جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مصلحت در اندیشه و عمل شیعیان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. در سیره و رفتار عملی امامان معصوم نیز عنصر مصلحت و مقتضیات زمان و مکان دور از توجه آنان نبوده است. پس از رحلت نبی اکرم اختلافات و بدعتهایی در دین بوجود آمد که خود منشاء بروز اختلافات دیگری شد. در این میان امام علی و امامان حسنین، مصلحت را در اجرای سیره رسول و برخورد با دین ستیزان بر هر چیزی حتی حق خود در امر خلافت و حکومت مقدم می شمردند. به نظر می‌رسد عنصر مصلحت را ایشان در تمام امور زندگی و در فعالیتهای سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی از نظر دور نداشته اند. این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی می‌کوشد تاعنصر مصلحت را در سیره سه امام نخست شیعه مورد بررسی و زمینه های آنرا مورد واکاوی قرار دهد.

اسماعیلیان نخستین پس از مرگ اسماعیل بن جعفر، نص امامت را بر فرزندش محمد نهادند و از امامیه جدا شدند؛این جماعت پس از چند قرن موفق شدند؛خلافتی شیعی را در سال 297ه از مغرب به بار نشاندند و در سال 358ه فاتحانه مصر را تصرف کرده و دامنه نفوذ دولت شیعی اسماعیلی مذهب را تا مغرب،یمن،شام،ایران،عراق و حتی هند بگسترانند، رسمی شدن کیش اسماعیلیه نخستین، نتیجه عزیمت فرهنگی فاطمیان به مصر بود.در طی تاریخ فرهنگی دولت فاطمیان، مجموعه‌ای از آیین‌ها و مراسم مذهبی شکل گرفت که بی‌تاثیر از مذهب تشیع نبوده است؛انان نیز مانند هر دولت شیعی مذهب رسوم و آیینی را در دوره‌های زمانی خاص برگزار می‌کردند که پاره‌ایی از آن‌ها در ردیف آیین‌های دینی قرار می‌گیرد وپاره‌ایی دیگر از این مراسم مربوط به فرهنگ و تمدن مصریان بود.این پژوهش به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده و برآن است تا با بررسی روند تصرف مصر توسط فاطمیان،سیاست های مذهبی خلفایش و معرفی مراسم و آیین‌های مذهبی و بومی، به تأثیر مذهب اسماعیلیه بر این مراسم و آیین‌ها بپردازد.واژگان کلیدی: اسماعیلیه- فاطمیان- آیین- سیاست مذهبی

تاریخ‌نگاری اسلامی به عنوان یکی از شاخه‌های مهم و تأثیرگذار در علوم اسلامی همواره در تلاش بوده تا وقایع و حوادث عصر اسلامی را گزارش و مورد ارزیابی قرار دهد. تفرقه و پراکندگی مسلمانان پس از رحلت پیامبر خاتم(ص) و ظهور فرقه‌ها و گروه‌بندی‌های مذهبی و سیاسی موجب گردید تا در کنار مورخانی که همواره در تلاش بودند تا رسالت انسانی خود را در ثبت وقایع بر مدار علم و انصاف بانجام رسانند، برخی از مورخان با تکیه بر علایق مذهبی و سیاسی خود در بیان و نقل گزارش‌ها جانب انصاف را رعایت نکرده و به چینش حوادث بر پایه امیال خود دست زنند و از نقل گزارش‌هایی که با اهداف آنان همخوانی نداشت، بپرهیزند و در این راه گاه به جعل و تحریف تاریخ رو آورند.در میان گزارش‌گران وتاریخ‌نگاران عثمانی و شیعی نیز کسانی بودند که تعصبات مذهبی و سیاسی در آنها موجب گردید تا از نقل منصفانه حوادثفاصله گرفته و از انجام رسالت تاریخی خود سرباز زنند. در این نوشتار تلاش گردیده تا پس از معرفی دو جریان سیاسی و مذهبی عثمانیه و شیعه و سیر تطور آندو در قرون نخستین اسلامی به گزارشِ گزارش‌گران عثمانی و شیعی دو قرن نخست در بیان حوادث حکومت امام علی(ع) پرداخته شود و آندسته از گزارش‌های این دو گروه از تاریخ‌نگاران را که متأثر از جریان‌های سیاسی و اعتقادی‌شان بود، را مورد توجه قرار دهیم.

اين رساله با موضوع ويژگي هاي اجتماعي - فرهنگي شيعه در عصر غيبت صغري درصدد تبيين و تشريح دقيق تر اوضاع اجتماعي - فرهنگي شيعه در آن عصر با استفاده ازمنابع كهن و اصيل و معتبر از آن جمله كتاب كمال الدين و تمام النعم ة، شيخ صدوق والغيبة، شيخ طوسي، اصول ك افي، كليني المقالات و الفرق، سعد بن عبدالله اشعري، تاريخيعقوبي، احمد بن ابي يعقوب، تا ريخ طبري ، محمد بن جرير طبري، الكامل في التاريخ ، ابناثير، مقاتل الطالبيين، ابوالفرج اصفهاني با روش مطالعه كتابخانه اي و كنكاش در آثاردانشمندان صاحب نظر م يباشد.اين رسا له با هدف شناخت جهات مختلف اوضاع اجتماعي - فرهنگي دوران غيبتصغري به سوالات اساسي زير پاسخ دهد.نقش امام مهدي (عج) و نواب خاص آن حضرت براي عبور از بحران خط ي ر دورانغيبت صغري چگونه بوده است؟مشكلات و مسائل اجتماعي- فرهنگي شيعه در آن عصر چه بوده است؟خلفاي عباس ي فشار و اختناق بي سابقه اي بر جامعه به ويژه نسبت به شيعيان حكمفرماكردند.در عصر غيبت صغري شيعيان در شهرهاي مختلفي زندگي مي كردند . اما در شهربغداد بخاطر حضور نائبان خاص حضرت مهدي (عج) نوعي مركزيت علمي و اجتماعيبراي جامعه شيعه پديد آمد . خاندان ها و شخصي ت هاي علمي شيعي در گسترش مسائلاجتماعي و فرهنگي تشيع نقش بسزايي داشتند و با تمام توان در مقابل هجوم فرهنگي وشبهات كلامي و فقهي گروه هاي مخالف ايستادند؛ گسترش نفوذ عالمان در بين شيعيان،يكي از عوامل بسيار مهم عبور شيعه از بحران غيبت امام معصوم بود.جامعه ي شيعه كه در آغاز غيبت صغري به سبب جو سياسي حاكم دچار وضعيتدشوار و بحراني گرديد با تدبير و عملكردهاي آگاهانه امامان و عالمان شيعه از ايناوضاع نابسامان رهايي يافت.

ناصرخسرو از ناموران پارسی زبان قرن پنجم هجری است که نام و آوازه ی او در مذهب اسماعیلیه به مقام حجت جزیره ی خراسان بودنش بازمی گردد. ناصر بر اثر تحول روحی که در سن چهل سالگی در وی ایجاد شد عازم سفری طولانی گشت و در این سفر پرماجرا در مصر از سوی امام فاطمی عصر، المستنصربالله (427-487 ه ق )مامور دعوت مردم خراسان به مذهب اسماعیلیهشد .با غور و بررسی در محتوای تالیفات وی می توان به اندیشه های مذهبی اش دست یافت.تالیفات ناصر مشحون از مسائل کلامی و فلسفی است که هر یک به تنهایی آیینه ی تمام نمای آراء و اندیشه های علمی اوست وی به عنوان مبلغی کوشا سهم قابل توجهی در دعوت اسماعیلیه در ایران بر عهده داشت .این پایان نامه می کوشد به دو سوال اساسی درباره ناصر پاسخ دهد:1-تفاوت آراء ناصرخسرو با عقاید رسمی اسماعیلیه فاطمی مصر در چیست؟ 2-آراء اسماعیلیه در آثار ناصرخسرو ،به ویزه جامع الحکمتین چگونه انعکاس یافته است؟فرضیاتی که در پاسخ به سوالات فوق طرح شده بدین قرار است:1-ناصرخسرو اهمیت چندانی به تعداد امامان و دور هفت گانه آنها نمی دهد و بر این اساس در باب چگونگی ظهور قائم و دور هفت گانه امامان با عقاید رسمی اسماعیلیان فاطمی مصر تفاوت دارد.2-ناصرخسرو در قالب عبارات رمزی به شیوه ی تاویل باطنی و زبان کنایی به نظام اندیشه ای اسماعیلیه و مفاهیم و عقاید آن ها پرداخته است.در این این پایان نامه با بهره گیری از روش توصیفی تحلیلی به آزمون فرضیات مطرح شده مبادرت شد و در پایان این نتیجه حاصل آمد که ناصرخسرو در آثارش سخت متاثر از افکار و عقاید اسماعیلیه بوده و در بخش عظیمی از آثارش به بیان آراء اسماعیلیه پرداخته و عقاید وی در باب امامت و ظهور قائم با عقاید رسمی فاطمیان تفاوتی نداشته و تحت تاثیر ایشان است

رویارویی پیوسته و فراگیری که حیات انسانی را در دوره جدید، صورت بخشیده این پرسش را بار دیگر با جدّیت مطرح نموده است که رابطه کارگزاری انسان با وقوع گریزناپذیر حوادث چگونه است؟ در واقع آنچه که رخ نموده و می‌نماید و کلیه عواملی که در متن و فضای حیات انسانی وجود دارند، آیا بیانگر فاعلیت انسان در ساختن و پرداختن تحولات جوامع هستند یا خیر؟ آیا تاریخ، قتلگاه اراده‌های آدمیان است و یا عرصه و پهنه تجلی اراده‌ها؟ به نظر می‌رسد اگر بخواهیم سیاست را فراتر از تنظیم روابط میان انسان‌ها و مجتمع‌های انسانی درک نماییم و تاریخ را چیزی جر ترتیب و توالی رویدادها بدانیم؛ در این صورت نیازمند نظرگاهی انتقادی در خصوص رابطه تاریخ و سیاست و به عبارتی نقش اراده آدمیان در تحولات جوامع خویش هستیم. چنین افق و نظر گاهی تنها با مدد وحی و آموزه‌های ادیان الاهی قابل دسترسی است که حکیمانه، هم سرنوشت و هم اراده را در چارچوبی قابل ادراک و عبرت آموز آموزش می‌دهند. مروری بر آرای متفکرانی چون ماکیاولی، مونتسکیو، کنت، مارکس و فوکو نیز نشان می‌دهد که رابطه تاریخ و سیاست نیازمند بازاندیشی در پرتو روشنگری‌های دین (الاهی) می‌باشد.

این مقاله متکفّل اشاراتی در باب نسبت «مدرنیته» و «مطالعات دینی» است. بدین منظور ضمن بحثی دربارة مفهوم «دین» در «مطالعات دینی» جدید، از داعیة علمی بودنِ مطالعات دینی جدید و نیز نوع زبان و اهمیت تاریخ در این مطالعات سخن می‌رود و تلویحاً به تمایز مطالعات دینی جدید با آن‌چه در سنّت الهیات، کلام و علوم دینی خوانده می‌شد، نیز اشاره می‌شود.

اول، فلسفه‌های علوم خاص، پرسشها و پاسخهایی خاص دارند. فلسفة زیست‌شناسی نیز از این قاعده مستثنا نیست. دوم، در جامعة فلسفی ما پرسشها و پاسخهایی مطرحند که فلسفة زیست‌شناسی به هر دو می‌تواند کمک کند. و سوم فلسفة زیست‌شناسی پرسشها و پاسخهایی جدید هم مطرح می‌کند. در این مقاله به برخی از مباحث هر سه دسته اشاره شده است. ارسطو، مسلمانان، نظریة تکامل در قرن نوزدهم و دو مسأله در قرن بیستم، برای این مقصود انتخاب شده‌اند.