جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از مباحث دامنه‌دار در تاریخ تفکر اسلام و شیعه در باب توحید، مسأله اسما و صفات الهی است که شناخت آن، نقطه آغازین معرفت به مقام ربوبی است. در تاریخ تفکر شیعه این مسأله دارای جایگاه والایی در مباحث کلامی بوده و در مدرسه‌‌های کلامی شیعی به آن پرداخته شده است. از مهمترین مدارس کلامی شیعی، مدرسه کلامی کوفه و مدرسه بغداد است که فعالیت کلامی این دو مدرسه از قرن دوم تا قرن پنجم ادامه داشته و روش و میراث فکری این دو مدرسه بر تفکرات شیعه در ادوار بعدی سایه افکنده است. در مدرسه کوفه معارف از منبع وحیانی دریافت و تحلیل گردیده و عرضه آن بر جامعه اسلامی به شکل عمیق صورت گرفته است. این مدرسه دارای متکلمین شاخصی می‌باشد که به دلیل معاصرت با ائمه (علیهم السلام) دارای فعالیت علمی پویا و پر حجم و پر محتوا در باب اسما و صفات الهی بوده و به دلیل تحت تأثیر قرآن بودن و دسترسی به ائمه توانسته‌اند معارف در این زمینه را با تبیین دقیق در فضای کلامی آن روز با رویکرد صحیح عقلانی تحت هدایت ائمه عرضه نمایند و به دلیل مواجه بودن با تفکر تشبیهِ «اهل حدیث» و تعطیلِ «معتزله» به دقایق مساله اسما و صفات پرداخته و از طرفی هم به دلیل عمیق بودن مباحث آنها و سخت بودن فهم و نظریه پردازی در این زمینه باعث اتهام این متکلمین از ناحیه مخالفین به تجسیم و تشبیه و سایر اتهامات گردیده است. در این مدرسه با وجود اصرار و تأکید بر اثبات خالق، توصیف ذات و صفات خدا به دلیل بینونت خالق و مخلوقات و محدودیت‌های فکری بشر و فراعقلی بودن ذات خدا، ناممکن دانسته شده و معرفت احاطی و معرفت بالکنه نسبت به خدا، خارج از دسترس بشر دانسته شده است و این در حالی است که، امکان توصیف خدا با افعال او و وجود معرفت فطری برای بشر در این مدرسه مورد تآکید قرار گرفته و در این راستا معارف بلندی توسط این متکلمین عرضه شده است.از سوی دیگر متکلمین مدرسه بغداد به دلیل فاصله گرفتن از عصر حضور ائمه (علیهم السلام) و قرار گرفتن در دوره تسلط تفکرات مخالفین بر فضای فکری جامعه اسلامی، به عرضه حداقلی معارف مربوط به اسما و صفات اکتفا نموده و این متکلمین به دلیل عدم پذیرش فضای عمومی جامعه علمی و اجتماع متکلمین معتزلی بصره و بغداد و اشاعره در این شهر، وغلبه نظریه اکتسابی بودن معرفت، به طرح اصل اعتقادات پایه از قبیل چند صفت مهم مانند علم و قدرت و حیات در باب صفات الهی اکتفا نموده و به ذکر برخی تقسیمات برای آن صفات بسنده نموده‌اند.این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به دنبال بررسی مبحث اسما و صفات در دو مدرسه کوفه و بغداد می‌باشد تا به نقاط مشترک هر دو مدرسه در این بحث دست یافته و آن را تبیین نماید تا قرائن و ادله استمرار حرکت کلامی شیعه را آشکار نماید.

اسماى الهى به سه قسم تقسیم مى شوند: بعضى به عنوان نام ذات مطرح است نظیر خود کلمه مبارکه ((هو)), که این هویت از آن ذات حکایت مى کند. دسته اى اسم ذات اند نظیر کلمه مبارکه ((الله)) و برخى صفت ذات اند نظیر ((عالم الغیب والشهاده)) و امثالهم, بعضى ها هم صفت فعل اند نظیر ((الملک, السلام, المومن, المهیمن, العزیز, الجبار, المتکبر)) این ها اوصاف فعل اند. دو مرحله از این مراحل سه گانه (مرحله ذات و مرحله صفات ذات) منطقه ممنوعه اند ; یعنى هیچ کس به این دو مقام راه ندارد, چون هم ذات نامحدود است و هم صفات ذات عین ذات اند لذا حتى امیرمومنان على (ع) که خودش مى گوید من تا نبینم عبادت نمى کنم ((افاعبد ما لاإرى)) این دو منطقه را منطقه ممنوعه اعلام کرده است در باره ذات فرمود: ((لا یدرکه بعد الهمم و لا یناله غوص الفتن))و در باره صفات هم فرمود: ((لم یطلع العقول على تحدید صفته و لم یحجبها عن واجب معرفته))پس نه مقام ذات در دسترس فکر احدى است یا شهود کسى است نه کنه وصف را کسى راه مى تواند پیدا کند. خداوند سبحان, هیچ عقلى را بر کنه صفاتش مطلع نکرد, اما: ((و لم یحجبها عن واجب معرفته)) یعنى آن مقدارى که بر عقول معرفتش واجب است آن را محجوب نکرده بلکه آن را مشهود کرده است. پس آن دو منطقه, منطقه ممنوعه است یعنى مقام ذات و صفاتى که عین ذات است.

چکیده: یکی از مهم‌ترین مسئله‌های فلسفی که ذهن انسان با آن رو برو می‌شود، مسئل? «چگونگی تجلّی خداوند در موجودات» است که همواره مورد بحث و توجّه مکاتب فلسفی بوده است. در تبیین این مسئله مکتب مشاء و اشراق و متعالیه نظرات قابل توجهی ارائه نموده‌اند. چنان که مکتب مشاء بر اساس عقول، مکتب اشراق بر اساس نور منبسط و مکتب متعالیه بر اساس مراتب تشکیکی وجود و وحدت شخصی وجود چگونگی تجلّی خداوند در موجودات را تبیین نموده‌اند.پایان نام? حاضر پژوهشی است که در صدد تبیین چگونگی تجلّی خداوند در موجودات در رهیافت فلسفی است که در چهار فصل ارائه می‌شود: فصل اول مفاهیم وکلیات و فصل دوم تبیین بحث تجلّی بر اساس عقول در مکتب مشاء و فصل سوم تبیین بحث تجلّی بر اساس نور منبسط در مکتب اشراق و فصل چهارم تبیین بحث تجلّی بر اساس مراتب تشکیکی وجود و وحدت شخصی وجود در مکتب متعالیه است.

میل به شناخت خود، جهان و آفریدگار همواره بشر را به تلاشهای فراوانی در این رابطه سوق داده است. در این میان شناخت مبدأ و سرچشمه هستی از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده و نقش تعیین کننده ای درسرنوشت بشر ایفا می کرده است. برای دستیابی به شناختی صحیح از خداوند، تبیین میزان توانایی انسان در این راه ، بسیار حائز اهمیت است به گونه ای که بدون توجه به این مهم ، قدم نهادن در این مسیر لغزش راه به همراه خواهد داشت. در تحقیق پیش رو سعی شده است تا با تعیین جنبه هایی از توانایی و محدودیت بشر در معرفت خداوند، از لغزش در این مسیر جلوگیری شود. از آنجا که تصور شئ وتصدیق به آن از مهمترین مراحل شناسایی هستند و از آنجا که بهترین نوع تصور و تعریف ، حد می باشد و مطمئن ترین تصدیق ، برهان است بنابراین بحث از حد و برهان در شناخت خدا، بسیار راه گشا خواهد بود. تحقیق در این زمینه در دو بخش تنظیم شده است: در بخش اول با دلایل متقن ثابت می شود که ذات وحقیقت خدواند منزه و مبرای از حد و برهان می باشد. در بخش دوم برنفی حد و برهان از حقیقت صفات ، اسماء و مفهوم ذات استدلال می شود و درمقابل به اثبات حد پذیری و برهان پذیری مفاهیم صفات و اسماء الهی پرداخته می شود. در پایان به این نتیجه رسیده می شود که هرچند انسان قادر به شناسایی کنه و حقیقت خداوند نخواهد بود اما راه شناخت به طور کلی بر روی او بسته نیست و به اندازه ی توان خود و نه به میزان حقیقت شناخت خدا، می تواند آن ذات اقدس را بشناسد و آنچه معتبر است همین می باشد.

این پایان نامه مشتمل بر سه بخش با این موضوعات است: بخش اول، کلیات بحث: بحثی در تفسیر اسماء و صفات الهی، آیا اسماءالله توقیفی است یا قیاسی، نقل حکما در تقسیم اوصاف حق، صفات ثبوتی و سلبی خداوند از نظر علامه حلی، رابطه ی اسماء و صفات الهی با آیات، اسماء و صفات خداوند از حیث علم بلاغت (بدیع، ایغال، طباق، مراعاة النظیر، لفّ و نشر، تشابه الاطراف)، صفات ویژه ی پروردگار؛ بخش دوم، تفصیل مباحث: رابطه ی نظام مند اسماء و صفات الهی در قرآن کریم، باری ء، بصیر، توّاب، جبّار، حقّ، حکیم، حلیم، حمید، حی، خالق، خبیر، خلاّق، ذر، رؤوف، ربّ، رحمن، رحیم، رزّاق، رفیع الدرجات، سلام، سمیع،...؛ بخش سوم، خاتمه: خلاصه ی مباحث، اسماء و صفات الهی منفرد در قرآن کریم

این مقاله، تعلیقات آیت الله میرزا مهدی اصفهانی و هشت حدیث از پنج باب کتاب اصول کافی را در بر دارد که از کتاب چاپ نشده " اساس معارف القرآن " نقل شده است. این احادث و توضیحات آن ها درباره معرفت خدا، اسماء و صفات الهی و بداء است. بر اساس توضیحات، خداوند معرفت خود را به بندگان تذکر می دهد و فطرت الهی را به آنان یادآور می شود.

چکیده از مباحث دامنه‌دار در تاریخ تفکر اسلام و شیعه در باب توحید، مسأله اسما و صفات الهی است که شناخت آن، نقطه آغازین معرفت به مقام ربوبی است. در تاریخ تفکر شیعه این مسأله دارای جایگاه والایی در مباحث کلامی بوده و در مدرسه‌‌های کلامی شیعی به آن پرداخته شده است. از مهمترین مدارس کلامی شیعی، مدرسه کلامی کوفه و مدرسه بغداد است که فعالیت کلامی این دو مدرسه از قرن دوم تا قرن پنجم ادامه داشته و روش و میراث فکری این دو مدرسه بر تفکرات شیعه در ادوار بعدی سایه افکنده است. در مدرسه کوفه معارف از منبع وحیانی دریافت و تحلیل گردیده و عرضه آن بر جامعه اسلامی به شکل عمیق صورت گرفته است. این مدرسه دارای متکلمین شاخصی می‌باشد که به دلیل معاصرت با ائمه (علیهم السلام) دارای فعالیت علمی پویا و پر حجم و پر محتوا در باب اسما و صفات الهی بوده و به دلیل تحت تأثیر قرآن بودن و دسترسی به ائمه توانسته‌اند معارف در این زمینه را با تبیین دقیق در فضای کلامی آن روز با رویکرد صحیح عقلانی تحت هدایت ائمه عرضه نمایند و به دلیل مواجه بودن با تفکر تشبیهِ «اهل حدیث» و تعطیلِ «معتزله» به دقایق مساله اسما و صفات پرداخته و از طرفی هم به دلیل عمیق بودن مباحث آنها و سخت بودن فهم و نظریه پردازی در این زمینه باعث اتهام این متکلمین از ناحیه مخالفین به تجسیم و تشبیه و سایر اتهامات گردیده است. در این مدرسه با وجود اصرار و تأکید بر اثبات خالق، توصیف ذات و صفات خدا به دلیل بینونت خالق و مخلوقات و محدودیت‌های فکری بشر و فراعقلی بودن ذات خدا، ناممکن دانسته شده و معرفت احاطی و معرفت بالکنه نسبت به خدا، خارج از دسترس بشر دانسته شده است و این در حالی است که، امکان توصیف خدا با افعال او و وجود معرفت فطری برای بشر در این مدرسه مورد تآکید قرار گرفته و در این راستا معارف بلندی توسط این متکلمین عرضه شده است.از سوی دیگر متکلمین مدرسه بغداد به دلیل فاصله گرفتن از عصر حضور ائمه (علیهم السلام) و قرار گرفتن در دوره تسلط تفکرات مخالفین بر فضای فکری جامعه اسلامی، به عرضه حداقلی معارف مربوط به اسما و صفات اکتفا نموده و این متکلمین به دلیل عدم پذیرش فضای عمومی جامعه علمی و اجتماع متکلمین معتزلی بصره و بغداد و اشاعره در این شهر، وغلبه نظریه اکتسابی بودن معرفت، به طرح اصل اعتقادات پایه از قبیل چند صفت مهم مانند علم و قدرت و حیات در باب صفات الهی اکتفا نموده و به ذکر برخی تقسیمات برای آن صفات بسنده نموده‌اند.این پژوهش با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به دنبال بررسی مبحث اسما و صفات در دو مدرسه کوفه و بغداد می‌باشد تا به نقاط مشترک هر دو مدرسه در این بحث دست یافته و آن را تبیین نماید تا قرائن و ادله استمرار حرکت کلامی شیعه را آشکار نماید.

در این کتاب، علاوه بر بیان اسماء و صفات الهی از دیدگاه قرآن، به دیدگاه اندیشمندان جهان در این مورد پرداخته است. نمونه ای از اندیشمندان عبرتند از: ملا عبدالله زنوزی، صدر المتالهین، غزالی و ... که در ارتباط با اسماء و صفات الهی دیدگاه های خود را بیان داشته اند.

مساله اساسی در این پژوهش، اندیشه توحیدی در آثار سنایی است. این اندیشه، بخش مهمی از اندیشه های اغلب عارفان مسلمان را تشکیل می دهد. نگارنده در سه بخش سعی کرده تا اندیشه توحیدی را در آثار سنایی بیان کند. به همین منظور، پس از ذکر توحید و اقسام آن، در بخش اول گفته است که مراد سنایی از توحید وجودی، تاکید بر جنبه شهودی آن است. در بخش دوم نیز ابن عربی وار، راه های معرفت الله را با بحث در باره مشخصه هایی چون خودشناسی، اسما و صفات الهی، تشبیه و تنزیه، اقرار به خلق افعال بندگان ذکر کرده است. در بخش سوم، پنج شرط مهم را به عنوان شرط های اصلی تحقق توحید از منظر سنایی برمی شمارد که عبارت اند از: رفع تعینات بشری، اخلاص، توکل، تفرید و تجرید. هدف از این مقاله، بررسی و اثبات امکان ستایش و شناختن و شناساندن باری تعالی است به گونه ای که بتوان به «تشبیه در عین تنزیه» و «تنزیه در عین تشبیه» (درست به شیوه قرآنی) قائل شد، به ویژه که عارفان بزرگ پس از وی، مانند عطار و مولوی گسترش دهنده دیدگاه توحیدی او هستند.