آثار مرتبط با شخصیت ها | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله ی نفس، یکی از مسائل مهم در مباحث فلسفی و کلامیست. دوره ی مکتب شیراز، یکی از نقاط درخشان تاریخ فلسفه ی اسلامی به حساب می آید و این مکتب در زمان غیاث الدین منصور دشتکی به اوج خود رسید. در این پژوهش، تلاش شده است که دیدگاه وی درباره ی نفس شناسی و تاثیر گرفتن وی از اندیشمندان قبل از خود وهمچنین تاثیرگذاشتن بر ملاصدرا در این باب، روشن شود. البته بیشترین توجه ما به نظریه ی نفس شناسی دشتکی، معطوف شده است. دشتکی انسان را دارای دو بعد مادی و روحانی می داند و اصالت را به نفس وی می دهد و رابطه ی بین نفس و بدن را انضمامی می داند. وی معتقد است که نفس انسان، اصیل است و باعث تشخص انسان می شود و نفس را صورت نوعیه ی بدن می داند. او بدن را ابزاری می داند برای نفس. دشتکی همچنین اعتقاد دارد که انسان حادث است به حدوث بدن. وی اعتقاد دارد نفس انسان، زمانی که با بدن همراه است بالفعل مجرد نیست. دشتکی همچنین مراتب نفس را مطرح می کندو قوای نفس را به قوای عملی و نظری تقسیم می کند. وی در باب قوای نظری، همان تقسیم ابن سینا را که در اشارات آمده است می پذیرد. لذا آن را به عقل هیولائی، عقل بالملکه، عقل بالفعل و عقل مستفاد تقسیم می کند. وی هم چنین تقسیمات نفس را نیز به مانند ابن سینا به نفس نباتی، حیوانی و انسانی مطرح می نماید. دشتکی در باب معاد هم صاحب نظر است و در این باره نیز رساله ای نوشته است. او هم معاد روحانی و هم معاد جسمانی را می پذیرد و هر دو را قابل اثبات می داند. وی شبهات منکرین معاد و به خصوص شبهه ی آکل و مأکول، امتناع اعاده ی معدوم و استلزام تناسخ را مطرح می کند و به آنها پاسخ می دهد.

مسئله‌ی نفس، یکی از مسائل مهم در مباحث فلسفی و کلامیست. دوره‌ی مکتب شیراز، یکی از نقاط درخشان تاریخ فلسفه-ی اسلامی به‌حساب می‌آید و این مکتب در زمان غیاث الدین منصور دشتکی به اوج خود رسید. در این پژوهش، تلاش شده است که دیدگاه وی درباره‌ی نفس‌شناسی و تاثیر گرفتن وی از اندیشمندان قبل از خود و هم‌چنین تاثیر گذاشتن بر ملاصدرا در این باب، روشن شود. البته بیشترین توجه ما به نظریه‌ی نفس‌شناسی دشتکی، معطوف شده است. دشتکی انسان را دارای دو بعد مادی و روحانی می‌داند و اصالت را به نفس وی می‌دهد و رابطه‌ی بین نفس و بدن را انضمامی می‌داند. وی معتقد است که نفس انسان، اصیل است و باعث تشخص انسان می‌شود و نفس را صورت نوعیه‌ی بدن می‌داند. او بدن را ابزاری می‌داند برای نفس. دشتکی هم‌چنین اعتقاد دارد که انسان حادث است به حدوث بدن. وی اعتقاد دارد نفس انسان، زمانی که با بدن همراه است بالفعل مجرد نیست. دشتکی هم‌چنین مراتب نفس را مطرح می‌کند و قوای نفس را به قوای عملی و نظری تقسیم می کند. وی در باب قوای نظری، همان تقسیم ابن سینا را که در اشارات آمده است می‌پذیرد. لذا آن را به عقل هیولائی، عقل بالملکه، عقل بالفعل و عقل مستفاد تقسیم می-کند. وی هم‌چنین تقسیمات نفس را نیز به مانند ابن سینا به نفس نباتی، حیوانی و انسانی مطرح می‌نماید. دشتکی در باب معاد هم صاحب‌نظر است و در این‌باره نیز رساله‌ای نوشته است. او هم معاد روحانی و هم معاد جسمانی را می‌پذیرد و هر دو را قابل اثبات می‌داند. وی شبهات منکرین معاد و به‌خصوص شبهه‌ی آکل و مأکول، امتناع اعاده‌ی معدوم و استلزام تناسخ را مطرح می‌کند و به آنها پاسخ می‌دهد.

غیاث الدین منصور دشتکی به عنوان یکی از پایه‌گذاران مکتب شیراز،نخستین کوشش عقلانی برای اثبات معاد جسمانی را انجام داده است. از این رو، پژوهش حاضر علاوه بر تبیین تأثیرپذیری وی ازفیلسوفان متقدم بر خود، بیشترین توجه را به نظریه معاد جسمانی دشتکی معطوف داشته است. او معاد جسمانی را اعاده بدن دنیوی عنصری در سرای آخرت خوانده و این نظر را مطابق قرآن و روایات و از ضروریات دین اسلام می‌داند. در این دیدگاه نفس اصیل بوده و باعث تشخص انسان است. پس از مرگ نیز، رابطه اندکی میان نفس و بدن باقی مانده و همین تعلق است که در هنگام حشر باعث تعیّن اجزای بدن انسان گردیده و امکان معاد جسمانی عنصری دنیوی را میسر می‌کند. دشتکی دلایل نقلی و عقلی‌ای را برای اثبات معاد جسمانی عنصری که همان معاد وحیانی است اقامه کرده و به ردّ شبهات وارده بر معاد جسمانی می‌پردازد.

یکی از مبنایی‌ترین مباحث فلسفی بحث از اصالت وجود یا ماهیت است که در موضع‌گیری‌های فکری - فلسفی نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. ملاصدرا «اصالت وجود» را بعنوان مبنای حکمت متعالیه با ادلّه محکم اثبات نمود و با بررسی حکمای پیش از خود، مشائیان را قائل به اصالت وجود و اشراقیان را اصالت ماهوی نامید. هرچند مساله‌ی اصالت وجود یا ماهیت نزد حکمای متقدّم بدین گونه مطرح نبوده، لکن با بررسی آثار و عبارات ایشان می‌توان یکی از طرفین مساله را به آنان نسبت داد. این پژوهش درصدد است تا نشان دهد با وجود تصریح عبارات و موضع‌گیری‌های غیاث‌الدین بر «اصالت ماهیت»، لکن چون در آن زمان مساله‌ی اصالت وجود یا اصالت ماهیّت هنوز به درستی تنقیح نشده و وی به تبعات اصالت وجود یا ماهیت التفات نداشته، نظراتش در برخی از مباحث همچون وجود ذهنی، اشتداد در کیف، استکمال نفس و نفی ماهیت از واجب‌الوجود با «اصالت ماهیت» ناسازگار است.

در بیشتر کتب فلسفی مسأله‌ی «تشخّص»، و تعیین ملاک آن مورد بحث قرار گرفته و اقوال مختلفی از سوی فلاسفه ابراز گشته است. این پژوهش بر آن است تا نظر «غیاث‌الدین منصور دشتکی شیرازی» یکی از متفکران حوزه فلسفی شیراز را در باب تشخّص بررسی نماید. با تتبّع در آثار این متفکر بر مبنای تفکر صدرایی و با روش توصیفی تحلیلی مشخص می‌گردد که دشتکی «تشخّص» را امری اعتباری و در زمره معقولات ثانی به شمار آورده، آن را زائد بر ماهیت و داخل در هویّت شیء می‌داند؛ به این معنا که تشخص وجود مستقلی در خارج ندارد و همان ماهیت متشخّصه است. غیاث‌الدین، ثبات شخصیت انسان را در دنیا و آخرت به استمرار ماهیتش دانسته و در باب عامل تشخّص انسان دچار تهافت‌گویی شده است. آنچه غیاث‌الدین منصور را رو در روی ملاصدرا نشانده؛ این است که مبنای تشخّص در وی اصالت ماهیت است و در ملاصدرا اصالت وجود.

غياث الدين منصور دشتكي از فلاسفة قرن نهم و دهم، نخستين فيلسوفي است كه ادعاي برهان عقلي بر معاد جسماني با بدن عنصري كرده است. وي از دو راه عقلي و نقلي به اثبات معاد جسم عنصري مي پردازد. در اين گفتار در پي بررسي استدلال هاي غياث الدين در اثبات معاد جسم عنصري هستيم. برهان عقلي وي مبتني بر بقاي تعلق نفس به بدن پس از مرگ است كه مورد نقد صدرالمتألهين واقع شده است؛ و مدعاي وي بر بازگشت نفس به بدن عنصري دنيوي، پس از شكل گيري مزاج كامل در قيامت است، كه مورد نقد آقاعلي مدرس قرار گرفته است. تمسك وي به آيات براي اثبات جسم عنصري نيز خالي از اشكال نيست. با نقد و بررسي ديدگاه وي به اين نتيجه رسيديم كه برهان عقلي و نقلي وي در اثبات معاد جسم عنصري ناتمام است.