جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

" حمران بن أبان " از جمله افرادی است که در زمان خلافت ابوبکر به عنوان اسیر وارد سرزمین اسلامی شد . حمران به جهت اینکه خواندن و نوشتن می دانست کاتب عثمان شد و موقعیت وی نزد عثمان سبب شد در برخی از جریان های سیاسی و فرهنگی نقش داشته باشد. در نوشتار حاضر ضمن بیان زندگی نامه حمران قبل از اسارت و سابقه ی دینی وی ، اقدامات و عملکرد وی در دوران خلافت عثمان مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است . این تحقیق با روش توصیفی – تحلیلی، داده های خود را گرد آوری وتحلیل کرده ، و به این نتایج که حمران قبل از پذیرش اسلام یهودی بوده و نیز تاثیر و نقش وی در بدعت وضو و قتل عثمان ، دست یافته است .

یکی از جدی‌ترین مباحث حوزه بررسی یک متن، روابط بینامتنی است که برای اولین بار توسط ژولیا کریستوا به کار رفت و از اوایل قرن بیستم به جایگاه ویژه‌ای در میان پژوهشگران و نویسندگان دست یافت. بر اساس اعتقاد برخی از اندیشمندان، هر متنی متأثر از متون دیگر است. این مسأله موجب می‌شود نویسنده یا گوینده شناخت و آگاهی لازم را نسبت به متون گذشته داشته باشد. مثل‌ها نیز از این ویژگی مستثنی نیستند. مثَل‌ها به عنوان جملات کوتاه، روشن، بارز و آموزنده، نمایانگر فرهنگ و آداب و رسوم هر ملت هستند که به تناسب شرایط اقلیمی، فرهنگی و مذهبی خاص آن ملت شکل می‌گیرند. این جملات به منظور تأثیرگذاری مؤثر بر کلام و جلوگیری از اطاله‌ی سخن به کار می‌روند. در این راستا، مثل‌ها به عنوان یکی از گونه‌های ادبی، جایگاه ویژه‌ای در حوزه ادب عامه‌ی گیل و دیلم دارا هستند. نوشتار حاضر در پی بررسی روابط بینامتنیت این مثَل‌ها با نهج‌البلاغه است و تلاش دارد تا نشان دهد که بخشی از امثال رایج در گیل و دیلم تحت تأثیر مضامین نهج‌البلاغه قرار گرفته‌اند. روش پژوهش به صورت مشاهده‌ای و کتابخانه‌ای و نوع آن تحلیلی است. مضامین مشترک مثَل‌ها با نهج‌البلاغه نشان می‌دهد که آن کتاب والا نقش بسزایی در شکل‌گیری آرمان‌های اخلاقی و اجتماعی مردم این منطقه داشته است. در بررسی بینامتنی امثال، این تأثیرگذاری گاهی به صورت تقلید، گاهی با استفاده از برخی واژگان و تعبیرات خاص و در مواردی نیز از طریق دریافت مضمون، تفسیر و تأویل نمود پیدا کرده است.

همواره « نظریه دولت » به‌مثابه یکی از مهم‌ترین مباحث اندیشه سیاسی مورد توجه بوده است. پرسش اصلی این است: ماهیت دولت در نهج‌البلاغه با تکیه بر مفهوم عدالت در سنت اسلامی از حیث منشاء و کارویژه و نسبت آن با تجددخواهی[اسلامی] را با چه پشتوانه نظری می‌توان تبیین کرد؟ لذا مقاله با این فرضیه به بحث گذاشته شده است که در اسلام و متون کلاسیک آن، دین و دولت همواره پیوندی انداموار با یکدیگر داشتند. خلیفۀ‌اللهی انسان به‌مثابه فاعلیت باواسطه در روی زمین، تبیین ماهیت دولت را در عصر جدید به‌نوعی خاص، توجیه می‌کند و کارویژه‌های نوین دین را که باید توسط مؤمنان تحقق یابد، در بستری از تجدد بازتعریف می‌سازد. چنین دیدگاهی، اسلام را با قرائتی که در مقاله ذکر شد، به تجدد نزدیک می‌کند. دولت علوی دارای مفهوم ارگانیکی با ساختار حداکثری است. خاستگاه دولت، شأن الهی و مقبولیت مردمی داشته که به‌منزله پیکره‌ای واحد در نظام ولایت تجلی می‌یابد و مجموع روابط بین اجزاء، کارویژه و ساختار آن را نیز تشریح می‌کند. عدالت نزد علی(ع) دارای اصالت و ارزش ذاتی بوده و به سیاست عمومی تعبیر می‌شود که سامان‌بخش امور است. مقاله از روش توصیفی- تحلیلی و الگوی هرمنوتیک پنهان‌نگاری متن‌گرا لئو اشتراوس بهره گرفته است.

تجربه‌گرایی در دوران معاصر، موجب رشد رویکرد مادّی در عرصه­های مختلف از جمله تفسیر قرآن گردید. عدّه‌ای بر اساس این رویکرد، به تحلیل مفاهیم غیبی قرآن پرداختند. با استناد به پاره‌ای از نظرات آیت‌الله طالقانی برخی گفته‌اند که وی مفاهیم غیبی را به امور مادّی تأویل کرده است. با توجّه به چالش‌های کلامی این رویکرد، ضروری است که دیدگاه وی مورد ارزیابی قرار گیرد. نوشتار حاضر با گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه­ای و پردازش آن با رویکرد توصیفی تحلیلی، انگاره رویکرد مادّی­گرایانه به مفاهیم غیبی در تفسیر پرتوی از قرآن را بررسی نموده و بدین نتیجه رسیده است که تطبیق مادّی با مبانی فکری و عقیدتی وی سازگار نیست، امّا در مبانی تفسیری وی، بسترهایی یافت می­شود که او را به سمت تفسیر مادّی از مفاهیم غیبی سوق می­دهد؛ از جمله مشهودانگاری مصداق قسم‌های قرآن، بدبینی به روایات تفسیری و اثرپذیری از مکتب محمّد عبده را می‌توان نام برد.

«استدلال» در زبان، با تکیه ‌بر خصیصه کاربردشناختی گفتمان که کاربردشناسی تلفیقی نامیده می‌شود با درنظرگرفتن ویژگی زبانی و بافتی، روش‌های تأثیرگذاری بر دریافت‌کننده در اقناع خردها را بر اساس گفتگوی سازنده تبیین می‌کند. این نظریه مبتنی بر دیدگاه "دوکرو"، ویژگی اساسی را در کارکرد ارتباطی زبان و بعد استدلالی آن می‌داند آن‌گونه که گفتمان با ابزارهای زبانی و در فرایند چینش دلایل براساس توان اثربخشی بر مخاطب در صدد به‌وجود آوردن تغییراتی در نگرش اوست. این نظریه با الهام از نظریه «کنش‌های زبانی» کمک می‌کند تا ساختار زبانی از طریق روابط، عوامل و نردبان استدلالی، فرایند استدلال را در گفتمان بررسی کند. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی به بررسی نامه 27 نهج‌البلاغه می‌پردازد. نتایج نشان می‌دهد که آن حضرت با توجه ‌به بافت زبانی و موقعیتی و پیش‌انگاره‌های مخاطبان در نامه، در قالب سازه‌های زبانی گام‌به‌گام، به‌صورت تفصیلی خاصی، حجت‌ها را در پلکان استدلالی ساختار زبانی ترسیم کرده‌اند؛ از همین رو انواع قوانین آن (نفی و نقیض) همچنین روابط و عوامل استدلالی (حروف عطف و ادات حصر) در جهت اقناع مخاطب بسته به بافت گفتمان و هدف از اقناع به کار رفته‌اند. تصاویر بلاغی از بینامتنیت، تکرار، تضاد و استعاره نیز در راستای کارکرد استدلالی گفتمان می‌باشند.

سخنان حکیمانه حضرت علی(ع) همواره مورد توجه اندیشمندان مسلمان و غیرمسلمان، به‌ویژه مستشرقان قرار داشته و الهام‌بخش بسیاری از ترجمه‌ها و پژوهش‌های غربی شده است. در این میان، کتاب Sentences of Ali اثر سیمون اوکلی (1720م)، از نخستین تلاش‌ها برای ترجمه گزیده‌ای از کلمات قصار آن حضرت به زبان انگلیسی است که در آغاز قرن هجدهم میلادی منتشر گردید. این اثر شامل 169 جمله برگزیده از سخنان امام علی(ع) است که عمدتاً با رویکردی اخلاقی، معرفتی و تربیتی انتخاب شده‌اند. پژوهش حاضربا روش توصیفی-تحلیلی، ضمن معرفی اجمالی نویسنده و کتاب، به بررسی محتوایی گزیده‌ها، شناسایی منابع مورد استفاده، و تحلیل معیارهای گزینش آن‌ها توسط اوکلی می‌پردازد. یافته‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۸۵ درصد از سخنان انتخاب‌شده ماهیتی اخلاقی دارند و عمدتاً از کتاب غرر الحکم و درر الکلم استخراج شده‌اند، هرچند بخشی از آن‌ها منشأ مشخصی ندارند. همچنین تحلیل فرهنگی اثر نشان می‌دهد که اوکلی، برخلاف جریان شرق‌ستیز رایج، در پی ترسیم چهره‌ای اخلاق‌محور و جهان‌شمول از امام علی(ع) برای مخاطب غربی بوده است.

مسئله این تحقیق، یافتن اشتراک و اختلاف ماتریدیه و امامیه در مورد افعال الهی است که گاه با «عدل الهی» هم از آن یاد می­شود. برای این منظور، زیربنای این بحث، یعنی قاعده حسن و قبح عقلی و قواعد متفرّع بر این بحث انتخاب شد. روش بحث، توصیفی ـ مقایسه­ای است. نتایج این تحقیق نشان می­دهد که در مورد حسن و قبح عقلی و هدفمندی افعال الهی و شکر منعم و تکلیف بمالایطاق در این دو مکتب تقریباً اشتراک­نظر وجود دارد. اختلافات در این مباحث به برخی الفاظ مانند «وجوب علی الله» و سوء برداشت از این الفاظ است. در مورد قواعد صلاح، اصلح و لطف، ماتریدیه این قواعد را قبول ندارند و در امامیه اختلاف­نظر وجود دارد. بیشتر امامیه صلاح و لطف را قبول دارند و در مورد اصلح اکثریت یا اصلح را قبول ندارند یا قایل به تفصیلند.

این پژوهش به روش توصیفی- تحلیلی به مطالعه‏ی سکوت‏های تعمدی امام علی (ع) که متأثر از شرایط سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و... بوده است، پرداخته‏ است. هدف از انجام این پژوهش بررسی اغراض امام (ع) در پوشیده‏داشتن موضوعات کلام یا تقریب زبان خویش به زبان عامة مردم روزگار خویش است. در تعاملات اجتماعی بین افراد گاهی عدم صراحت در بیان یک موضوع از سوی گوینده به‏منزله‏ی سکوت و به‏عنوان یک نشانه‏ی غیر طبیعی در گفتمان حلول می‏کند. دنیس کورزون این نوع سکوت را در چهار شاخه‏ی سکوت مکالمه‏ای، موضوعی یا درونمایه‏ای، سکوت متنی و سکوت موقعیتی تقسیم‏بندی می‏کند. سکوت موضوعی به سکوتی گفته می‏شود که بنا به دلایل مختلف، موضوعی در کلام مستور می‏ماند و غالبا در سخنرانی‏های سیاسی چنین مواردی بیش‏تر مشاهده می‏شود. بخش دیگری از این سکوت، جنبه‏ی زبان‏شناسانه دارد که منجر به نوعی اختصار در کلام و تاکید بر مهمات گردیده است. علی بن ابی‏طالب به‏عنوان خطیبی چیره‏دست و رهبری فرزانه موضوعاتی را در خطبه‏ها، نامه‏ها و حکمت‏ها نا‏گفته گذارده‏اند که این پژوهش به بررسی تعدادی محدود از این موارد پرداخته‏ است. دستاورد پژوهش حاضر آن است که سکوت‏های درون‏مایه‏ای ایشان در قالب ایجاز‏گویی، تلویح، تشبیه و استعاره، تمثیلات، تلمیحات و نماد‏های عربی برای پرداختن به موضوعاتی مهم با حفظ اتحاد جامعه‏ی اسلامی و در برخی موارد هماهنگی با عرف و زبان عامه نمودار شده است.

عقل، به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین موهبت‌های الهی، نقش محوری در تحقق بهزیستی روانی ایفا می‌کند. عقل توانایی تمییز بین خیر و شر را فراهم می‌آورد و انسان را در جهت اتخاذ تصمیم‌های آگاهانه و منطقی هدایت می‌کند. قرآن کریم و روایات ائمه معصومین (ع) با تأکیدات مکرر بر جایگاه رفیع عقل، ضرورت بهره‌گیری از آن به‌منظور درک عمیق‌تر حقایق و دستیابی به شناخت صحیح را گوشزد کرده‌اند. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی، به بررسی اصول حاکم بر عقل و نقش آن در بهزیستی روانی از منظر امام علی (ع) می‌پردازد. در این راستا، پس از تحلیل مفاهیمی همچون «عقل» و «بهزیستی روانی»، اصول بنیادین حاکم بر عقل ازجمله تفکر، علم، تجربه و کاوشگری مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه، نقش‌های کلیدی عقل در دستیابی به بهزیستی روانی، نظیر حقیقت‌جویی، هدایت، کشف مجهولات، اعتدال، ایجاد الفت و مدیریت خود تحلیل شده‌اند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که عقل، به‌عنوان محوری‌ترین عامل در ایجاد رضایت و بهزیستی روانی، از طریق مکانیسم‌های شناختی و اخلاقی، نقش بسزایی در تحقق این امر ایفا می‌کند. این مطالعه بر اهمیت عقل به‌عنوان ابزاری راهبردی در جهت‌دهی به رفتارها و نگرش‌های فردی و اجتماعی برای دستیابی به بهزیستی روانی پایدار، تأکید دارد.

تحول دینی دگرگونی عمیقی در هویت، ارزش‌ها و معیارهای عقلانی فرد ایجاد می‌کند و با دو ویژگی اصلی همراه است: عدم امکان پیش‌بینی کامل پیامدها پیش از وقوع، و تغییر بنیادین در ساختار شخصیت و معرفت پس از آن. این امر تصمیم برای ورود به چنین تجربه‌ای را به یک پارادوکس تبدیل می‌کند که در آن عقلانیت سنتی کارایی ندارد و اراده و شجاعت معرفتی اهمیت می‌یابند. در این فرایند پرسش از اعتبار خویشتنِ پیشین و جدید مطرح می‌شود اما هیچ‌یک به طور مطلق برتر نیستند. گفت‌وگوی عقلانی درونی، که ریشه در معیارهای اجتماعی و بین‌الاذهانی دارد راهی برای مقابله با این شکاف است. به عنوان مثال، روایت آگوستین در اعترافات نشان می‌دهد که اختلاف با خویشتن پیشین نه‌تنها گسست نیست، بلکه فرصتی برای تعمیق عقلانیت و بازسازی خودفهمی است. بنابراین، عقلانیت در حوزه‌ی دین به معنای ایستادگی در برابر تغییر نیست، بلکه توانایی رشد درون آن است.