سرانجام بهشتیان و جهنميان | کتابخانه مجازی الفبا

مي‌خواهم بدانم آيا در آيات و احاديث اشاره‌اي به اين موضوع شده که بعد از قيامت که گروهي به بهشت و گروهي به جهنم مي‌روند تا چه زماني مي‌خواهند بمانند و بالاخره چه مي‌شود؟

سوال دوبخش دارد وآن اين است که: اهل بهشت ويا جهنم؛ اولا :تا چه زماني در بهشت ويا جهنم، خواهند بود؟ وثانيا: بالاخره چه مي شود؟
اما بخش اول سوال: اهل بهشت ويا جهنم، اولا؛تا چه زماني در بهشت ويا جهنم، خواهند بود؟
قبل از بيان هر چيزي اين موضوع بايد روشن باشد که بهشت وجهنم نتيجه عمل و نيت خود ما مي باشد،در نتيجه مقدار زمان ماندن ما بستگي به دو چيز دارد : عمل و نيت ؛ در احاديث، راجع به جاودان بودن بعضي از افراد در بهشت ويا جهنم سخن به ميان آورده است از جمله:
َ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْخُلُودِ فِي الْجَنَّةِ وَ النَّارِ فَقَالَ إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ النَّارِ فِي النَّارِ لِأَنَّ نِيَّاتِهِمْ كَانَتْ فِي الدُّنْيَا لَوْ خُلِّدُوا فِيهَا أَنْ يَعْصُوا اللَّهَ أَبَداً وَ إِنَّمَا خُلِّدَ أَهْلُ الْجَنَّةِ فِي الْجَنَّةِ لِأَنَّ نِيَّاتِهِمْ كَانَتْ فِي الدُّنْيَا لَوْ بَقُوا أَنْ يُطِيعُوا اللَّهَ أَبَداً مَا بَقُوا فَالنِّيَّاتُ تُخَلِّدُ هَؤُلَاءِ وَ هَؤُلَاءِ ثُمَّ تَلَا قَوْلَهُ تَعَالَى قُلْ كُلٌّ يَعْمَلُ عَلى‏ شاكِلَتِهِ قَالَ عَلَى نِيَّتِهِ
مي گويد:« سوال کردم از امام صادق عليه السلام از دليل جاودانگي در بهشت ويا جهنم ؛ فرمودند اهل آتش در آن جاودانه اند چون نيت ايشان در دنيا چنين بود که اگر در دنيا جاودانه بودند بر همان معصيت خود باقي باشند؛ و اهل بهشت نيز در آن جاودانه اند چون نيت ايشان در دنيا چنين بود که اگر در دنيا جاودانه بودند برطاعت خود باقي باشند. پس نيت؛هر دو گروه را جاودانه کرد.»
از اين حديث به طور اجمال جاودانه بودن بعضي را در بهشت ويا جهنم مي فهميم.
ناگفته نماند که؛ گناهان متفاوت است بنابر روايات، بعضى از آن‏ها مانند شرك و كفر و نفاق موجب عذاب ابدى است و اين در صورتى است كه صاحب آن بدون توبه واقعى بميرد. بعضى ديگر از گناهان براى مدت مشخصى موجب عذاب مى‏باشد و بعد با شفاعت اولياء يا لطف و فضل خداى متعال مورد بخشش واقع مى‏شود.
پس چندين دسته در جهنم جاويد مى‏مانند كه پاره‏اى آنها عبارتند از:
1. كسى كه مؤمنى را عمدا به قتل رساند، (ر.ك: سوره نساء، آيه 93).
2. كسى كه با خدا و رسولش به مبارزه بر مى‏خيزد، (ر.ك: سوره توبه، آيه‏ى 63).
3. كسى كه خدا و رسولش را نافرمانى كند و به حدود و احكام الهى تجاوز كند، (ر.ك: سوره نساء، آيه 14).
4. كافران و تكذيب كنندگان آيات الهى، (ر.ك: سوره بقره، آيه 39).
5. مرتكبين گناه كه آثار گناه سراسر وجودشان را گرفته باشد، (ر.ك: سوره بقره، آيه 81).
6. مرتدى كه كافر از دنيا برود، (ر.ك: سوره بقره، آيه 217).
در اين باره رجوع كنيد به كتاب «گناهان كبيره» اثر شهيد دستغيب.
با وجود اين كه براى اين گونه گناهان جاودانگى در جهنم مقرّر شده است ولى در توبه باز است و مرتكبين آن در ارتباط فردى خود با خداى رحمان، به وسيله‏ى توبه مى‏توانند كاملاً پاك شوند و از عذاب نجات پيدا كنند.
اما بخش دوم سوال : که بالاخره چه مي شود؟
اولا: از حديث فوق الذکر راجع به اهل بهشت و جهنم معلوم شدکه بهشت و عذاب جاودانه است.
اما راجع به اهل بهشت؛ بهشتيان بسته به مراتب معرفتشان، در درجات مختلف هستند ، و ، شوق به برتري يافتن وپيشرفت در مراتب ورسيدن به کمالات بالاتر هرگز متوقف نمي شود.
اين سوال مطرح است که آيا ممکن است روزي به يک نواختي برسند !؟
در پاسخ به سؤال، نظر سه تن از عالمان برجسته را ارائه مى‏كنيم:
1. شهيد مرتضى مطهرى: براى پاسخ به اين سؤال، ذكر مقدمه‏اى لازم است.
انسان هميشه دنبال دارا شدن است و اين‏كه انسان دنبال چيزى مى‏رود و بعد كه آن را واجد شد، شوقش كاهش مى‏يابد و بلكه حالت تنفر و دلزدگى پيدا مى‏كند، دليل آن است كه، آنچه انسان در عمق دلش مى‏خواسته آن چيز نبوده است؛ خيال مى‏كرده آن بوده ولى در اصل دنبال چيز برتر يعنى كمال مطلق بوده است. انسان طالب كمال است آن هم كمال نامحدود، چون از محدوديت كه نقص و عدم است، تنفر دارد. به هر كمالى كه مى‏رسد، اول همان بارقه كمال نامحدود او را به سوى اين كمال محدود مى‏كشاند، خيال مى‏كند مطلوب و گمشده‏اش اين است. دنبال يك اتومبيل يا خانه يا فلان مُد مى‏رود و تصورش اين است كه گمشده واقعى‏اش اين است. وقتى كه مى‏رسد و آن را كمتر از آنچه مى‏خواست مى‏بيند، باز دنبال چيز ديگر مى‏رود به آن هم كه رسيد چون اشباع نمى‏شود، مجددا از آن دلزده شده و دنبال ديگرى مى‏رود و... حال اگر اين انسان به چيزى يا جايى رسيد كه كمال مطلق است (يعنى به آنچه كه در نهادش قرار داده شده است)برسد، در آنجا آرام مى‏گيرد، دلزدگى هم ديگر پيدا نمى‏كند، طالب تحول هم نيست. درست مانند رود خروشانى كه به اقيانوس مى‏رسد و يكمرتبه از خروش مى‏افتد.
با ذكر اين مقدمه در پاسخ به سؤال فوق بايد گفت:
اگر آنچه كه در بهشت هست از نوع آن چيزهايى بود، كه در دنياست، مطلب از همين قرار است كه در سؤال آمده يعنى آنجا هم انسان دچار دلزدگى و خستگى خواهد شد. امّا در بهشت انسان به چيزى مى‏رسد كه عين خواسته نهايى اوست و آن كمال مطلق است. بعد از آن كمال نيست، كه انسان دچار خستگى و دلزدگى شود و در آرزوى مافوق آن باشد. قرآن هم ظاهرا براى همين نكته بوده است كه اين تعبير را درباره بهشت مى‏كند: سوره كهف، آيه 108
«لايَبْغُونَ عَنْها حِوَلاً » در بهشت به دنبال دگرگوني نيستند؛ يعنى بر عكس نعمت‏هاى دنيا كه وقتى داشته باشد خسته و طالب تحول و تجدد مى‏شود. اگر به انسان چيزى بدهيم كه ماوراى آن چيزى نيست و آن «همه چيز» باشد ديگر خستگى معنا ندارد. اينجاست كه عرفا نظرى پيدا كرده‏اند. آنها روى همين حساب، صد در صد معتقدند كه مطلوب واقعى انسان يعنى آنچه كه در آرزوى انسان است، غير از غريزه‏هاست. غريزه حساب ديگرى است، يك نيروى تقريبا مادّى و حيوانى است كه انسان را مى‏كشاند. آن چيزى كه به صورت هدف و ايده و كمال آرزو در انسان واقعا وجود دارد، غير از خدا هيچ چيز نيست.
حافظ مى‏گويد:
روشن از پرتو رويت نظرى نيست كه نيست منت خاك درت بر بصرى نيست كه نيست
ناظر روى تو صاحب نظرانند آرى سرّ گيسوى تو در هيچ سرى نيست كه نيست

يا سعدى مى‏گويد:
به جهان خرّم از آنم كه جهان خرم از اوست عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوست
نه فلك راست مسلّم نه ملك را حاصل آنچه در سرّ سويداى بنى آدم از اوست

آنچه كه در سّر سويداى بنى آدم مى‏دانند همين است كه او جز با خداى خودش با هيچ جا پيوند واقعى ندارد؛ با هر چه پيوند داشته باشد پيوندى است موقتى و مجازى، و روزى اين پيوند را خواهد بريد (معاد، استاد شهيد مرتضى مطهرى، ص 172 ـ 170).
2. آيت اللّه جوادى آملى: ما اگر معناى ثبات را از سكون جدا كنيم و براى ما روشن شود كه به دارالقرار مى‏رسيم اين سؤال براى ما مطرح نيست. ما يك ساكن داريم و يك ثابت. مثلاً درختى اينجا ساكن است، امّا بالاخره از بين مى‏رود. امّا معادلات رياضى ثابت هستند و زمان ندارند. نه در مكان خاصى و نه در زمان خاصى قرار دارند. قضاياى رياضى نه در مكانى هستند كه بشوند متمكّن و نه تاريخ و زمان دارند كه بشوند متزّمن. اگر چيزى نه زمان دار بود و نه مكان دار، ثابت است و نه ساكن. آيا قانون عليت خسته مى‏شود؟ اين‏ها ثابت‏اند نه ساكن، انسان هم به دار ثبات و دارالقرار مى‏رسد. خستگى مال بدن است و روح هم چون متعلق به آن است خسته مى‏شود. وگرنه يك موجود مجرد ثابت است، آنجا روح همراه بدن نيست بلكه بدن همراه روح است. پس مرگ و زوال هم در آن نيست. ما از اين موجودات ثابت زياد داريم فرشتگان و عالم مثال ثابت هستند.
3. آيت الله حسن زاده آملى: به فرموده خداى متعالى: لَهُم ما يَشاؤون فيها/(در بهشت) براى آنان هر چه بخواهند حاضر است(ق(50): 35). اين آيه و آيات مشابه دلالت مى‏كند كه خواسته‏هاى نفس در عالم آخرت به انشاء (ايجاد) اوست بلكه همه لذّت‏ها و رنج‏هاى او در آن عالَم از مقوله فعل‏اند نه اِنفعال. لذّت‏هاى دنيوى همه از قبيل انفعال‏اند يعنى از خارج بر نفس وارد مى‏شوند و در وى اثر مى‏كنند به خلاف لذت‏هاى آخرت كه از باب فعل و تأثير و انشاء نفس‏اند. در روايت آمده است كه فرشتگان بايد از اهل بهشت اجازه بگيرند تا برآنان وارد شوند و بالاترين سلطنت‏ها همين است كه اهل بهشت هر چه اراده كننده بشود. و آن ‏چه ملالت و خستگى را به دنبال دارد انفعال نفسانى است نه فعل و تأثير و انشاء نفس و لذا در عالم آخرت هيچگونه خستگى و مَلالتى وجود ندارد.
(هزار و يك نكته، حسن زاده آملى، نكات 796 و 923).

اما راجع به آفرينش جهنم‏:
در نظام حكيمانه الهى همان طور كه وجود بهشت در كل نظام هستى، ضرورى و سودمند است؛ وجود دوزخ نيز لازم و فايده‏مند است. وقتى خداوند متعال نعمت‏هاى خود بر بندگان را بر مى‏شمارد، جهنم و عذاب‏هاى آن را در رديف نعمت‏ها قرار داده، مى‏گويد:
«... هذِهِ جَهَنَّمُ الَّتِي يُكَذِّبُ بِهَا الْمُجْرِمُونَ يَطُوفُونَ بَيْنَها وَ بَيْنَ حَمِيمٍ آنٍ فَبِأَيِّ آلاءِ رَبِّكُما تُكَذِّبانِ»(1)؛
«اين است همان جهنمى كه تبه‏كاران آن را دروغ مى‏خواندند؛ ميان آتش و آب جوشان مى‏گردند. پس كدام يك از نعمت‏هاى پروردگارتان را منكريد؟»
يكى از فوايد دوزخ، اين است كه بسيارى از مردم را از بدى، انحراف و كج‏روى باز مى‏دارد. چه بسيار كسانى كه از خوف جهنم، به سعادت و شرافت جاودانه نايل آمده‏اند. اگر خداوند حكيم دوزخ را در شمار نعمت‏ها آورده است، واقعاً نعمت بزرگى را تذكر داده؛ چرا كه بدون آن بيشتر انسان‏ها اهل بندگى و حركت در جهت تكامل نيستند.
راز جهنم‏:
متكلمان، فيلسوفان و عارفان الهى به گونه‏هاى مختلف پرده از راز وجود جهنم برگرفته، بر آن استدلال كرده‏اند. برخى تا يازده دليل بر اين مطلب شمرده‏اند كه به جهت اختصار به ذكر يكى از آنها بسنده مى‏شود:(2)
دوزخ چيزى جز تجسّم عينى كردار انسان نيست. كيفر اخروى مانند كيفرهاى دنيوى، امرى قراردادى و اعتبارى نيست؛ بلكه حقيقتى تكوينى و قهرى است كه از ناحيه خود انسان دامنگير او شده و او شعله‏هاى آن را برمى‏افروزد. كيفرهاى اعتبارى قابل وضع و رفع است، اما كيفر تكوينى باطن خود عمل است و عمل و كيفر دو روى يك سكه‏اند. در چنين رابطه‏اى وجود عمل سوء، مساوى با وجود كيفر است و بين آن دو فاصله‏اى نيست. از اين رو قرآن مى‏فرمايد: «وَ مَن جاءَ بِالسَّيئه فَكُبَت وُجوُههم فِى النّار هَل تُجزون إِلاّ ما كُنتم تَعمَلون»(3)؛ «آنان كه كردار بد همراه خويش بياورند، به رو در آتش افكنده مى‏شوند. آيا پاداشى جز آنچه عمل مى‏كرديد خواهيد داشت؟» در آيه ديگر آمده است: «يا أَيُّها الَّذِين كَفَروُا لا تَعْتَذِروُا اليَوم إِنَّما تُجْزُون ما كُنتم تَعمَلون»(4)؛ «اى كسانى كه كافر شده‏ايد! امروز پوزش نخواهيد. همانا پاداش كردارتان را مى‏بينيد». [خداوند براى آنان ابزار سوخت و سوزى غير از اعمال‏شان فراهم نكرده است؛ بلكه وجود ستمگر خود هيزم و ماده آتش‏زاى جهنم است: «وَ أَما القاسِطُون فَكانُوا لِجَهنَّم حَطَبا»(5). اين بشر ملحد و ستمگر است كه آتش جهنم را مى‏افروزد و تنورش را گرم مى‏سازد. بنابراين، بايد از خدا در رابطه با چنين آتشى پروا داشت: «فَاتَّقوا النّار الَّتى وَقوُدها النّاس و الحِجارَة»(6). قرآن به حقيقت و بدون ارتكاب مجاز و استعاره مى‏فرمايد: «إِنَّ الَّذِينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى‏ ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ فِي بُطُونِهِمْ ناراً»(7)؛ «در حقيقت كسانى كه اموال يتيمان را از سر ظلم و ستم مى‏خورند، جز اين نيست كه در شكم‏هاى خود آتش مى‏خورند».
1) الرحمن (55)، آيه 43 و 44.2) جهت آگاهى بيشتر بنگريد: محمد حسن قدردان ملكى، جهنم چرا؟، قم: بوستان كتاب.3) نمل (27)، آيه 90.4) تحريم (66)، آيه 7.5) جن (72)، آيه 15.6) بقره (2)، آيه 24.7) نساء4)، آيه .8) جهت آگاهى بيشتر بنگريد: الف. معادشناسى (مجموعه چلچراغ حكمت)، حميدرضا شاكرين، تهران، كانون انديشه جوان. ب. معادشناسى، محمد حسن قدردان قراملكى

پرسمان دانشجویی