جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خوارج به عنوان یکی از گروه های موثر در حوادث قرون اولیه هجری، برای نخستین بار در دوره خلافت امام علی (ع) و در جنگ صفین به عنوان یک فرقه مستقل پدیدار گشتند و به مخالفت با حکمیت برخاستند. با انتقال خلافت به امویان، خوارج قیام های متعددی بر ضد بنی امیه برپا کردند. به همین سبب، تحت تعقیب حکام اموی قرار گرفتند و به ناچار فعالیت های خود را به مناطق دور از مرکز خلافت ازجمله مناطق جنوب شرقی ایران و سیستان انتقال دادند. خوارج که در سیستان به کمک مردم بومی این منطقه حدود سه قرن فعالیت های نظامی خود را در برابر امویان و عباسیان ادامه دادند؛ اما در نهایت نتوانستند موجودیت خود را در این منطقه تداوم بخشند و در میان بومیان استحاله شدند. پرسش اساسی این است که چرا تفکر خارجی گری در سیستان پایدار نماند؟ به نظر می رسد، عوامل ناکامی ایشان عبارتند از: رویه خشونت و ترور خوارج، سرکوب آنها توسط امویان، تقدم بازوی مبارزاتی خوارج بر بازوی عقیدتی آنها و ناتوانی خوارج در همسویی با فرهنگ بومی سیستان.

---

‫يکي از نتايج جنگ صفين پيدايش و شکل‌گيري جريان خوارج بود که با اعتقادات و باورهاي سخيف و به‌دور از عقلانيت خود مشکلات و بحران‌هاي فراواني را فراروي جامعه اسلامي پديد آوردند. اين رساله به تبيين و بررسي خاستگاه، باورها و پيامدهاي خوارج از زمان پيامبر(ص) تا پايان حکومت امويان پرداخته، و بسترهاي اجتماعي شکل‌گيري جريان خوارج، و مباني فکري آن‌ها را مورد تجزيه و تحليل قرار داده است. تفکر خارجي‌گري در زمان پيامبر اسلام(ص) ، و ميان برخي از قبايل چون بني‌تميم به‌وجود آمد و پس از رحلت پيامبر و شکل‌گيري جريان سقيفه ـ که مي‌توان از آن به‌عنوان اولين چالش کلان سياسي و اجتماعي که موجب زنده‌شدن تعصبات قبيله‌اي و تفاخرات قومي گرديد، ياد نمود ـ پديده خارجي‌گري به شکل خطرناکي گسترش يافت و بعدها عواملي چون زندگي قبيله‌اي، ساختار ناهمگون شهر کوفه، عصبيت‌ها، ضعف اعتقادي و بازگشت به ارزش‌هاي جاهلي موجب رشد بيشتر آن شد. باورها و اصول خوارج با تأکيد بر نگرش کلامي و اعتقاد به اين امر که "حکم تنها از آن خداست" در جريان حکميت تبلور يافت و شکل تعصب سخت و قشري‌گرايي به خود گرفت و با شعار "لا حکم الا لله"، امامت را به کلي نفي نمود. خوارج نظرات متفاوتي درباره خلافت و احکام ديني ارائه دادند. ديدگاه‌هاي فقهي خوارج در خشونت و سخت‌گيري، کمتر از ديدگاه کلامي آنان نيست. آنان قتل کودکان و زنان مخالفين را حلال، و مسلمانان غيرخارجي را مرتد و واجب القتل مي‌پنداشتند، و شورش عليه والي ستمگر را وظيفه هر خارجي قلمداد مي‌کردند. تفکرات آنان در عرصه‌هاي فرهنگي، سياسي، اجتماعي و اقتصادي پيامدهاي زيان‌باري داشت که بدعت‌گرايي و سنت‌ستيزي، گسترش گمراهي، فروپاشي ارزش‌ها، خشونت‌گرايي و گسست جامعه اسلامي از جمله اين پيامدهاست.