عذاب دنيوي | کتابخانه مجازی الفبا

چرا خداوند عذاب را در كل به قيامت موكول نمي كند مگر نه اينكه مي گويند اين دنيا ظرفيت عذاب را ندارد؟

نتایج و پیامدهای افعال انسان بر دو گونه اند. یا نتایج و پیامدهای تکوینی اند یا نتایج و پیامدهای قراردی. برای مثال وقتی راننده ای سبقت غیر مجاز می گیرد یا از چراغ قرمز رد می شود ، ممکن است با اتومبیل دیگری تصادف نماید. همچنین ممکن است توسط پلیس جریمه شود. جریمه شدن توسط پلیس مجازات قراردادی این عمل خلاف است ؛ امّا تصادف نمودن نتیجه تکوینی این فعل خلاف است ؛ یعنی در جایی که سبقت غیر مجاز یا رد شدن از چراغ قرمز منجر به تصادف شده است ، بین تصادف و آن عمل رابطه علّی و معلولی برقرار است . در مورد احکام شرعی نیز چنین است. برخی از معاصی ، هم مجازاتهای اعتباری و قراردادی دارند هم مجازاتهای تکوینی ، امّا برخی دیگر از معاصی فقط مجازاتهای تکوینی دارند. برای مثال اگر کسی دزدی کند هم در دنیا باید مجازات شود هم در آخرت. مجازات دنیایی او مثل حبس ، یا بریده شدن دست ، مجازات قراردادی است ؛ لکن نه قرارداد بشری بلکه قرارداد شرعی است. ولی مجازات اخروی او تکوینی است. مجازات و پاداش اعتباری و قرارداد اختصاص به جایی دارد که تکلیف در آن معنی داشته باشد. لذا همه مجازاتها و پاداشهای اخروی تکوینی اند ؛ یعنی مجازات اخروی گناهکاران چیزی جز تجسم عمل خود آنها نیست. چنین نیست که کسی گناه کند و در مقابل گناه خود ، مجازات شود ؛ بلکه خود همان گناه مجازات اوست. عمل هر کسی معلول اوست و معلول همواره با علّت خود است ؛ لذا در آخرت هر کسی عمل خود را به دوش می کشد..« فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ خَيْراً يَرَهُ ــ وَ مَنْ يَعْمَلْ مِثْقالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ : پس هر كس هموزن ذرّه‏اى كار خير انجام دهد خود آن عمل خیر را مى‏بيند. ــ و هر كس هموزن ذرّه‏اى كار بد كرده خود آن عمل بد را مى‏بيند.»(الزلزلة / 7 و 8) گناهکار مثل کسی است که سوزنی را در چشم خود فرو می کند ، نتیجه تکوینی و معلول طبیعی این کار ، کور شدن است. بسیاری از گناهان حقیقتاً کور کننده چشم حقیقت بین انسان هستند ؛ لذا نمی گذارند شخص در دنیا حقایق و خوبیها را ببیند ؛ کما اینکه در آخرت نیز نمی گذارد شخص باطن این حقایق و خوبیها را که نعمتهای بهشتی است مشاهده نماید.« وَ مَنْ كانَ في‏ هذِهِ أَعْمى‏ فَهُوَ فِي الْآخِرَةِ أَعْمى‏ وَ أَضَلُّ سَبيلا : و كسى كه در اين جهان(از ديدن چهره حق) نابينا بوده است ، در آخرت نيز نابينا و گمراهتر است.»(الإسراء/72)

چنین نیست که اگر کسی مال حرام خورد ، در مقابل به او آتش بخورانند ، بلکه خود همان مال حرام که جزء وجود او شده است آتش است. مال حرام خوردن در همین دنیا هم آتش است لکن چشم باطن بین حرام خور ، نابیناست و آن را نمی بیند. مثل کسی که غذای مسمومی را می خورد ، و موقع خوردن ازآن لذّت می برد ، غافل از آن که همین غذای لذیذ عذاب اوست و لحظاتی بعد آثار آن ظاهر خواهد شد.«إِنَّ الَّذينَ يَكْتُمُونَ ما أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ الْكِتابِ وَ يَشْتَرُونَ بِهِ ثَمَناً قَليلاً أُولئِكَ ما يَأْكُلُونَ في‏ بُطُونِهِمْ إِلاَّ النَّار : كسانى كه كتمان مى‏كنند آنچه را خدا از كتاب نازل كرده ، و آن را به بهاى كمی مى‏فروشند، آنها جز آتش چيزى نمى‏خورند. »(البقرة/174) « إِنَّ الَّذينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى‏ ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ في‏ بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَيَصْلَوْنَ سَعيرا : كسانى كه اموال يتيمان را به ظلم و ستم مى‏خورند، (در حقيقت) آتش مى‏خورند ؛ و بزودى در شعله‏هاى آتش مى‏سوزند »( النساء/10)
البته مجازاتهای تکوینی معاصی ، منحصر به آخرت نیستند بلکه مجازاتهای تکوینی برخی معاصی ، هم در دنیا است هم در آخرت. برای مثال نتیجه دنیوی زکات ندادن ، از بین رفتن برکت از محصول ، و نتیجه اخروی آن عذاب آخرت است. یا نتیجه تکوینی صدقه دادن ، در دنیا برطرف شدن برخی بلایا و در آخرت نعمات بهشتی است. یعنی بین صدقه دادن و دفع بلا و برخی نعمات بهشتی رابطه علّی و معلولی برقرار است. مثل تابید خورشید بر زمین که هم باعث رشد گیاهان است هم موجب روشن شدن محیط .
در اینجا ممکن است سوال شود که: اوّلا چرا خدا برای برخی معاصی ، مجازاتهای قراردادی و اعتباری معیّن نمود؟ و ثانیاً چرا خداوند متعال عالم را به گونه ای آفرید که برخی از نتایج تکوینی برخی از اعمال در دنیا نیز ظاهر شوند؟
جواب این است که:
مجازاتهای قراردادی که خداوند متعال برای معاصی معیّن کرده است به خاطر مصلحتی است که این مجازاتها برای زندگی دنیایی بشر دارند. برای مثال اگر خداوند متعال امر به مجازات دزد یا شرابخوار یا قاتل نمی کرد ، جامعه امنیّت خود را از دست می داد لذا این گونه مجازاتها تأمین کننده حیات اجتماعی بشرند. از اینرو خداوند متعال فرمود: « وَ لَكُمْ فِي الْقِصاصِ حَياةٌ يا أُولِي الْأَلْبابِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ ــ و براى شما در قصاص ، حيات و زندگى است، اى صاحبان خِرد. شايد شما تقوا پيشه كنيد.»( البقرة/179)
در مجازاتهای تکوینی دنیوی نیز در عین اینکه بین عمل و جزای آن رابطه علّی و معلولی برقرار است ، ولی باز خالی از حکمت نیستند. برخی از حکمتهای وجود چنین مجازاتهایی عبارتند از:
1. اینگونه مجازاتها باعث تنبّه و بیداری برخی افراد شده و موجب توبه نمودن آنها می شود.
2. اگر اینگونه مجازتها نبودند بسیاری از مردم نتایج اخروی معاصی را نمی پذیرفتند.
3. وجود اینگونه مجازاتها اتمام حجّت است برای کسانی که منکر عذاب قیامتند. چون این گونه مجازاتها نشان می دهند که رابطه ای علّی و معلولی بین عمل و نتیجه آن وجود دارد. لذا خداوند متعال فرمود:« أَ وَ لَمْ يَسيرُوا فِي الْأَرْضِ فَيَنْظُرُوا كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ الَّذينَ مِنْ قَبْلِهِمْ كانُوا أَشَدَّ مِنْهُمْ قُوَّةً وَ أَثارُوا الْأَرْضَ وَ عَمَرُوها أَكْثَرَ مِمَّا عَمَرُوها وَ جاءَتْهُمْ رُسُلُهُمْ بِالْبَيِّناتِ فَما كانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَ لكِنْ كانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ : آيا در زمين گردش نكردند تا ببينند عاقبت كسانى كه قبل از آنان بودند چگونه بود؟! آنها نيرومندتر از اينان بودند ، و زمين را(براى زراعت و آبادى)بيش از اينان دگرگون ساختند و آباد كردند، و پيامبرانشان با دلايل روشن به سراغشان آمدند(امّا آنها انكار كردند و كيفر خود را ديدند)؛ خداوند هرگز به آنان ستم نكرد، آنها به خودشان ستم مى‏كردند. »(الروم/9)
4. برخی افراد مومن نیز خالی از برخی معاصی نیستند ، لکن گناه اینها در حدّی نیست که مستحقّ عذاب اخروی شوند ؛ لذا اگر عذاب اینها موکول به آخرت شود ، از عذاب معاف می شوند ؛ چون ضعیفترین مرتبه عذاب اخروی ، حتّی از شدیترین عذابهای دنیا نیز شدیدتر است. لذا عذاب اینها در این دنیا محقق می شود.
5. مجازاتهای تکوینی دنیوی باعث می شود که مردم ، از یاد خدا غفلت نکنند و دائماً دست قدرت خدا را بالای سر خود احساس کنند. خداوند متعال می فرماید: « (اى پيامبر!) براى آنان مثالى بزن: آن دو مرد، كه براى يكى از آنها دو باغ از انواع انگورها قرار داديم؛ و گرداگرد آن دو(باغ) را با درختان نخل پوشانديم؛ و در ميانشان زراعت پر بركتى قرار داديم. ــ هر دو باغ، ميوه آورده بود، (ميوه‏هاى فراوان،) و چيزى فروگذار نكرده بود؛ و ميان آن دو، نهر بزرگى جارى ساخته بوديم. ــ صاحب اين باغ، درآمد فراوانى داشت؛ به همين جهت، به دوستش-در حالى كه با او گفتگو مى‏كرد- چنين گفت: «من از نظر ثروت از تو برتر، و از نظر نفرات نيرومندترم!» ــ و در حالى كه نسبت به خود ستمكار بود، در باغ خويش گام نهاد، و گفت: «من گمان نمى‏كنم هرگز اين باغ نابود شود! ـــ و باور نمى‏كنم قيامت برپا گردد! و اگر به سوى پروردگارم بازگردانده شوم(و قيامتى در كار باشد)، جايگاهى بهتر از اين جا خواهم يافت!» ــ دوست(با ايمان) وى-در حالى كه با او گفتگو مى‏كرد- گفت: «آيا به خدايى كه تو را از خاك، و سپس از نطفه آفريد، و پس از آن تو را مرد كاملى قرار داد، كافر شدى؟! ــ ولىّ من كسى هستم كه«اللَّه» پروردگار من است؛ و هيچ كس را شريك پروردگارم قرار نمى‏دهم! ــ چرا هنگامى كه وارد باغت شدى، نگفتى اين نعمتى است كه خدا خواسته است؟! قوّت(و نيرويى) جز از ناحيه خدا نيست! و اگر مى‏بينى من از نظر مال و فرزند از تو كمترم(مطلب مهمّى نيست)! ــ شايد پروردگارم بهتر از باغ تو به من بدهد؛ و مجازات حساب شده‏اى از آسمان بر باغ تو فروفرستد، بگونه‏اى كه آن را به زمين بى‏گياه لغزنده‏اى مبدّل كند! ــ و يا آب آن در اعماق زمين فرو رود، آن گونه كه هرگز نتوانى آن را به دست آورى!» ــ (به هر حال عذاب الهى فرا رسيد،) و تمام ميوه‏هاى آن نابود شد؛ و او بخاطر هزينه هايى كه در آن صرف كرده بود، پيوسته دستهاى خود را به هم مى‏ماليد-در حالى كه تمام باغ بر داربستهايش فرو ريخته بود- و مى‏گفت: «اى كاش كسى را همتاى پروردگارم قرار نداده بودم!» ــ و گروهى نداشت كه او را در برابر(عذاب) خداوند يارى دهند؛ و از خودش(نيز) نمى‏توانست يارى گيرد. ــ در آنجا ثابت شد كه ولايت(و قدرت) از آن خداوند بر حق است! اوست كه برترين ثواب، و بهترين عاقبت را(براى مطيعان) دارد! »( الکهف/ 32 ــ 44 )

پرسمان دانشجویی