می باشد. فصول آن به ترتیب عبارت می باشد از: در فصل اول به حکم تعلیق طلاق پرداخته است. در فصل دوم کلام اجمالی که دفع می کند تلبیس و فریب ابن تیمیه را و به بیان خطر در گرفتن و اخذ کردن غیر مجتهد و عامی به عمومات و اطلاقات وارده در قرآن و سنت نبوی (ص) اشاره دارد. در فصل سوم به نقد و رد تمسک ابن تیمیه به دو آیه ( بما عقدتم الایمان ) و ( عرضة لایمانکم ) می پردازد. و در ادامه این اثر، کتب تصنیف شده ای چون: نقد الإجتماع و الإفتراق فی مسائل الإیمان و الطلاق، می باشد. و النظر المحقق فی الحلف بالطلاق المعلق، آمده. و الإعتبار ببقاء الجنة و النار ذکر شده است. مؤلف پس از بررسی عقائد انحرافی و بدعت گونه ابن تیمیه و همچنین آراء و نظرات شاذ او در اجتماع و افتراق در مسئل ایمان و قسم به طلاق تعلیقی و نفی خلود در آتش جهنم به این نتیجه که به نقد و رد این نظرات شاذ بپردازد، رسیده است.

آلوسى در ديباچه اثر خود، انگيزه نگارش آن را مطالعه انتقادات هيتمى درباره ابن تيميه و پاسخ بدان‌ها عنوان كرده است وى در ابتداى كتاب چكيده‌اى از انتقادات هيتمى به ابن تيميه را درج كرده و در مقام پاسخگويى به او، زندگى‌نامه مادحانه و تمجيدآميزى از ابن تيميه را با استناد به منابع گوناگونى چون ذهبى، ابن كثير، سيوطى، ابن حجر عسقلانى و ابن الوردى نگاشته است. در ادامه، او با همان نگاه تكريم‌آميز و محترمانه، جملاتى را درباره زندگى و شرح حال علمايى چون تقى‌الدين و تاج‌الدين سبكى و ابن جماعه آورده است؛ ايشان علمايى هستند كه هيتمى از آنان به‌عنوان منتقدان آراى ابن تيميه نام برده، سخنان تند خويش را به آراى آنها مستند ساخته است، سپس آلوسى نهايت احترام و تواضع را نسبت به مقام علمى و جايگاه ابن حجر هيتمى ابراز مى‌دارد. آلوسى براى توضيح بهتر افكار ابن تيميه، سلسله شاگردان او را برشمرده، علماى مشهور اين سلسله و آثار شاخص‌شان را نام برده است. نكته بسيار شايان توجه اينكه: آلوسى در عين نام بردن از افرادى چون على القارى الهروى، ابراهيم الكورانى، محمدبن على الشوكانى، على السويدى، ابوالثناء آلوسى، ولى‌اللّه دهلوى و صديق حسن‌خان هندى، هيچ نامى از «محمد بن عبدالوهاب» نمى‌برد. اين عمل آلوسى با توجه به شهرت همه‌گير ابن عبدالوهاب و نهضت سعودى - وهابى او در زمان نگارش كتاب، عملى از روى قصد و نيتى خاص به نظر مى‌رسد. در توضيح بايد گفت: هم‌زمان با اهميت يافتن حركت سعودى - وهابى از جنبه سياسى در سال‌هاى پايانى قرن نوزدهم، آلوسى به‌شدت از همراهى با عقايد وهابيان پرهيز كرد. دليل اين امتناع او در رساله‌اش به‌خوبى پيداست؛ چراكه او ابن عبدالوهاب را شاگرد ابن تيميه ندانسته است. البته باتوجه به فضاى سياسى آن زمان، او هيچ‌گاه اين عقيده خود را علناً بيان نكرد. اولين اشكال هيتمى به ابن تيميه، نگاه خاص او درباره تكريم و احترام به صحابه پيامبر بود كه آلوسى در پى پاسخ به آن برآمده است. او مى‌گويد ابن تيميه هم مانند تمام فقهاى بزرگ اهل سنت، احترام خاصى براى صحابه پيامبر قائل بود و آنها را بر تابعين و نسل‌هاى پسينى مسلمين ترجيح مى‌داد، اما اعتقادى به معصوميت و خطاناپذيرى ايشان نداشت آلوسى سپس با اشاره به اينكه شاذلى پيروان خويش را مجاز كرده بود كه با شفاعت جستن از نام او، به درگاه خداوند دعا كنند (كه در فقه اهل سنت عملى غير قابل قبول است)، توضيح بسيار كامل و زيركانه‌اى از دريافت‌هاى گوناگون نظريه وحدت وجود ابن عربى ارائه كرده است. با وجود اين، آلوسى اعتراف مى‌كند خود را منتقد افكار ابن عربى نمى‌داند؛ چراكه از هراس گمراهى از صراط مستقيم و شريعت، هيچ‌گاه آثار او را مطالعه نكرده است. آلوسى با پذيرش پيچيدگى و دشوارى تفسير آراى متصوفه‌اى مانند ابن عربى از طريق شريعت، مى‌كوشد خواننده اثر خويش را قانع سازد كه هركس در اعلان رسمى آراى خويش در ميان مسلمين، بايد مراقب كج‌فهمى‌هاى احتمالى آن نيز باشد و در نهايت بايد گفت: نمى‌توان مقولات متصوفه را با ابزار فقه به دو بخش قابل قبول و غير آن تقسيم كرد؛ چه، اين كار امكان‌پذير نخواهد بود. آلوسى با اين استدلال مى‌كوشد از آراى ابن تيميه دفاع كند. با وجود اين، آلوسى روش متفاوتى در دفاع از ابن تيميه اتخاذ كرد. او به‌جاى دفاع از آراى ابن تيميه در رد تصوف، به سراغ ديگر مخالفان تصوف در طول تاريخ رفت و از طريق انتساب نابجاى آراى آنها به ابن تيميه، تلاش كرد وى را از اتهامات مبرا سازد. وى در ادامه توجيه رديه‌نگاران بر تصوف، مخالفت ابن تيميه با فلسفه، عرفان و تصوف را متأثر از مواضع غزالى درباره تكفير فلاسفه دانسته است. بخش اعظم كتاب جلاءالعينين، به پاسخ اشكالات و شبهات فقهى و كلامى هيتمى بر آراى ابن تيميه اختصاص يافته است. او در جواب اين انتقاد هيتمى، كه ابن تيميه با صدور احكام و آراى فقهى خاص، اتفاق آراى جامعه اسلامى را خدشه‌دار كرده و باعث نفاق در ميان آنان شده است، به سراغ دو مفهوم اجتهاد و تقليد در فقه اسلامى رفته است. او پس از اثبات اهميت و لزوم اجتهاد در امور فقهى، كوشيده است آراى خاص ابن تيميه را مانند فتاواى ديگر فقها و يا حتى برخى صحابه پيامبر كه نظراتشان با هم متفاوت بود، امرى طبيعى و يكى از مصاديق اجتهاد برشمرد. او در جاى ديگرى، ضمن تأكيد بر التزام و پايبندى به مكتب فقهى حنفى، موافقت خود را با آراى ابن تيميه در باب اجتهاد مطرح مى‌كند. بخش مهم ديگر كتاب، به پاسخ شبهاتى كه به نظريات خاص ابن تيميه درباره صفات خداوند و پيامبر وارد شده، اختصاص پيدا كرده است. بحث صفات الهى و جايگاه پيامبر در الهيات و انديشه اسلامى، سابقه‌اى به اندازه تاريخ اسلام دارد و همين موضوع، منشأ اختلافات و تنوع عقايد بسيارى شده است. نوع سوگيرى ابن تيميه كه بعدها با نام انديشه سلفى از ديگران متمايز شد، از همان ابتدا به‌شدت مورد هجمه و انتقاد شديد علماى اشعرى و نيز متصوفه قرار گرفت. انتقادات هيتمى نيز در حقيقت گزارشى برآمده از مجادلات كلامى - فقهى علماى قرن چهاردهم اسلام در اين باب است. آلوسى در پاسخ اين شبهات، دست به ارائه تاريخچه نسبتاً مطوّلى از مجادلات كلامى ميان مسلمانان مى‌زند و براى مثال به مجادلاتى كه ميان اهل سنت و معتزله، يا ابن حنبل و مخالفانش روى داد، اشاراتى مى‌كند. او در اين باره به ديدگاه‌هاى ابن حنبل، ابن تيميه و ديگر سلفيان پيرو آنها در باب عدم مخلوق بودن قرآن اشاره كرده، شبهات را پاسخ مى‌گويد. آلوسى تا اين نقطه از كتابش، هيچ اشاره‌اى به نظرهاى مهم و مناقشه‌برانگيز ابن تيميه درباره عصمت پيامبران و شفاعت ايشان و تكليف زائران قبر ايشان نكرده است؛ درحالى‌كه اين سه موضوع، اصلى‌ترين موضوعات رديه هيتمى بر ابن تيميه را شامل مى‌شوند. آلوسى درباره معصوميت پيامبر، آن را يكى از مهم‌ترين مسائل مورد مناقشه در طول تاريخ فكر و فرهنگ اسلامى مى‌داند. آلوسى در اين باره از ارائه نظر صريح خود پرهيز كرده، در ضمن به‌جاى پاسخ به شبهات و اشكالات اساسى هيتمى به ابن تيميه كه معتقد به عدم معصوميت پيامبر(ص) در زندگى عادى‌اش بود، به ارائه گزارشى از آراى متفكران بزرگ و متكلمان سرشناسى چون غزالى، اسفراينى، عامدى، تفتازانى و ديگران پرداخته است كه مجادلات و مباحثات بر سر عصمت پيامبر را به‌هيچ‌وجه مستحق اتهامات قضايى و جزايى ندانسته اند؛ بدين ترتيب آلوسى نه تنها در اين زمينه مهم از ارائه پاسخى در دفاع از ابن تيميه طفره رفته، بلكه ضمن پذيرش اين اتهام عليه ابن تيميه، با استناد به اقوال فقهاى مورد اشاره، بر آن است كه شايسته نيست معتقدان و قائلان به عدم عصمت پيامبر را محاكمه و زندانى نمود. اما درباره توسل و شفاعت‌طلبى از پيامبر، بحث‌هاى بيشتر و مفصل‌ترى شكل گرفته است. آلوسى در اين ميان باز هم كاملاً از آراى ابن تيميه دفاع نكرده است. ابن تيميه با توسل به پيامبر براى دخالت در امر الهى مخالف بود. اين در حالى است كه ابن تيميه به منبع اصلى اين مسئله و استنادات آن كه از احاديث برآمده، توجه چندانى نكرده است. آلوسى در تبيين بهتر مسئله، عقايد مخالفان و موافقان توسل را شرح داده است، اما اصلى‌ترين منبع او در اين زمينه كتاب العقد الثمين نوشته شيخ على السويدى، استاد سلفى پدرش بوده است. سويدى نيز مانند هر سلفى ديگرى به آياتى از قرآن اشاره مى‌كند كه در آنها خداوند تنها مرجع درخواست و استغاثه دانسته شده و شريك جستن در توحيد الهى، نوعى شرك محسوب مى‌شود. او سپس با ارجاع به كتاب «الاقتداء الصراط المستقيم» ابن تيميه، مرگ پيامبر را حتمى‌دانسته، آنان كه مرگ او را خروج از حالت مادى و حلول در قالب غير مادى مى‌دانند، گمراه و نادان برشمرده است. آلوسى به‌خوبى از اهميت و حساسيت سخن گفتن از پيامبر(ص) و زندگى او باخبر بود و به همين دليل، بحث مختصر خويش را در اين باب، با موضعى مصالحه‌آميز به اتمام رسانده است. آخرين شبهه مربوط به پيامبر(ص)، بحث زيارت قبر ايشان است. برداشت ابن تيميه از اين حديث، منع مسلمانان از اجراى مراسم و تشريفات مذهبى، از جمله زيارت است و تنها در اين ميان سه مسجد مستثنا شده‌اند؛ با اين استدلال كه زيارت آنها در بطن انجام فريضه واجب حج نهفته است. آلوسى در پايان مجدداً به ابن تيميه و هيتمى به دليل ارزش و جايگاه علمى و فقهى آنها احترام گذارده، تأكيد كرده است قصد از نگارش اين رساله، رد ديدگاه‌هاى شخصى و پيروزى بر آراى ديگرى نيست و تنها مقصود، ارائه توضيح بيشتر و تبيين بهتر مسائل است

اينجانب سيد محمد تقي حسيني ورجاني متولد 1332‏ ‏, اهل ورجان قم هستم و بيش از سي سال است با عقايد وهابيت و تفكرات به اصطلاح قرآنيان در ايران آ‌شنايي كامل دارم . من با نوشته هاي ابن تيميه ، محمد بن عبدالوهاب ، خرقانی , شريعت سنگلجي و میرزا يوسف شعار كاملا آشنا بوده و با افرادي چون حيدرعلي قلمداران ‏، سید ابوالفضل برقعي ، مصطفي طباطبائي كه امروزه شما اسامي آنها را به عنوان مبلغين وهابيت در ايران مي شنويد و نوشته هاي آنها را می خوانيد ، زندگي كرده ام. با آنان گفتگوهاي حضوري داشته و از عمق نظريات آنها مطلع هستم و حتي در اواخر عمر بعضي از آنها ,‏ در كنار آنان بوده ام. مخصوصا اينجانب با آقاي مصطفي طباطبائي كه امروزه يكي از مبلغين انديشه وهابيت در ايران مي باشد ، حدود 25 سال رفاقت و بحث و مناظره علمي داشته ام. بعد ازساليان متمادي تحقيقات و بررسيهاي علمي و بحث و مناظره با ديگران ، كم كم به برخی از اعتقاداتم تا آنروز شک كرده و به تدریج با بررسی های عمیق تر اشتباهات خودم پي بردم و این شک تبدیل به يقين شد و مجددا به درستی بعضي از افكار گذشته خودم و حقانيت امامت شيعه واقف شدم و اين لطف خدا بود که شامل حال من شد. قران و متواترات روايي و تاريخي بر انحرافات و تناقضات آشكاري در گفته ها و كتابهاي آقايان خرقانی , شريعت سنگلجي , شعار , قلمداران , برقعي , طباطبايي و ديگرانی که پیرو اين مشرب فكري می باشند , دلالت دارد . به هر حال به دليل 30 سال همراهی با روش فكري به اصطلاح قرآنیان که اشتراکات وسیعی با دیدگاه های وهابيت دارد ، كاملا با افكار و آثار آقاي قلمداران و برقعي و طباطبايي و پیروان اين گروه اشنا هستم و با توجه به اینکه خودم سال ها با آنها همفکر بوده و بعد از آن متحول شده ام ، لذا مطالبي را كه در این وبلاگ به نظر شما می رسانم كاملا با دليل و برهان است و اگر كسي طالب حقیقت باشد مي توانم مستندات مربوطه را ارائه داده و پاسخگوي تمامي سوالات شما در این زمينه باشم . اينجانب در نظر دارم مشروح خاطرات و نقد های علمی خود را به صورت سلسله مقالات پيوسته در اين وبلاگ ارائه نمایم .

اندیشه رویت از دیرباز در دین یهود مطرح بوده و سپس این بحث به حوزه اندیشه دین اسلام نیز سرایت نمود و مورد اختلاف متفکرین اسلام واقع شد. مشکل اصلی این است که آیا خداوند دارای جهت و مکان است یا خیر؟ مجسمه قائلند خدا جسم است و صورت و هیئت دارد و حرکت میکند. مشبهه و کرامیه نیز خدا را دارای جسم میدانند . اما نه مانند اجسام حادث، دست، چشم و وجه داشتن را به صورت حقیقی به او نسبت میدهند. و میگویند خداوند دارای جهت است و استواء‌بر عرش دارد و بر بالای عرش است عده ای همین را دال بر امکان رویت گرفته اند. اشاعره رویت خداوند را در آخرت جایز شمرده اند و برای خدا دست وجه و چشم قائلند اما بدون کیفیت و برای مدعای خویش به برخی آیات و روایات تمسک جسته اند. فخر رازی که از متفکران اشعری است در این مساله به اسلاف خویش اقتدا نموده و قائل به امکان رویت خداوند درآخرت است. سلفیه معتقدند خدا دارای جهت بوده و در دنیا امکان رویت خداوند وجود دارد. ابن تیمیه هم به امکان رویت خداوند در دنیا معتقد است. پیروان مکتب تشیع از جمله خواجه نصیر الدین طوسی خداوند را منزه از این امور دانسته و معتقدند دیدن خداوند به چشم سر و دریافت به قوه عقل، برای احدی ممکن نیست. چشم عقل نیرومند تر از چشم سر است و انسان با چشم عقل چیزی هایی را می بیند که با چشم سر قادر به دیدن آنها نیست و به طریق اولی ادراک بصری با آن همه ضعفی که دارد. ممکن نخواهد بود. اما آنچه در احادیث ماثوره در باره لقاء پروردگار آمده است عنایت به صفای باطن و دست یافتن به ضمیری تورانی برای تماشای جمال حق به چشم دل است. در این نوشتار با دلائل منطق، عقلی و نقلی دیدگاه رازی و ابن تیمیه نفی و دیدگاه خواجه نصیرالدین طوسی اثبات شده است.