جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این کتاب، جوابات اهل الموصل فی العدد و الرؤیة، تالیف شیخ مفید، محمد بن محمد بن نعمان، از متکلمین و فقهای بزرگ شیعه (۳۳۶- ۴۱۳ هجری) است. شیخ مفید در این کتاب ثبوت هلال ماه رمضان را بررسی نموده و در آن، ماه رمضان را با دیدن هلال ثابت می‌ داند، که ممکن است هر ماه ۲۹ یا ۳۰ روز باشد؛ به خلاف برخی که آن را فقط ۳۰ روز می‌ دانند. کتاب حاضر بسیار مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار گرفته و در بسیاری از منابع فقهی و روایی و رجالی به آن استناد شده و از آن نقل نموده‌ اند.

«بدائع الدرر في قاعدة نفي الضرر» تأليف روح‌ الله خمينى (ره)، رساله‌ اى است پيرامون قاعده نفى ضرر كه به زبان عربى و در سال 1368 ق، نوشته شده است. پيرامون اهميت اين اثر، بايد به اين نكته اشاره نمود كه «قاعده لا ضرر» در زمره آن دسته از قواعد فقهيه است كه مورد عنايت ويژه فقيهان بوده و هماره درباره آن، افزون بر كتاب‌ هاى ويژه قواعد فقهيه و منابع اصولى، رساله‌ هاى مستقلى نگاشته شده است كه اثر حاضر، از جمله آنها بوده و دقت، ژرفايى و نوآورى امام (ره) در اين رساله ارزشمند، چهره ممتازى به آن بخشيده است. در مقدمه محقق، ضمن اشاره به گوشه‌ هايى از زندگانى امام خمينى (ره) و توضيح «قاعده لا ضرر» اقدامات تحقيقى صورت‌ گرفته در كتاب را تشريح كرده است. امام (ره) در فصل اول، قاطعانه به صدور اين جمله از معصوم (ع) در ضمن روايات حكم مى‌ كند، اما صدور آن را بطور مستقل از معصوم (ع) مورد ترديد و اشكال قرار مى‌ دهد و بر مرحوم نائينى كه مدعى است اين جمله افزون بر اين كه در ضمن روايات وارد شده، مستقلا نيز از معصوم (ع) صادر شده است، خرده مى‌ گيرد. امام (ره) فصل دوم را به بيان و بررسى اشكالاتى كه ورود اين جمله در ذيل روايات «شفعه و منع فضول الماء» به دنبال مى‌ آورد، پرداخته است. در فصل سوم، امام (ره) وارد نشدن «لا ضرر» را در ذيل اين دو قضيه با دليلى ابتكارى مى‌ پذيرد و در فصل چهارم، به تفسير و توضيح كلمه «في الإسلام» و كلمه «على مؤمن» پرداخته و احاديث معتبر را خالى از كلمه «في الإسلام» مى‌ داند. در پايان اين فصل نيز مطالبى درباره كلمه «على مؤمن» از مرحوم نائينى نقل و نقد شده است. امام (ره) در فصل ششم، به اساسى‌ ترين بحث «قاعده لا ضرر»؛ يعنى بررسى معناى كل جمله «لا ضرر و لا ضرار» مى‌ پردازد و سه نظريه اصلى را در اين‌ باره به‌ دقت و با تفصيل مورد پژوهش قرار مى‌ دهد. وى در فصل نهم، نظريه خود را درباره روايت مطرح كرده و براى توضيح آن، مقدمه‌ اى بيان مى‌ كند و آن اينكه پيامبر (ص) داراى سه مقام و منصب است.

«ألفُصولُ المُهمّة فی أُصولِ الأئمّة (تکملةُ الوَسائل)» از تألیفات شیخ حر عاملی صاحب «وسائل الشیعة» می‌ باشد که در قرن یازدهم هجری به زبان عربی تألیف شده است. مؤلف، اصول کلی برگرفته از روایات را که هر مسلمانی باید بداند و به آن ها باور داشته باشد و به آن ها عمل کند را گرد آورده است. در این اثر ۳۱۹۴ روایت وجود دارد که در پنج بخش سامان داده شده است. کتاب، در سه جلد است: جلد اول؛ بعد از مقدمات محقق و مؤلف به اصول دین و اصول فقه پرداخته است. جلد دوم؛ در فروع فقه می‌ باشد. جلد سوم؛ ابواب کلیات متعلق به طب و نیز نوادر کلیات. ابواب پنج گانه کتاب شامل موضوعات اصول دین، اصول فقه، فروع فقه، طب و نوادر کلیات می‌ باشد. 1- ابواب متعلق به اصول دین: صد و بیست باب در مورد اصول دین و اعتقادات بیان شده که مؤلف ابتدا اسامی این ابواب را ذکر کرده سپس وارد بیان آنها می‌شود. 2- ابواب متعلق به اصول فقه: در مورد اصول فقه هم هشتاد و شش باب تبیین گردیده است. مؤلف در این باب به روایاتی که این مضامین را می‌ رسانند و غالبا روایات مشهوری هستند اشاره کرده است. 3- ابواب متعلق به فروع فقه: ابواب چهل و شش‌گانه فقهی موضوع دیگر بخش کتاب است که هر یک از آنها نیز دارای فروعاتی می‌باشد. روایات این بخش، همه از وسائل الشیعه انتخاب شده است. 4- ابواب متعلق به طب: در بخش طب ۱۴۱ باب وجود دارد. 5- ابواب نوادر کلیات: نوادر کلیات نام آخرین بخش کتاب است که دارای صد و سی و هشت باب می‌ باشد.

كتاب «الاستصحاب» اثر آيت الله روح‌ الله موسوی خ‍م‍ی‍ن‍ی‌ (قدس سره)، به زبان عربى و درباره يكى از كاربردى‌ ترين بحث‌ هاى اصول عمليه علم اصول فقه است كه دسته‌ اى از انديشمندان اين عرصه، تأليفات مستقلى را به آن اختصاص داده‌ اند. كتاب، مشتمل بر چهار فصل، نه تنبيه، يك خاتمه و دو عنوان كلى «حال ادلة الاستصحاب مع سائر الادلة» و «حال الاستصحاب مع سائر القواعد» است. فصل اول، درباره تعريف استصحاب و بررسى احتمالات مختلف در زمينه اصل عملى يا اصل شرعى بودن يا اماره شرعى يا... بودن استصحاب و از ادله اربعه نبودن آن و بيان ضابطه اصولى بودن يك مسئله و... است. فصل دوم، درباره وضعيت جريان استصحاب در احكام عقلى و بيان اشكالات وارده بر شيخ انصارى و پاسخ آنها و... است. فصل سوم، پيرامون تفصيل بين شك در رافع و شك در مقتضى و ذكر اخبار استصحاب و... است. فصل چهارم، درباره احكام وضعى و تحقيق ماهيت آنها و... است.

«التعادل و الترجیح» تالیف بزرگ اندیشمند عرصه فقه و اصول، مرحوم امام خمینی، بحث از اختلاف و تعارض روایات فقهی با یکدیگر، از مهم‌ ترین مباحث اصولی شمرده شده و از پایه‌ های اجتهاد محسوب می‌ گردد. مقدمات کتاب شامل ۵ مبحث است. مقدمه اول از دلیل عدم تعارض عام و خاص سخن می‌ گوید. پیش فرض اولیه تشخیص تعارض این است که دو حدیث مختلف را در محیط تشریع که شبیه به عرصه قانون گذاری است، در نظر بگیریم. روش خداوند متعال و رسول او صلی‌ الله‌ علیه‌ و‌ آله‌ و سلّم و نیز ائمه علیه‌ السّلام این بوده که قوانین کلی و اصول آن را بیان کرده و استثنائات و قیود و شریط آن را در بسیاری موارد، به شکل مجزا طرح می‌ کند. با توجه به این نکته، عرف، بین عام و خاص تعارضی نمی‌ بیند و جمع بین آن دو را معقول می‌ داند. روایات وارد شده در حل تعارضات بین احادیث، عام و خاص را شامل نمی‌ شود، چرا که بین عام و خاص، از دیدگاه عرفی تعارضی وجود ندارد. در مقدمه سوم، بطلان قاعده اولویت جمع دو روایت متعارض از کنار گذاشتن آنها (الجمع مهما امکن الی من الطرح) اثبات شده است. مقدمه چهارم، نظریه شیخ اعظم انصاری را در مورد خارج بودن مقدم ساختن روایتی که دلالت آن به شکل نص است، از معیار ترجیح به دلالت، به نقد می‌ کشد. ایشان معتقد است که ترجیح به دلالت، منحصر در تعارض ظاهر و اظهر است و دلالت نصی را در بر نمی‌ گیرد. موارد خارج از محدوده روایات ناظر به حل تعارض، در مقدمه پنجم بحث می‌ شود. عناوین نهایی این بخش عبارت‌ اند از: معنای تخییر اصولی، حکم تخییر قاضی و مفتی در عمل خود و مقلدینش، تخییر ابتدایی و استمراری و...

يکی از عرصه هايی که سنت به مفهوم عام و سنت نبوی به مفهوم خاص آن بدان اهتمام ورزيده، عرصه طب و بهداشت تن و روان است. در اين مقاله تلاش بر اين است كه به سوالاتی كه در زمينه اعتبار اين روايات مطرح است، پاسخ داده شود؛ نظير: روايات طبی با توجه به منبع و سند آنها در چه درجه ای از اعتبار قرار دارند؟ با فرض اعتبار منبع و صحت سند روايات طبی، معيار اعتبار آنها چيست؟ به عبارت روشن تر آيا اين دست از روايات را بايد بسان روايات فقهی از روی تعبد پذيرفت يا آن که مبنای پذيرش آنها اثبات پذيری بر اساس دستاوردهای قطعی علم است؟ آيا اساسا عرصه هايی همچون طب و بهداشت در قلمرو دين و رسالت پيامبر اکرم (ص) می گنجد يا نه؟ آيا با توجه به روايات طبی می توان قلمرو دين را تعريف کرد.

شیخ مرتضی انصاری، فقیه و اصولی شیعه اگر چه اثر مستقلی در تفسیر قرآن از خود بر جای نگذاشته، ولی در لابه لای مباحث فقهی و اصولی خود به تفسیر آیات بسیاری پرداخته است که می توان روش تفسیری او را از میان آنها استخراج و عرضه کرد. نامبرده بیش تر به تفسیر آیات الاحکام دست یازیده و لذا روش تفسیر روایی را بیش از روش های دیگر به کار گرفته است. البته بنا بر اقتضای بحث، گاهی از سایر روش های تفسیری نیز بهره جسته است؛ نظیر روش تفسیر اجتهادی، روش تفسیر قرآن به قرآن و روش تفسیر عقلی. به دیگر سخن روش تفسیری شیخ انصاری، جامعی از روش های مختلف است.

دیدگاه امام خمینی (ره) همانند بسیاری از عالمان شیعه، در موضوع حجیت روایات فقهی در مقایسه با روایات غیر فقهی متفاوت است. امام خمینی قائل به حجیت خبر واحد فقهی است و دلیل اصلی خود بر این دیدگاه را که مبتنی بر سیره و بنای عقلاست ارائه کرده و به نقد دلایل دیگر، از جمله دلایل قرآنی، روایی و اجماع می پردازد. در مقابل، برای روایات غیر فقهی اعتباری قائل نیست. هرچند برخی نشانه ها در کلام ایشان، نشان از اعتقاد ایشان به حجیت روایات غیر فقهی نیز دارد، اما تصریحات ایشان در قول به عدم حجیت، غیر قابل انکار و به لحاظ مبنای اصولی صریح تر است، گرچه در مقام عمل، یعنی در تفسیر آیات اعتقادی و معارفی بویژه با گرایش عرفانی، بر این دسته از روایات اعتماد داشته اند.

در عرصه پژوهشهای دینی، احادیث و روایات منقول از ائمه معصومین (علیهم السلام) به صورت «خبر واحد» از مهمترین ادله و مستندات به شمار می رود. چنان که می دانیم بخش قابل توجهی از این روایات، ناظر به احکام غیر فقهی از قبیل مسایل اعتقادی، علوم و معارف قرآنی، امور تاریخی و مانند آنهاست.از سوی دیگر، ظاهر بلکه صریح عبارات برخی از عالمان اسلامی، حجت نبودن خبر واحد در این گونه موارد و اختصاص داشتن اعتبار و حجیت آن به احکام فقهی و تعبدی است.مقاله پیش رو، ضمن نقد و بررسی این دیدگاه و تببین اشکالات آن، بر شمول حجیت خبر واحد و فراگیری اعتبار آن نسبت به موارد یاد شده (غیر از مسایل اعتقادی) تاکید می ورزد و آن را به اثبات می رساند.