آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

نظریه کارکردگرایی یکی از چند نظریه کلاسیک در جامعه شناسی است که چارچوب روش شناختی آن را امیل دورکیم پایه گذاری کرده و گستره آن از فرانسه، به کل اروپا و آمریکا بسط یافته است. این مقاله ابتدا به بازسازی، نقد و بررسی ساختار منطقی تبیین کارکردی پرداخته، سپس تفاوت این نظریه را با تبیین غایت شناسانه، فایده گرایی و پراگماتیسم بیان می کند. ابهام در واژگان کلیدی این نظریه (وضعیت بهنجار، کارکرد و نظام اجتماعی)، نقدناپذیری، ماهیت غیرتاریخی و ناتوانی آن در تبیین مناسب برخی از پدیده های اجتماعی از جمله نقدهای وارد شده بر این دیدگاه هستند که در این مقاله بحث و بررسی شده اند. در پایان پیشنهاد شده است که در هنگام استفاده از تبیین کارکردی، به مشکلات روش شناختی آن و چگونگی تاثیرپذیری مطالعات اجتماعی از این مشکلات توجه شود.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران انتظار می رفت تحولی اساسی، در ماهیت برنامه های توسعه پدید آید؛ اما چنین نشد. تحلیل های متفاوتی در این زمینه ارائه شده است که داوری درباره آنها، بدون شناخت عمیق از چیستی برنامه توسعه ممکن نیست. با وجود تاثیرگذاری های فراوان برنامه توسعه، در حوزه های فرهنگی و اجتماعی، درباره این موضوع بررسی های فلسفی و اخلاقی ناچیزی شده است.در این مقاله، پس از اشاره ای اجمالی به تاریخچه برنامه توسعه، نشان داده می شود که برنامه توسعه، با توجه به معانی گوناگونی که از تکنولوژی ارائه شده است، هویتی تکنولوژیک دارد و می توان درباره آن، به مثابه یک تکنولوژی مطالعه فلسفی و اخلاقی کرد. بررسی ماهیت برنامه توسعه، در فضای فکری هایدگر، شناسایی درون دادها و برون دادهای متافیزیکی آن، آشکار ساختن جهت داری ارزشی برنامه توسعه، توجه به ملاحظات اخلاقی در تدوین و اجرای برنامه توسعه موضوعاتی است که در این مقاله بررسی شده است. در پایان، این پرسش مطرح می شود که در قبال برنامه توسعه، چه موضعی باید گرفت؟ بررسی های این مقاله مقدمه ای است برای پاسخ دادن به این پرسش که به چه دلیل الگویی ایرانی و اسلامی از برنامه توسعه، در ایران پدید نیامده است؟

یکى از مهمترین رسالتهاى پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تدوین علوم انسانى و اجتماعى دینى یا به عبارت دیگر استخراج دیدگاه اسلامى در ارتباط با مسائل علوم انسانى و اجتماعى است و شناسایى مبانى هستى شناختى، معرفت شناختى، روش‌شناختى و انسان‌شناختى علوم انسانى و اجتماعى موجود و نقد و بررسى آن و استخراج مبانى جایگزین براى تدوین علوم انسانى و اجتماعى جدید، از لوازم تحقق این رسالت است. بر این اساس، در ساختار جدید پژوهشگاه حوزه و دانشگاه گروه پژوهشى «فلسفه علوم انسانى» در نظر گرفته شد و مورد تأیید شوراى عالى گسترش آموزش عالى قرار گرفت. این گروه فعالیت رسمى خود را از ابتداى سال جارى آغاز کرده و مى‌کوشد با طرح مباحث روش‌شناسى و فلسفه علوم انسانى، به شناخت هر چه بیشتر مبانى علوم انسانى و اجتماعى موجود کمک کند. برگزارى کارگاه آموزشى «پارادایمهاى علوم انسانى» در تاریخ اول تا سوم آذرماه در سالن انجمنهاى علمى حوزه علمیه قم، یکى از اقدامات گروه در راستاى تحقق اهداف یاد شده بود. استاد این کارگاه جناب آقاى دکتر محمد تقى ایمان (دانشیار گروه جامعه‌شناسى دانشگاه شیراز و رئیس مرکز جمعیت‌شناسى دانشگاه شیراز) بودند و جناب آقاى پور على (رئیس و عضو هیئت علمى جهاد دانشگاهى دانشگاه شیراز) نیز در این کارگاه، ایشان را همراهى مى‌کردند. با توجه به اهمیت مباحث طرح شده در این کارگاه و علاقمندى محققان نسبت به آگاهى از محتواى کارگاه و با کسب اجازه از استاد ارجمند جناب آقاى دکتر ایمان، گزارشى از این کارگاه را تقدیم علاقمندان به مباحث روش‌شناسى و فلسفه علوم انسانى مى‌نماییم.

یکی از جریان‌های منتقد علوم انسانی اسلامی در کشور، طرفداران علم‌شناسی پوپری، یا همان عقلانیت نقاد هستند که به استناد واقعیتی مستقل از ذهن، زبان و قراردادهای آدمیان، به عنوان داور نهایی فرضیه‌های علمی، علم دینی به معنای عام و در نتیجه علوم انسانی اسلامی به معنای خاص را ناممکن معرفی می‌کنند. در این مقاله با تکیه بر آراء علی پایا به عنوان برجسته‌ترین چهره این جریان در کشور، نشان داده می‌شود که نه تنها ادله یاد شده از اثبات امتناع علم دینی ناتوان است، بلکه مبتنی بر روش حدس‌ها و ابطال‌ها (در هر دو حالتی که فرضیه دینی در آزمون تقویت یا ابطال می‌شود) و روش تحلیل موقعیت به عنوان روش‌شناسی‌های پیشنهادی عقلانیت نقاد، می‌توان امکان علم دینی را اثبات کرد.

در سند الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت آمده است که تا سال 1444 ایران به کشور پیشتاز در تولید علوم انسانی اسلامی تبدیل خواهد شد. در دهه‌های گذشته بحث‌های گسترده‌ای در ارتباط با معنا، امکان، ضرورت و چگونگی دست‌یابی به علوم انسانی اسلامی انجام گرفته و مراکز متعدد فرهنگی، آموزشی، پژوهشی و سیاستگذاری تأسیس گردیده تا این هدف را محقق سازند. با وجود این، تا کنون تحقیقی در ارتباط با آینده این ایده به انجام نرسیده است. پرسش محوری این مقاله آن است که آیا پیشتازی ایران در تولید علوم انسانی اسلامی تا سال 1444 ممکن است؟ در این راستا پس از نقد پیش‌بینی‌های بی‌آینده بودن ایده علوم انسانی اسلامی به دو شیوه پیشینی و مستقل از شواهد تاریخی و پسینی و مبتنی بر شواهد تاریخی، با بهره-گیری از روش تحلیل روند، نشان داده می‌شود که ایده علوم انسانی اسلامی، ایده‌ای رو به رشد و در نتیجه آینده دار است؛ هر چند اگر این فرایند مطابق با روند دهه‌های گذشته پیش برود، دست‌یابی به افق تصریح شده در سند الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت در سال 1444 دور از انتظار است. در پایان با بهره‌گیری از نظر نخبگان این حوزه، برخی از عواملی که می-تواند در سرعت بخشیدن به این روند تأثیرگذار باشد، معرفی شده است.

ایده علم دینی در نیم قرن گذشته در فضای علمیِ نه تنها جهان اسلام، که حتی در دیگر ادیان مطرح بوده است. اساتید و پژوهشگران بسیاری از ابعاد مختلف به بررسی این ایده پرداخته‌ و در باب معناداری، امکان یا امتناع؛ ضرورت، مطلوبیت و چگونگی دست‌یابی به علم دینی بحث کرده‌اند. علیرضا شجاعی‌زند از اساتیدی است که در آثار مختلف، به خصوص در مقاله «نقد درون گفتمانی ایده علم دینی» به نقد ایده علم دینی به معنای عام و علوم انسانی اسلامی به معنای خاص پرداخته ‌است. در این مقاله پس از طرح ادله ایشان در نقد ایده علم دینی، ملاحظاتی چند در ارتباط با آن مطرح می‌گردد و نشان داده می‌شود که هیچ یک از این ادله نمی‌تواند امکان یا مطلوبیت ایده علم دینی به معنای عام را نفی کند و نقد‌های شجاعی زند تنها به یک تقریر خاص از ایده علم دینی وارد است.

تحول علوم انسانی و دست‌یابی به علوم انسانی اسلامی، یکی از دغدغه‌های اصلی نظام جمهوی اسلامی بوده و هست. در چهل سال ابتدایی پس از پیروزی انقلاب اسلامی، برای دست‌یابی به این هدف، مراکز آموزشی، پژوهشی، فرهنگی، برنامه‌ریزی و سیاستگذاری متعددی شکل گرفت، مراکزی که در ادبیات فلسفه فناوری از آنها با عنوان فناوری‌های نرم و انسانی یاد می‌شود. در این مقاله تلاش گردیده با توجه به بیانیه آیت الله خامنه‌ای در ارتباط با گام دوم انقلاب اسلامی ایران، و با بهره‌گیری از رویکرد عقلانیت نقاد در ارتباط با رشد و توسعه فناوری‌ها، پس از بررسی آسیب‌شناسانه یکی از اقدامات انجام شده در گام اول (تأسیس مراکز فرهنگی، آموزشی، پژوهشی، برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری) راهکارهایی برای کارآمدی هر چه بیشتر این فناوری‌های نرم و انسانی مرتبط با تحول علوم انسانی و علوم انسانی اسلامی ارائه گردد تا دست‌یابی به فهم بهتر واقعیت‌های جامعه ایران اسلامی و رفع مشکلات آن تسریع و تسهیل گردد.

در سال‌های اخیر اصطلاحاتی از قبیل «پارادایم اجتهادی دانش دینی» یا «پارادایم اسلامی علوم انسانی» کاربرد فراوانی داشته است. این امر نشان می‌دهد عده‌ای از فعالان عرصۀ علم دینی و به‌ویژه علوم انسانی اسلامی تلاش می‌کنند تا در چارچوب علم‌شناسی پارادایمی کوهن، یا نسخه‌های جدیدتر آن، ایدۀ علوم انسانی اسلامی را پیش ببرند. در این مقاله پس از اشاره به تاریخچۀ استفاده از اصطلاح پارادایم، معنای پارادایم در علم‌شناسی کوهن و اندیشمندان پس از وی و همچنین استفاده از این اصطلاح در عرصۀ علوم انسانی و علوم انسانی اسلامی به پرسش‌هایی از ان دست پاسخ داده شده است: کسانی که اصطلاح پارادایم را در حوزۀ علوم انسانی به کار گرفتند، چه تغییراتی در معنای مدنظر کوهن از اصطلاح پارادایم اعمال کردند و کاربست علم‌شناسی پارادایمی در علوم انسانی با چه نقدهایی روبه‌روست. همچنین تلقی آن‌ها از این اصطلاح چیست و چه نقدهایی به کاریست این اصطلاح در عرصه علوم انسانی اسلامی وارد است. از سوی دیگر لوازم و دلالت‌های کاربست اصطلاح پارادایم در بحث علوم انسانی اسلامی و این مقوله که آیا فعالان عرصۀ علوم انسانی اسلامی به این لوازم و دلالت‌ها توجه و التزام دارند نیز بررسی و تحلیل شده است. درمجموع به نظر می­رسد استفاده از اصطلاح پارادایم در بحث علوم انسانی اسلامی، رکن اصلی معنای کوهنی از پارادایم که ناظر به وجه اجتماعی و ساختاری آن است را نادیده گرفته است و همین امر موجب گردیده به نقش عوامل اجتماعی در دست­یابی به علوم انسانی اسلامی کم توجهی شود.

با پیروزی انقلاب اسلامی ایران انتظار می‌رفت تحولی اساسی، در ماهیت برنامه‌های توسعه پدید آید؛ اما چنین نشد. تحلیل‌های متفاوتی در این زمینه ارائه شده است که داوری دربارة آنها، بدون شناخت عمیق از چیستی برنامة توسعه ممکن نیست. با وجود تأثیرگذاری‌های فراوان برنامة توسعه، در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی، دربارة این موضوع بررسی‌های فلسفی و اخلاقی ناچیزی شده است. در این مقاله، پس از اشاره‌ای اجمالی به تاریخچة برنامة توسعه، نشان داده می‌شود که برنامة توسعه، با توجه به معانی گوناگونی که از تکنولوژی ارائه شده است، هویتی تکنولوژیک دارد و می‌توان دربارة آن، به مثابة یک تکنولوژی مطالعة فلسفی و اخلاقی کرد. بررسی ماهیت برنامة توسعه، در فضای فکری هایدگر، شناسایی درون‌دادها و برون‌دادهای متافیزیکی آن، آشکار ساختن جهت‌داری ارزشی برنامة توسعه، توجه به ملاحظات اخلاقی در تدوین و اجرای برنامة توسعه موضوعاتی است که در این مقاله بررسی شده است. در پایان، این پرسش مطرح می‌شود که در قبال برنامة توسعه، چه موضعی باید گرفت؟ بررسی‌های این مقاله مقدمه‌ای است برای پاسخ دادن به این پرسش که به چه دلیل الگویی ایرانی و اسلامی از برنامة توسعه، در ایران پدید نیامده است؟

میرباقری و پایا درباره چیستی تکنولوژی و امکان متناسب­سازی تکنولوژی با فرهنگ، دیدگاه­های مشابهی دارند، اما در نحوه مواجهه با تکنولوژی غرب دو دیدگاه متفاوت را مطرح می­سازند. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی ابتدا نقاط اشتراک این دو دیدگاه را بیان داشته و سپس به این پرسش پاسخ خواهیم داد که با وجود این نقاط اشتراک فراوان چرا در نحوه مواجهه با تکنولوژی غربی این دو مسیرهای متفاوتی را در پیش می­گیرند. نتیجه­ای که از این تحقیق بدست آمده این است که نوع تفسیر میرباقری و پایا از مقدمات به ظاهر مشترک، منشاء اختلاف آن دو در نتیجه گردیده است